Planinski masiv,planinski lanac iliplaninski vijenac, iligorje, je naziv zageografsko područje koje se sastoji od niza međusobno povezanihplanina.[1] Planine i planinski masivi pokrivaju petinuZemljine površine.
Planine u jednom masivu su najčešće isprekidaneprijevojima ilidolinama. Pojedinačne planine u jednom masivu ne moraju nužno imati istegeološke ipetrološke karakteristike, iako najčešće imaju.Sklop masiva koji pripada nekom području naziva seplaninski sistem.
Planinski masivi često imaju vrlo kompleksnu strukturu, pa zbog toga veći masivi imaju svoje vlastite podmasive kaoMasiv Apalači koji se u osnovi dijeli na tri podmasiva Sjeverni, Srednji i Južni Apalači.
Planinski masivi se formiraju kad se dvijelitosferne ploče sudare a rubovi ustreme u vis. Snaga tog izvijanja gura svakuploču na onu drugu. Nakon što seploče smire, planinski masiv je formiran. Nakon tog nastupa vrijeme - snižavanja, zbogerozije, koju uzrokujuvjetrovi,kiša,ledenjaci ilavine. To je razlog zašto su neki planinski masivi stjenoviti i šiljati, kaoStjenjak, a neki su zaobljeni i niski kaoMasiv Apalači.[1]
Većina ljudi misli da su planine stalne i stabilne forme, ali one ili stalno rastu, ili erodiraju i nestaju.Masiv Apalači nastao je kao rezultat sudaraSjeverne Amerike saAfrikom. Prije 500 milijuna godina taj planinski masiv bio je najviši na svijetu, ali je zbog erozije sada puno niži.[1]
Sudarlitosfernih ploča liči na sudarautomobila, automobil se zbog siline udara skraćuje po dužini - i proteže u vis, ista se stvar događa i sa uzdizanjem planinskih masiva, kad se sudare dvije ploče.[1]
Planine, planinski masivi i visoravni - postoje, jer tektonski procesi koji ih stvaraju, rade to brže oderozije koja ih nastoji uništiti. Planine i planinske masive stvorili su (i stvaruju) u većini - tri glavna procesa:vulkani, horizontalno skrućivanjezemljine kore koje se manifestiranabiranjem irasjedanjem, i zagrijavanje i termička ekspanzija velikih površina vanjskog omotača zemlje.[2]
U nekim regijama, planinski masivi su formirani procesom skrućivanjakontinentalne mase, a ne sudaranjem dviju kontinentalnih ploča. Prije nekih 40 000 000 do 80 milijuna godina, tako je nastaoStjenjak uKoloradu,Utahu iWyomingu, a danas na taj način još uvijek rastu masiviTanšan (Azija) iAtlas uSjevernoj Africi. U principu unutarkontinentalni masivi nastajurasjedanjem.[3]
Sile i procesi koji stvaraju i nose planinske masive
Planine i planinski masivi nastaju zahvaljujućitektonskim procesima, koji su ih stvorili i koji ih održavaju. S druge straneerozija, permanentno radi na tom da ih izravna i razgradi.Topografija planinskog pojasa ne ovisi samo o procesima koji formiraju planinski teren, već i o onim silama koje podržavaju takav tip terena, i oderozijsko -tektonskih procesa koji ih nastoje uništiti.[2]
Dvije karakteristikestijena omogućuju stabilnost planina i planinskih masiva, čvrstoća i gustoća. Kad stijene ne bi bile čvrste, planine bi se jednostavno istopile - otjecanjem. Na suptilnijoj razini, čvrstoća materijala ispod planina može utjecati na topografiju tla.[2]
U pogledu čvrstoće i debljine - slojlitosfere jako varira uokoloZemlje, od svega desetak do više od 200 km. Litosfera je puno čvršća od sloja na kom leži -astenosfere (pogledajte članakTektonika ploča). Čvrstoćalitosfere rezultat je njezine temperature, debela litosfera postoji jer je vanjski omotač Zemlje relativno hladan. Hladna, zbijena, i zbog tog čvrstalitosfera može nositi veći raspon planina nego tanka litosfera, baš kao što debelaledena kora na jezeru]] ili rijeci]], može bolje izdržati težinu ljudi nego tanka kora leda.[2]
U pogledukemijskog sastava, a time i gustoće -zemljina kora je mekša od sloja na kom leži. Ispodoceana, tipična debljinakore je samo 6 - 7km.[2] Pokontinentima je prosječna debljina oko 35 km, ali na pojedinim dijelovima može doseći do 60 – 70 km ispod visokih planinskih masiva i visoravni. Dakle, većina masiva i visoravni leži na debelom slojukore. Uz određene iznimke lakšakora pluta na čvršćem sloju, kao štoledenjaci plutaju po oceanima.[2]
Valja napomenuti da sukora ilitosfera definirana različitim karakteristikama i ne predstavljaju isti sloj. Štoviše, varijacije u njihovoj debljini imaju različiti utjecaj natopografiju iznad njih.[2] Neki planinski masivi i visoravni leže na debelom pojasukore. S druge strane slojlitosfere ispod takvih područja, može biti tanak, ali njegova debljina ne igra značajnu ulogu u nošenju tog masiva. Ali ima masiva koji leže na debelim slojevimalitosfere, koja se pod njihovom težinom uvija prema dolje.Zemljina kora pod takvim masivima obično je deblja od normalne, ali ne tako debela kao u slučaju kad je slojlitosfere tanak.[2] Dakle snagalitosfere nosi planinske masive i puno deblji slojkore nego što bi to bio slučaj, da tog debelog slojakore nema. Tako na primjer,Himalaja vrši potisak nakoruindo-australske ploče, koja leži na sloju posebno hladne, gustelitosfere koji je savinuta prema dolje pod visokom težinom planina koje nosi. Debljinazemljine kora u tom pojasu iznosi oko 55 km ispod najviših planina od 8 000 metara. Ipak najdeblji slojzemljine kora od 70 km, leži dalje na sjeveru ispodTibeta , čija je nadmorska visina je između 4 500 - 5 000 metara, ispod kojeg je slojlitosfere puno tanji od onog ispod Himalaje. Dakle snažna indijskalitosfera pomaže nositi Himalaju, a s druge strane debeli slojzemljine kore nosiTibetsku visoravan.[2]
Većina planinskih masiva nastala je kao posljedicakonvergencije dvijulitosfernih ploča koje u većini slučajeva i danas nasjedaju jedna na drugu. Zbog tog mnogi planinski masivi obilježavaju granicelitosfernih ploča, koje presijecaju druge takve granice. Zato postoje vrlo dugi planinski sistemi duž granicakonvergencijetektonskih ploča koji se nižu jedan za drugim.[4]
Gotovo svi planinski masivi na Zemlji, uključeni su u jedan od ta dva velika sistema, a većina preostalih planinskih masiva, rezultat je drevnih kontinentalnih sudara koji su se dogodili prije nekoliko stotina milijuna godina.[4]
Za taj tip masiva se pretostavlja da je nastao kao rezultat naslijeganja jednekontinentalne ploče na drugu. U principu, debeli laki plutajući slojzemljine kore ne može prodrijeti duboko uastenosferu. Umjesto toga rub ploče kontinenta koji se podvlači - puca i mrvi se, a ostatak kontinenta se podvlači pod taj materijal. Tako su nastali planinski masivi tog tipa.[5]Danas jeHimalaja sa vrhomMount Everest od 8848 metara, najviši planinski masiv na svijetu.[1] Riječ Himalaja zapravo znači snježna zemlja. On je nastao kad su se sudarileindo-australska ievroazijska ploče prije 75 milijuna godina.[1] Ovaj planinski masiv je oko 2 414km dug i proteže se prekoPakistana,Indije,Tibeta,Nepala,Sikima iButana. Himalaja je relativno novi planinski masiv pa je to razlog zašto je tako visok. Više od 30 planina u Himalaji imaju visinu veću od 7 620 metara. Za milijun godina u budućnosti ovaj planinski masiv će slično kao starijiMasiv Apalači biti puno niži, ali će neki novi planiski masiv - koji će se u međuvremenu uzdignuti - tada biti najviši na svijetu.[1]
Ako se uključi i podvodnatopografija Zemlje, tad je najduži planinski masiv -Srednjeoceanski hrbat jer ima 65 000, odnosno 80 000km.Najviša planina koja se proteže od dnaoceana do iznad tla jeMauna Kea naHavajima koja je viša od Everesta za 1 352 metara.[1]
Ande su najduži neprekinuti kopneni planinski masiv nasvjetu, koji se protežu dužzapadne obaleJužne Amerike u dužinu od 7200km. Ande su nastale zbog dva tektonska procesa.
LitosfernaNazca ploča, koja se prostire duž većeg dijela jugoistočnogPacifika,uranja ispod većeg dijela zapadne obale [[Južna Amerika|Južne Amerike brzinom od 80 do 100 milimetara godišnje.[4] Zbog tog postoji gotovo kontinuirani lanacvulkana dužJužne Amerike, s najvišim vulkanom na svijetu -Ojos del Salado (6893 metara), jednim odAndskih vrhova. Ipak Andski masiv nije samo lanac vulkana, jer i njegov najviši vrh,Aconcagua (6959 m), nije vulkanski. Ande su nastale i zbog stješnjavanja i zadebljavanjaZemljine kore koje se manifestira duž cijelog područja istočnih Anda, taj pojas se širi prema zapadu, i podvlači pod stabilni terenBrazila iArgentine ispod Anda po stopi od nekoliko milimetara godišnje.[4]
Planinski masiv uz obaluVenecuele je ostatak procesa kad jeKaripsko more bilouranjeno južnije ispod Venezuele zbog čeg su se stijenenaborale po osi istok-zapad. Desni bočni klizajućirasjed je prilično spor pa se masiv na tom dijelu još uvijek uzdiže.[6]
Planinski masivi utječu naklimu u područjima gdje se prostiru. Kada se voda ispari izmora i krene kao zračna masa prema planinskim vrhovima, tokom uspona u viša područja se ohladi i pretvori ukišu ilisnijeg. Ali kad tazrak pređe planinski lanac i počne se spuštati, biti će suh i neće donijeti kišu s druge strane masiva. Najbolji primjer za to je Himalaja; kadamonsuni počnu puhati sIndijskog oceana premaIndiji nasjeveru, visoki planinski vrhovi Himalaja spriječiti ćeoblake da prijeđu još sjevernije premaTibetu. Zbog toga su krajevi sjeverno od Himalaje suhi i rijetko dobivaju kišu. Donji dio zapadne obaleJužne Amerike prekrivapustinja. Razlog tome je što gorjeAnda ne propuštaju vodenu paru koja dolazi sistoka odnosnoAtlantskog oceana.
