Evagrije Pontski iliEvagrije sPonta (345–399) bio jevizantijskimonah iknjiževnik, koji je bio poznat kao dobar mislilac, vešt govornik i nadareni pisac. Bio je prijatelj s nekoliko uticajnihcrkvenih vođa toga doba, među kojima se posebno ističuVasilije Veliki,Grigorije Nazijanski,Grigorije Niski,Nektarije Carigradski,Makarije Egipatski iTeofil Aleksandrijski. Evagrije je razvio jednuteologiju kontemplativnemolitve iasketizma koja je postavila temelje za jednu posebnu tradiciju duhovnog života i uzapadnoj i uistočnoj crkvi.
Evagrije je bio poznati govornik i teolog uCarigradu, kada ga je jedna njegova lična duhovna kriza podstakla da ode uJerusalim i tamo se zamonaši. Uskoro se povukao uegipatsku pustinju, gde je proveo ostatak života razvijajući svoju mističku teologiju u teoriji i u praksi, pri čemu se izdržavao prepisujući rukopise.
Evagrije je proizveo prvi velikifilozofsko-teološki prikazmonaškogmisticizma razvivšineoplatonskubiblijsku teologijuhrišćanskog apologeteOrigena iz3. veka. U svom deluDuhovne glave Evagrije naglašava da osnovna funkcija duhovnih bića jeste da dožive sjedinjenje sbogom, transcedentnim Jednim, koji se pojavljuje kao čista svetlost. Zbog prvobitne greške otuđenja intelektualni svet, odnosno čovek, može pronaći pomirenje jedino putem asketskog procesa samounižavanja, u kojemduh ponovo zadobija kontrolu nadmaterijom i shvata svoju moć da iskusi božansku jednostavnost. Evagrijeva druga dela, od kojih su ugrčkom originalu sačuvani samo fragmenti, uglavnom su sačuvani u prevodima nasirijski ilatinski jezik. Među njima su spisMonaški život(Monachikos), traktatO osam glavnih grehova i nekoliko biblijskih komentara.
Njegova duhovna doktrina uticala je nahrišćanstvo u grčkom svetu putem neoplatonskog mističkog filozofaPseudo-Dionisija Areopagita (6. vek), mističkog teologaMaksima Ispovednika (7. vek) i kroz delovanje vizantijskog centra monaštva u14. veku naSvetoj Gori u severoistočnoj Grčkoj. Uzapadnoevropskoj kulturi Evagrije je inspirisao monaškog piscaJovana Kasijana (5. vek). Međutim, u zapadnom hrišćanstvu Evagrije je dugo bio sumnjičen za ispovedanjejeresi. Njegovo učenje bilo je osuđeno napetom vaseljenskom saboru553. godine jer su u njega bile prodrle origenovske greške u vezi sa subordinacionističkim pogledima naSveto trojstvo i sa doktrinom o preegzistenciji duše. I pored toga, međutim, Evagrije se smatra velikim učiteljem mističke teologije međusirijskim i drugim pravoslavnim hrišćanima, a njegova se filozofija ponekada smatra hrišćanskom analogijomZen budizma.
