| Borislav Pekić | |
|---|---|
 Slika iz 1987. godine | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | (1930-02-04)4. 2. 1930. Podgorica |
| Smrt | 2. 7.1992. (dob: 62) London |
| Počivalište | Aleja zaslužnih građana |
| Državljanstvo | Jugoslavensko |
| Supružnik | Ljiljana Glišić |
| Djeca | Aleksandra Pekić |
| Rodbina | Vojislav D. Pekić |
| Obrazovanje | |
| Alma mater | Univerzitet u Beogradu |
| Zanimanje | književnik |
| Opus | |
| 1965 – 1992 | |
| Književne vrste | roman |
| Jezik | srpskohrvatski |
| Znamenita djela | |
| |
| Nagrade | |
NIN-ova nagrada 1970. Nagrada Miloš Crnjanski 1987. Njegoševa nagrada 1987. Nagrada Ivan Goran Kovačić 1988. | |
Borislav Pekić (Podgorica,4. februara1930. –London,2. jula1992.), jedan od najznačajnijih jugoslavenskih i srpskih književnika20. vijeka,romansijer,dramski pisac ifilmski scenarista.
Rođen uPodgorici1930. godine, njegov otac Vojislav D. Pekić je uKraljevini Jugoslaviji bio visoki državni činovnik, tako da je porodica od Borislavovog rođenja do1941. boravila u raznim mjestima, uStarom iNovom Bečeju,Mrkonjić Gradu,Kninu iCetinju.
PočetkomDrugog svjetskog rata, italijanske okupacijske vlasti su ih protjerali izCetinja za Srbiju. Porodica Pekić je se nastanila uBavaništu u južnomBanatu, a1945. se sele uBeograd. Po preseljenju u Beograd, Borislav je obrazovanje nastavio uTrećoj muškoj gimnaziji, gdje je maturirao1948. Zbog članstva u organizacijiSDO[a] iste je godine uhapšen, da bi zatim pet godina izdržao kaznu zatvora uKPD Sremska Mitrovica iKPD Niš. Poslije pomilovanja – presuda je bila na petnaest godina – studirao jeeksperimentalnu psihologiju naFilozofskom fakultetu u Beogradu.
Godine1958. oženio je se inženjerkom arhitekture Ljiljanom Glišić.[b] Godinu dana kasnije rodila im se kći Aleksandra. Godina 1959. je također godina kada je Pekić napisao svoj prvi od preko dvadeset originalnih filmskih scenarija za glavne filmske kuće u Jugoslaviji, među kojima iDan četrnaesti koji je predstavljao Jugoslaviju naKanskom filmskom festivalu 1961. godine.
Pod pseudonimimaAdam Petrović,Borislav Petrović iDimitrije Petrović, objavljuje članke u časopisimaVreme iVidici.[1] Godinama je Pekić radio na nekoličini romana a kada je prvi od njih –Vreme čuda (1965) – objavljen, privukao je pažnju velikog broja čitatelja kao i književnih kritičara. Ovaj roman je 1976. izdan na engleskom od strane Harcourt Braće Jovanović uNew Yorku kaoTime of Miracles. Preveden je na francuski 1986, na poljski 1986, rumunski 1987, italijanski 2004. i grčki jezik 2007. Pekićev prvi roman jasno je ukazao na dvije važne karakteristike njegovog rada, tj. oštar antidogmatizam i konstantni skepticizam u pogledu mogućeg "progresa" čovječanstva tokom historije. Prema njegovom tekstuZdravko Velimirović je režirao filmDan četrnaesti, koji je bio u zvaničnom programufestivala u Kanu (1961).
Između1968. i1969. bio je jedan od urednika beogradskihKnjiževnih novina. Godinu dana kasnije izašao je njegov drugi roman,Hodočašće Arsenija Njegovana (1970), u kojem je, pored ostalog, dao slikustudentskog prosvjeda 1968. u Jugoslaviji. Iako se ideološki distancirao od ovog opozicijskog pokreta, nova politička klima je dalje iskomplicirala njegov odnos s vlašću, tako da je godinu dana bio bez putnih dokumenata. Roman je ipak dobioNinovu nagradu za najbolji jugoslavenski roman godine. Engleski prijevod pod naslovomHouses of Belgrade (Beogradske kuće) se objavio 1978. u izdavačkoj kući Harcourt Braće Jovanović, te kasnije je preveden na poljski, češki i rumunjski.
Nakon Pekićeve emigracije uLondon1971, jugoslavenske vlasti su ga smatralepersonom non grata i niz godina su osujećivali izdavanje njegovih djela u Jugoslaviji. Od 1971. do smrti živeo je i radio uLondonu.
Najzad se 1975. pojaviloUspenje i sunovrat Ikara Gubelkijana koje je kasnije prevedeno na poljski 1980, mađarski 1982, češki 1985. i francuski jezik 1992. godine. Godine 1977. poslao je rukopissotijeKako upokojiti vampira na anonimni književni natječaj Udruženih izdavača Jugoslavije koji su prepoznali u romanu najbolje pristiglo djelo i tako je knjiga štampana. Knjiga će bit prevedena na češki 1980, poljski 1985, italijanski 1992, a engleski prijevod se pojavio 2005. Baziran djelomično na Pekićevom vlastitom iskustvu u zatvoru i istrazi, roman pokazuje metode, logiku i psihologiju modernog totalitarnog režima. Iz istog Pekićevog teksta jeSlavoljub Stefanović Ravasi izrežiraoistoimenu TV dramu.Odbrana i posljednji dani (1977.) saga-fantazmagorija prevedena je na poljski i mađarski 1982, na češki 1983, francuski 1989. i švedski 2003. Ta tri romana bazično se bave raznim vrstama i raznim razinamakolaboracije uJugoslaviji za vrijeme Drugog svjetskog rata.[c]
Nakon više od dva desetljeća priprema, studija i proučavanja, Pekić je 1978. godine objavio prvi tom sedmotomovne fantazmagorijeZlatno runo, koja će uvrstiti Pekića u najznačajnije srpske književnike 20. vijeka. Slijedili su zatim i ostalih šest tomova tokom u godinama od1978. do1986. Za ovusagu je 1987. dobioNjegoševu nagradu. Prema mišljenju žirija Televizije Srbije, taj roman je ušao u izbor deset najboljih romana, napisanih na srpskoj jeziku u razdoblju od1982. do1992. godine.Zlatno runo je uspoređivana od strane inozemnih kritičara saJames JoycovimUliksom po strukturi naracije klasičnog mita, saMannovimBuddenbrookovima po dugačkoj porodičnoj historiji i evoluciji predratnog društva, kao i sAldous HuxleyevimKontrapunkt života po unutarnjojtenziji koja prolazi kroz labirint konfliktnih perspektiva. Međutim, ipak je Zlatno runo slavljeno kao jedinstveno. Jedna od očiglednih odlika romana je ogroman opseg i tematska kompleksnost.Zlatno runo opisuje lutanje generacija Njegovan i kroz njih istražuje historijuBalkana. Prvi, drugi i treći tom izdani su na francuskom 2002, 2003. i 2004. godine.
Osamdesetih Pekić je napisao nešto sasvim novo. Sakupljao je materijal za pisanje knjige o izgubljenom otokuAtlantidi, s namjerom da dâ jedno novo objašnjenje za korijene, razvoj ipropast našecivilizacije. I pored klasičnih izvora koji su nadahnuli njegovantropološki interes, Pekić je odlučio da ocrta svoju novu vizijubudućnosti i time izbjeći restrikcije historijskog modela s kojim je on nesumnjivo morao suočiti u starim mitovima. Iz toga su proizišle tri knjige: žanrovski romanBesnilo (1983), antropološki roman1999 (1984) i eposAtlantida (1988). Te knjige su doživjele veliki broj izdanja u Srbiji i Jugoslaviji, a Besnilo je biobestseler. Besnilo je prevedeno na španski 1988. i na mađarski 1994, a Atlantida na češki 1989. Za Atlantidu Pekić je dobioGoranovu nagradu 1988. Roman je 1983. izabran za najčitaniju knjigu domaćeg autora te godine i dobio nagraduBeogradski pobjednici. PekićevaOdabrana djela u 12 tomova izdata su krajem1984. a za njih je dobioNagradu Udruženja književnika Srbije. Roman u tri tomaGodine koje su pojeli skakavci je izdan između 1987. i 1990. Dva odlomka prve knjige su prevedena na engleski i publicirana u književnim časopisima Velike Britanije. To je Pekićeva autobiografsko-memoarska proza s ocjenom i objašnjenjem poslijeratnih dana, životom i proganjanjemburžoazije pod komunističkim režimom. Te knjige nisu samoautobiografske u klasičnom smislu riječi, pošto se Pekić bavi i općim stanjemJugoslavije poslije Drugog svjetskog rata, kao i drugim zemljama i njihovim penalnim sustavima. On slika zatvorski život kao jedinstvenu civilizaciju, a civilizaciju "slobode" kao specijalan vid zatvora. Ova trilogija je odabrana kao najbolja memoarska proza i za njih je Pekić dobioNagraduMiloš Crnjanski1989. godine.
Pisao je mnoge članke i objavljivao uknjiževnim časopisima kaoKnjiževnost,Književne novine,Književna reč,Savremenik.
Godine 1989, zajedno sa još dvanaest intelektualaca[d] obnovio je radDemokratske stranke,[3] da bi sledeće,1990. godine, postao član glavnog odbora, kao i jedan od urednika obnovljenog opozicionog lista „Demokratija“. Godine1991. bio je kandidat Demokratske stranke za narodnog poslanika uSkupštini Republike Srbije ubeogradskoj opštiniRakovica, kada je pobijedio njegov protukandidat iz redaRadikalne strankeVojislav Šešelj.[4]
Pekić je bio potpredsednik Srpskog PEN centra od 1990. do 1992. godine i član engleskogPEN centra. Bio je dopisni članSrpske akademije nauka i umetnosti od 1985. godine, kao i članKrunskog saveta princaAleksandra Karađorđevića 1992. godine.
Aktivan, kako kao autor tako i kao javna ličnost, do poslednjeg dana, Pekić je umro od raka pluća u svom domu uLondonu, 2. jula 1992. godine u 63. godini života. Kremiran je u Londonu, a njegova urna se nalazi uAleji zaslužnih građana naNovom groblju u Beogradu,[5] zajedno sa drugim uvaženim ličnostima iz socijalnog, političkog i kulturnog reda građana. Posthumno, 1992, ga je kraljevski prestolonaslednik iz dinastijeKarađorđevića Aleksandar odlikovaoKraljevskim ordenom dvoglavog belog orla prvog stupnja, kao najvišeg odlikovanja dodijeljenog od pretendentaSrbije.[6]
Pekić je zvanično rehabilitovan odlukom Okružnog suda u Beogradu od 17. decembra 2007. godine.[7] NaCvetnom trgu u Beogradu je 2. marta 2016. otkriven spomenik Borislavu Pekiću.[8]
Pekić se sedamdesetih godina 20. vijeka izdvojio kao jedan od najboljih savremenih dramskih pisaca Srbije i Jugoslavije. Redovito je pisaoradio drame zaWestdeutscher Rundfunk uKölnu, kao i zaSüddeutscher Rundfunk uStuttgartu. Od 27 drama koje su izvedene i/ili štampane u Srbiji sedamnaest su imale svoju premijeru u Zapadnoj Njemačkoj. Mnoge su bile transformirane u kazališne i/ili televizijske drame, i dobivale su brojne nagrade. U njegovimOdabranim djelima iz 1984. je objavljeno ukupno šesnaest drama. DramaGenerali ili Srodstvo po oružju iz1969. može se naći u svakoj antologiji srpske suvremene drame. Dobila jeNagradu Sterijinog pozorja za komediju godine 1972, kao iNagradu knjeginja Milica kazališta uKruševcu 1991. Pekićevi kazališni komadi su bili vrlo popularni i hvaljeni, a najpoznatiji od njihCincari ili Korešpodencija (1979), drama bazirana na četvrtom tomuZlatnog runa, igrala se 280 puta uAteljeu 212 u Beogradu u razdoblju od dvadeset i tri godine. Dobio je prvu nagraduRadio Zagreba za dramu186. Stepenik (1982) kao i prvu nagradu na festivalima uOhridu iVarni zaKako zabavljati gospodina Martina (1990).
Tokom svoje karijere Pekić je radio na mnogim filmovima, napisao je više od dvadeset originalnih scenarija i adaptirao neke pd svojih romana za veliki ekran. FilmVreme čuda je bio izabran da predstavljaJugoslaviju naKanskom festivalu 1991. gdje jeGoran Paskaljević dobio nagradu za režiju, a kasnije film sudjeluje na festivalima uGlasgowu,Moskvi,Montrealu iVrnjačkoj Banji. Nagrada kritičara dodijeljena je uSan Sebastianu 1990.Đavolji raj (1989) (engleski:That summer of white roses) je rađen po sagi-fantasmagorijiOdbrana i posljednji dani i dobio je nagradu naFilmskom festivalu u Tokiju 1989. godine, te je bio izabran iste godine da reprezentira Jugoslaviju na festivalu uMontpellieru (Francuska),Puli (Hrvatska),San Sebastian (Španija),Los Angelesu iSan Franciscu (SAD).
Pekić je dobitnik brojnih nagrada, neke od važnijih:
Poslije Pekićeve smrti u julu1993, u Beogradu je osnovan Fond „Borislav Pekić”, čiji su osnivači srpski PEN-centar,Srpska akademija nauka i umetnosti, Ministarstvo kulture Republike Srbije,Branko Dragaš,Udruženje književnika Srbije i Ljiljana Pekić, koja je i urednica Fonda.[9] Cilj Fonda je promocija i objavljivanje Pekićevih djela, staranje o piščevoj zaostavštini, kao i projekti „Borislav Pekić našoj deci” i godišnja dodela nagrade „Borislav Pekić” za književna dela u nastajanju. Od 1995. ustanovljena je književna nagrada „Borislav Pekić” koja se dodeljuje gimnazijalcima.[10]
Fond redovno objavljuje i publikaciju „Anali Borislava Pekića”. Pisci koji su dobili nagradu Fonda „Borislav Pekić” za nova djela vremenom su postali afirmirani stvaraoci suvremene srpske književnosti. Među njima suSvetislav Basara,Dragan Velikić,Goran Petrović,Vladislav Bajac,Mileta Prodanović,Igor Marojević,Sreten Ugričić,Gojko Božović,Jasmina Lukić,Saša Jelenković,Aleksandar Marčićev i mnogi drugi. To je jedinstvena književna stipendija u Srbiji za djela u nastajanju. Nagrada i stipendija se dodjeljuju svake godine dana2. jula, na dan Pekićeve smrti. U „Analima Borislava Pekića” svake godine se tiskaju kritike i studije o raznim aspektima Pekićevog stvaranja, kao i odlomci iz romana nagrađenih pisaca i iscrpna Pekićeva bibliografija, koja se svake godine ažurira.
