Barok je razdoblje uglazbi,književnosti iumjetnosti koje se nastavlja narenesansu, razvija urokoko Barok započinje1598. godine izvedbom prve opere,RinuccinijeveDafne, a završava1750. godine,Bachovom smrću. U katoličkim zemljama to je pokret katoličke obnove (protureformacija). Ime potječe od portugalske riječibarocco koja označava golem biser nepravilna oblika, tvorevina bolesne školjke.
Od početkasedamnaestog veka uEvropi se afirmišu velike nacionalnemonarhije. Začetnice modernih država sposobne da osvoje svet,Italija je bila rascepkana i politički slaba, ali jeRim i dalje bio centar umetnosti.Crkva je prisiljena da se suprostavi udarima reformatora, bila je prinuđena da se menja, a promene u umetnosti dovele su do rađanja novog stila baroka, termin sa značenjem: bizaran, čudan.
Bežeći od zatvorenih oblika iklasicizma prethodne epohe, arhitekte i vajari su tražili nove dimenzije izraza i stvarali raskošna dela, prepuna scenskih inovacija i pokreta. U potragama za novim efektima u tretmanu boje i prostora, slikari su i dalje interpretirali religiozne sadržaje, ali novine su unosili i upejzaž,portret, kao i u interpretaciju prirode. Italijanska slikarska škola kasnije je u stranim umetnicima dobila svoje velike interpretatore i velike inovatore.
Uosamnaestom veku barok se proširio prekoAlpa gde doseže svoj neverovatni domet u vidurokokoa. Zahvaljujući raskošnoj umetnosti evropskih dvorova ipapskogRima tako je rođena građanska umetnost, više okrenuta realnosti svakodnevnog života, koja je uVeneciji iFlandriji dobila prve centre svog razvoja.
Barok je kulturno umetnički pravac, koji je vladao u Evropi između1600. i1750. godine, nastao je u Italiji odakle se raširio po celoj Evropi i njenim kolonijama.
Nastanak izraza „barok“ tumači se dvojako. Po jednima, on potiče od naziva za nepravilan dragi kamen koji su od šesnaestog veka koristili juveliri uPortugalu, dok po drugima ovaj naziv je nastao od imena četvrtog oblika druge figuresholastičkogsilogizma („svako P je M; neko S nije M, dakle neko S nije P“ – „svi ludaci su tvrdoglavi; neki ljudi nisu tvrdoglavi, dakle, neki ljudi nisu ludaci“).
Još oko 1570. godine uitalijanskomjeziku po analogiji sa navedenim formalno-logičkim značenjem pojavljuje se izraz „barokni sudovi“ u smislu netačni, besmisleni sudovi. U sedamnaestom i osamnaestom veku koristi se u mnogim jezicima kao oznaka za loš ukus, nepravilnu umetnost i sl. U istoriju umetnosti uvodi gaJakob Burkhart (Civilizacija renesanse u Italiji, 1860) kao oznaku za dekadenciju visokerenesanse u razvijenoj arhitekturiprotivreformacije uItaliji,Nemačkoj iŠpaniji. Na poljeknjiževnosti prenosi se gotovo slučajno:italijanski pisacĐozue Karduči objavljuje te iste1860. esej s naslovomBarok pisaca iz 17. veka (Barocco dei secentisti), a u narednim decenijama srećemo ga slično upotrebljenog uŠpaniji, zatim kodNičea, koji piše da se „barokni stil pojavljuje uvek kada velika umetnost počinje da opada“. Od njega počinje i kasnije gotovo insistentno vezivanje odlika baroka za neke periodeantičkeumetnosti, pa iknjiževnosti (naročito često u „srebrnom dobu“ latinske književnosti).
Osnovne karakteristike baroka se već nalaze u renesansnoj umetnosti Evrope jer je on proširenje i završetak ovog umetničkog pokreta i shvatanja i njenih tendencija. U određenom smislu on je negacija renesanse jer u sebi sadrži komponentu koja proizlazi iz srednjovekovnog hrišćanstva. Ova komponenta se naročito pokazala posleTridentskog koncila u kome se rešavao problem reformacije. Renesansa je počela da se iscrpljuje i oko1520. godine nastajemanirizam koji je biogroteskan i bavio se optičkim iluzijama. Nastankom baroka ovaj stav je prevaziđen i prenebregnut. Formulisane su jasne i razumljive misli i program na preporod hrišćanstva i zbog toga se često govori o katoličkoj reformaciji. Jasno formulisani ciljevi su stvorili relativno koncizan jezik koji je nazvan barok. Najznačajniji predstavnik umetničkog pravca od renesanse prelaza ka manirizmu i baroku je neospornoMikelanđelo Buonaroti.Takodje barok je bio muzicki oblik koji je bio cista suprotnost renesansi
Tokom17. i18. veka se barok raširio u Evropi. Pronikao je u sve tokove života (arhitektura, slikarstvo, literatura, pozorište, muzika). Bio je to poslednji univerzalni stil Evrope koji je nastao uItaliji i proširio se tako da slediNemačka,Austrija,Francuska,Holandija. Javlja se satiranje pojedinih granica između umetnosti sa ciljem stvaranja jedinstvenog učinka. Nemačka istorija umetnosti tu jako shodno koristi "Gesamtkunstverk" pojam koji se pomalo ružno može prevesti kao "celosna umetnost". Slikarstvo postaje iluzionističko. U arhitekturi se pojavljuju plastični elementi i arhitektura upotrebljava slikarstvo da bi imitirala elemente građevinarstva (svodovi, rebra, pilasteri), ka povećanju utisaka na posmatrača. Plastika se ne primenjuje kao samostalno delo već dopunjava slikarstvo (draperije), upotrebljava se vrlo često ornamentalna štukatura. Barok daje prednost asimetriji, zaobljenjima izbočinama i ispupčenjima kao i prostornim gestovima, efektnim perspektivama i elemenat u baroku je i pokret. Dok jerenesansa statična i upotrebljavala je krug, barok je dinamičan i koristio je elipsu ili njene delove. Barok je bio komponovan za pokret i obilazak i stalno otkrivanje novih osovina posmatranja kao i rafinovane igre svetlosti i senke. Dok je klasična kompozicija komponovala bezkonačne vizure i vidike baroko je komponovao svratište za pogled u vidu smeštanja u vizuru neke skulpture ili kapelice tako da je rafiniraniji i intimniji.
Đan Lorenzo Bernini, Trg sv. Petra uRimu, 1675. godine pogled s crkve sv. Petra
Barokni grad osnovan je na vojnoj logici i ostvaren je u radijalnom planu (PariškiL'Etoile = zvezda), obično je osmougaone osnove s širokim avenijama (Jelisejska polja,Champs-Élysées, uParizu = moć bogatih u kočijama). Grad se širi oko kvadratnih ili kružnihtrgova okruženih višespratnicama s neurednim začeljima.
Trgovi su glavni element baroknog urbanizma, uglavnom su zatvoreni, eliptičnih osnova, dinamiziranog prostora, organizovani pomoću vertikalnih dominanti (stupovi,obelisk,fontane –BerninijevaPiazza Navona,Rim). Najpoznatiji je svakakoTrg sv. Petra Berninija, iz1657. godine. To jeelipsasti trg sa četverostrukom kolonadom sa strane i otvorenom ulicom nasuprot fasadesv. Petra. Sa obe strane obeliska u centru trga nalaze se dve fontane. Kolonada stupova ima dvojnu funkciju: omeđava trg, i ujedno ga ostavlja pristupačnim. Postignuta je ravnoteža zatvorenog i otvorenog prostora.
Barokne slikarske kompozicije su velikih razmera. Barok se formirao od teme koja nagoni čoveka na razmišljanje, i one koje su trebale čoveka da dirnu i da ga nagone na razmišljanje o potrebi vere, crkva se svim sredstvima trudila da zadrži svoj položaj koji je imala. Barok je primenjivao sve ono što je bilo već pronađeno. Razvijao je odnose svetlosti i senke i težio da razvije dramatiku i patetiku koja se potencirala snažnom gestikulacijom i dinamikom pokreta i za razliku od statične i smirene renesanse. Pojavljuju se složene kompozicije i neretko se upotrebljava i dijagonalna kompozicija slike. Najznačajniji barokni slikari suKaravađo,Dijego Velaskez,Peter Paul Rubens,Rembrant van Rijen,Đovani Batista Tiepolo,Pietro Da Kortona,Andrea Pozo i dr.
Sinonim za baroknu skulpturuĐovani Lorenzo Bernini, koji je u svom delu u kom je obrazlagao svoje stavove i osećanja i misli svojim značajem takoreći odredio baroknu skulpturu u baroku. Radio je na dogradnji i dekoracijama crkve Sv Petra uRimu.
U literaturi se javlja neslaganje o tome ko se može svrstati u barokne književnike. Po najširem mišljenju tu spadaju svi književnici od1550. -1750. tako da bi tu svrstaliMigel Servantesa Savedra, koji je napisao svoj roman Don Kihot koji se smatra prvim romanom koji je po teoriji književnosti napisan kao žanr romana,Molijera kao iVilijam Šekspira,. U literaturi se počelo operisati novim izražajnim sredstvima,paradoks,kontrast,apsurd,anafora.
Baroknaretorika se karakteriše opširnim i ukrašenim govorom, a najčešće ponavljanjem i nagomilavanjem epiteta, simbola, alegorija, metafora... Bajke i priče služe za njegovanje i formiranje morala. Upotrebljavale su se mnogo i poslovice, kao i govorni opisi slika koje se pozivaju na Bibliju i antička dela. Na kraju16. veka se retorika koristi za formiranje javnog mišljenja, a pored teološkog javlja se i političko govorništvo. Spektar tema je reznovrstan.
