Movatterモバイル変換

[0]ホーム

Prijeđi na sadržaj

1941.

Uredi veze

Izvor: Wikipedija

(Preusmjereno sa stranice1941)

Ovo je članak o godini 1941.

Za ostala značenja, vidi1941. (razvrstavanje).

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	19. vijek –20. vijek –21. vijek
Decenija:	1910-e 1920-e 1930-e –1940-e – 1950-e 1960-e 1970-e
Godine:	1938 1939 1940 –1941 –1942 1943 1944

1941.. po kalendarima
Gregorijanski	1941.. (MCMXLI)
Ab urbe condita	2694.
Islamski	1359–1360.
Iranski	1319–1320.
Hebrejski	5701–5702.
Bizantski	7449–7450.
Koptski	1657–1658.
Hindu kalendari
•Vikram Samvat	1996–1997.
•Shaka Samvat	1863–1864.
•Kali Yuga	5042–5043.
Kineski
•Kontinualno	4577–4578.
•60 godina	Yin Metal Zmija (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11941.
p • r • u
Podrobnije:Kalendarska era

Godina1941 (MCMXLI) bila jeredovna godina koja počinje u srijedu, po gregorijanskom kalendaru.

Događaji

[uredi |uredi kod]

Januar/Siječanj

[uredi |uredi kod]

2. 1. -Drugi svetski rat: Nemačko bombardovanje znatno oštetiloLandaf katedralu, sagrađenu1290. na obali rekeTaf uKardifu,Vels. Istog dana Nemci prvi put bacili bombe na južni kraj Dablina u Republici Irskoj.
2. 1. - Američka vlada objavilaLiberty ship, program sa ciljem da se napravi 200 tovarnih brodova. Do kraja rata, biće ih sagrađeno preko 2.700.
3. 1. - U Nemačkoj zabranjenagotica.
3 -5. 1. -Operacija Kompas — Bitka za Bardiju, Australci zauzimajugrad na krajnjem istoku talijanske Libije.
5. 1. - Engleska avijatičarkaAmy Johnson poginula na estuaru Temze.
6. 1. -FD Roosevelt formulisao u govoru o stanju nacijeČetiri slobode: govora, bogosluženja, od nemaštine i od straha.
7. 1. - Japanski admiralIsoroku Yamamoto predložio da rat protiv SAD počne razornim udarom, najbolje napadom na flotu uPearl Harboru.
7. 1. -Incident s Novom četvrtom armijom: nacionalistički Kinezi napali i razbili korpus komunističkih snaga.
9. 1. - Prvi let bombarderaAvro Lancaster (u službi od februara 1942).
10. 1. - U Moskvi zaključenNemačko-sovjetski sporazum o trgovini i granicama.

6 -11. 1. -Grčko-italijanski rat —Zauzeće Klisure je vrhunac grčke protivofanzive u južnoj Albaniji, front se stabilizuje do aprila.
14. 1. - Bivši ministarVictor de Laveleye predložio preko BBC-ja Belgijancima da koristeZnak V kao znak otpora - uspeh vodi kampanji "V kao Viktorija".
januar - Proradio prvi generator u američkojhidroelektrani Grand Coulee.
17. 1. -Franko-tajski rat - pomorskaBitka kod Ko Changa je pobeda višijevskih Francuza.
19. 1. - Istočnoafrička kampanja: Britanska invazija na italijanskuEritreju.
20. 1. - Bugarski kabinet glasa za potpisivanjeTrojnog pakta.
21. 1. - Prikazan filmHigh Sierra, proboj zaHumphreya Bogarta.
21 -23. 1. -Pobuna legionara i Bukureški pogrom:Gvozdena garda se pobunila protivAntoneskua i usput ubila 125 Jevreja - vojska ugušila pobunu, "Nacionalna legionarska država" ukinuta15. 2..

Afričko ratište, sept. 1940 - feb. 1941.

22. 1. - Britanske i australske snage zauzeleTobruk posle 11 dana opsade, četiri dana kasnijeDernu.
22. 1. - PukovnikVilijam Džozef Donovan, specijalniRuzveltov izaslanik, doputovao u Beograd; na balkanskom putovanju posećuje još i Grčku, Tursku i Bugarsku.
25. 1. - JapanskaPolitika tri sve: u selu Panjiayu, prov.Hebei, ubijeno 1.230 Kineza zbog pomaganja komunistima.
29. 1. - Umro gen.Ioannis Metaxas, grčki predsednik vlade.
29. 1. -17. 2. -Bitka na Trebešini: Grci uspevaju zauzeti planinske visove, po cenu velikih žrtava.
30. 1. - Prvi nemački avionski napad na Suecki kanal, koji će veći deo februara biti zatvoren^[1].
30. 1. -1. 3. -Bitka u južnom Henanu: kineski nacionalisti odbili japanski napad.
31. 1. - Slobodni Francuzi i Britanci započinjuBitku za Kufru u jugoistočnoj Libiji.
31. 1. - PodmornicaHMS Rorqual potopila italijanski remorkerUrsus između Korčule i Sušca.^[2]
31. 1. - Proosovinski premijer IrakaRashid Ali al-Gaylani prinuđen na ostavku - ali vraća se u aprilu.
31. 1. - Primirje između Višijevske Francuske i Tajlanda, nakon što su Tajlanđani ušli u Kambodžu.

Februar/Veljača

[uredi |uredi kod]

1. 2. - GeneralGeorgij Žukov na čelu generalštaba Crvene armije (do jula).
4. 2. -Mađarski parlament ratifikovao sporazum o pristupanju zemlje Trojnom paktu i sporazum o večnom prijateljstvu sa Jugoslavijom.
4. 2. - Eksplozija pred vratima čitaonice Engleskog kluba u Zagrebu.^[3]
5. 2. -Istočnoafrička kampanja: počinjeBitka za Keren - grad u italijanskoj Eritreji će biti osvojen 27. 3.
6. 2. -Operacija Kompas: zauzetBengazi, ubedljiva pobeda Britanaca i ostalih nad italijanskom armijom u zapadnom Egiptu i istočnoj Libiji (Kirenaici).
8. 2. - Nemačka iBugarska potpisuju vojni pakt.
9. 2. - Operacija Kompas se okončava zauzećemEl Agheile.
9. 2. - Operacija Grog: britanski brodovi granatiraju đenovsku luku.
11. 2. - Ulična bitka između holandskih nacista i jevrejske samoodbrane u Amsterdamu.
12. 2. -Operacija Sonnenblume:Erwin Rommel stigao uTripoli, dva dana kasnije stižu i prve jediniceAfričkog korpusa.
14. 2. - Hitler i Ribentrop razgovaraju sa Cvetkovićem i Cincar-Markovićem u Berghofu, istog dana Ruzveltova poruka jugoslovenskoj vladi: "budućiZajam i najam će pomoći narodima koji mogu biti žrtve agresije".
15. 2. - Iberijska oluja, ili ciklon -Lisabon je direktno pogođen, uz veliku materijalnu štetu ima i preko 130 mrtvih.
17. 2. - Bugarsko-turska deklaracija o nenapadanju.
22. 2. - Ruzveltova poruka knezu Pavlu: "svet gleda sa simpatijama na zemlje koje pružaju otpor agresivnim silama".

Ugovor o večnom prijateljstvu Jugoslavije i Mađarske - ratifikacija

24. 2. - Britanci zauzeli Bengazi, Nemci se vraćaju sledećeg meseca.
25. 2. - Februarski štrajk u okupiranoj Holandiji protiv progona i hapšenja Jevreja.
25. 2. - Britanske i južnoafričke snage zauzeleMogadishu u italijanskoj Somaliji.
25. 2. - Operacija Abstention: britanski komandosi pokušali zauzeti ostrvoKastellorizo na krajnjem istokuDodekaneza.
ca. 25. 2. - Početak rada Nemačkog naučnog instituta u Beogradu.^[4]
27. 2. -13. dodjela Oscara, prva sa zatvorenim kovertama; najbolji film jeRebecca, dve nagrade od 11 nominacija,The Thief of Bagdad tri od četiri.
27. 2. - U Budimpešti razmenjene ratifikacije Jugoslovensko-mađarskog sporazuma o večnom prijateljstvu.

Mart/Ožujak

[uredi |uredi kod]

1. 3. -Bugarska se pridružujeTrojnom paktu, nemačka vojska sutradan ulazi na njenu teritoriju, u pravcu Grčke.
1. 3. -Bitka kod Kufre: Italijani uKufri, Libija, predali se Slobodnim Francuzima. Gen.Leclerc i francuske trupe se sutradan zaklinju da neće položiti oružje dok francuska zastava ne bude na Strasbourškoj katedrali (ispunjeno novembra 1944).
1. 3. - Senat SAD osnovao Senatski specijalni komitet za ispitivanje nacionalnog odbrambenog programa, poznatiji kaoTrumanov komitet, koji će ostvariti uštedu od 10-15 milijardi dolara u vojnoj potrošnji.
1. 3. - U SAD izašao samizdatTheodora N. KaufmanaGermany Must Perish! u kome predlaže genocid Nemaca putem sterilizacije - nacisti je koriste u svojoj propagandi.
1. 3. - U Banjaluci odata pošta umrlom bivšem španskom kraljuAlfonsu XIII, koji se zauzeo za Srbe osuđene uVeleizdajničkom procesu.
1. 3. - Razoran zemljotres pogodioLarisu u Grčkoj.
2. 3. - NemacRudi Gering skočio 118 metara naPlanici a Rudolf Finžgar 101 m, što su svetski odn. jugoslovenski rekord.
4. 3. - Tajni sastanak kneza Pavla i Hitlera u Berghofu - pritisak za pristupanje Trojnom paktu.
4. 3. -Operacija Claymore - britanski komandosi uništili fabrike i zaliheribljeg ulja iglicerina naLofotskim ostrvima i zarobili set rotora za Enigmu.
5. 3. - Vel. Britanija prekida diplomatske odnose sa Bugarskom; ovih dana počinjeOperacija Lustre, iskrcavanje britanskih i komonveltskih trupa u Grčku.
5. 3. - Rumunija: gen. Jon Antonesku zvanično dobio 99,91% podrške na referendumu.
6. 3. - Krunski savet Kraljevine Jugoslavije doneo odluku o pristupanju Trojnom paktu, pod uslovima koje će Hitler prihvatiti (potvrđeno 20. 3.).
7. 3. - Nemački podmornički asGünther Prien nestao sa podmornicomU-47.
9 -16. 3. - Italijanska prolećna ofanziva protiv Grka u Albaniji - neuspeh.
11. 3. - USAD potpisanZakon o zajmu i najmu (Lend-Lease), na osnovu kojeg će snabdevati Britance i druge saveznike vojnim materijalom.
14. 3. -9. 4. - Bitka kod Shanggaoa ili Operacija Kinkō: Kinezi odbili japanski napad uJiangxiju.
17. 3. - Nemci izgubili dve uspešne podmornice U-99 i U-100.
17. 3. - Predsednik Roosevelt otvorio zgraduNational Gallery of Art.
18. 3. - Ruzvelt Beogradu: zemlja koja se pokorno preda uživaće manje naklonosti od one koja se makar i kratko bude odupirala.
18. 3. - Bivši premijerMilan Stojadinović proteran u Grčku, odakle ga Britanci odvode na Mauricijus.
19. 3. - Hitlerov ultimatum knezu Pavlu: pridružite se Trojnom paktu za pet dana ili sledi invazija.^[5]
20. 3. - Nakon što je Krunski savet potvrdio odluku o pristupanju Trojnom paktu, za to se izjasnila i vlada Kraljevine Jugoslavije, trojica ministara podnela ostavku.
20. 3. - Britanske indijske trupe zauzeleHargeisu u Somalilandu.
23. 3. - Gen.Dušan Simović upozorava kneza Pavla da bi se vazduhoplovstvo moglo pobuniti ako bude potpisan pakt sa Osovinom;Čerčil premijeru Cvetkoviću: rat će biti samo odložen a ne izbegnut (pristupanjem Trojnom paktu).
24. 3. -Ervin Romel počinje prvu nemačku ofanzivu uLibiji, povraćajuEl Agheilu.
24. 3. - Tursko-sovjetska deklaracija: ko god da napadne Tursku, SSSR će ostati neutralan.

25. 3. - Jugoslavija se u Beču pridružujeTrojnom paktu, za šta je obećano: očuvanje integriteta, bez prolaza i prevoza osovinskih snaga, neće biti tražena vojna pomoć od Jugoslavije (povoljnije nego za ostale članice Trojnog pakta) + tajno obećanSolun posle rata.
25. 3. - Britanski putnički brodSS Britannia potopljen kod Siera Leonea, 249 mrtvih.
26. 3. - Uspešni italijanskiNapad na zaliv Suda na Kritu, trajno izgubljena teška krstaricaHMS York.
27. mart -Vojni puč prethodne noći, velike demonstracije protiv pristupanja Jugoslavije Trojnom paktu u većem deluJugoslavije,Petar II Karađorđević proglašen punoletnim, generalDušan Simović novi predsednik vlade.
27. 3. - Hitlerova Direktiva 25: napasti Jugoslaviju. Treba je razbiti, računajući na pomoć nezadovoljnih Hrvata i većine suseda; operacija Barbarosa se odlaže za četiri nedelje.
28. 3. - Sastanak Benita Musolinija iAnte Pavelića u Rimu.
28. 3. - Kralj Petar II položio zakletvu.
27 -29. 3. - Pomorskabitka kod Matapana se okončava velikim italijanskim porazom.
29. 3. - Josip Broz Tito, generalni sekretar KPJ, stiže avionom iz Zagreba u Beograd.
30. 3. - Jugoslovenska vlada izdala direktivu o "opštem aktiviranju" (tajna mobilizacija); nemačka Vrhovna komanda izdala direktive u vezi napada na Jugoslaviju ("Poduhvat 25") i Grčku ("Marita").
31. 3. - Sastanak "velikog dela" poslanika HSS i zastupnika vlasti u Zagrebu, u Berlin poslan "Memorandum petorice", koji tvrdi da Jugoslavija više ne postoji i traži pomoć i priznanje "slobodne Hrvatske države".Ribentropov telegram Mačeku - odvraća ga od saradnje sa beogradskom vladom.
31. 3. - Predsednik vlade Simović zabranio iseljavanje iz svojih mesta (i da se narod ne povodi za "alarmantnim vestima").
31. 3. - 1. 4. - Razgovori vojnih predstavnika Jugoslavije i Velike Britanije u Beogradu.

April/Travanj

[uredi |uredi kod]

Maček polaže prisegu potpredsjednika vlade

1. 4. - Pobeda uBici kod Kerena doneće saveznicimaAsmaru (3. 4.) iMasavu (8. 4.) uEritreji.
1. 4. -Irački puč, u izvedbi "Zlatnog kvadrata", četvorice oficira-nacionalista i pristalica Osovine:Rashid Ali al-Gaylani ponovo dolazi za premijeraIraka, regent'Abd al-Ilah je juče pobegao iz zemlje.
3. 4. - Mađarski predsednik vlade grofPal Teleki izvršio samoubistvo, ne želeći da učestvuje u invaziji na Jugoslaviju; naslediće gaLászló Bárdossy (do 1942)
3. 4. - Razgovori jugoslovenskih, grčkih i britanskih vojnih predstavnika uFlorini.
4. 4. -Vlatko Maček stigao u Beograd i preuzeo mesto potpredsednika vlade. Beograd, Zagreb i Ljubljana će u slučaju ratnog stanja biti proglašeni za otvorene gradove.
4. 4. - Osovinske snage zauzeleBengazi u Libiji.
5. 4. (u stvari 6. 4. rano ujutru) - Pakt o prijateljstvu i nenapadanju SSSR i Jugoslavije.

6. 4. - NapadomNjemačke naJugoslaviju počinjeAprilski rat -Bombardovanje Beograda i vazduhoplovnih instalacija, udar nemačke 12. armije na Makedoniju.
6. 4. - Njemačka napada iGrčku (Operacija Marita, deoBitke za Grčku).
6. 4. - Saveznici zauzeli etiopsku prestonicuAdis Abebu.
7. 4. - ZauzetoSkoplje - presečena glavna veza Jugoslavije sa Grčkom; takođe uvodni napad 2. nemačke armije na Sloveniju i Hrvatsku.
8. 4. - Vlatko Maček napustio kraljevsku vladu; udar nemačkih snaga iz Bugarske na Srbiju.
9. 4. - Nemci kontrolišu Makedoniju, zauzeli suSolun.
9. 4. - SAD preuzima protektorat na danskomGrenlandu.
10. 4. - Nemački prodor u severnu Hrvatsku i Sloveniju dovodi do sloma fronta.
10. 4. - Pre ulaska Nemaca u Zagreb proglašenaNezavisna Država Hrvatska (Slavko Kvaternik); Vlatko Maček pozvao članstvo HSS na lojalnost novoj državi.
10. 4. -Narodni svet za Slovenijo, na čelu sa dravskim banomNatlačenom, preuzeo vlast u Sloveniji.
10. 4. - Pošto Jugoslavija "ne postoji", mađarska vlada naredila ulazak u "južne krajeve" (Prekomurje,Baranja,Bačka), Banat u sporu sa Rumunijom.
10. 4. - Politbiro CK KPJ u Zagrebu odlučio da se premesti u Beograd i osnuje Vojni komitet radi otpora okupaciji.
10. 4. - Počinje nemačkaopsada Tobruka (do novembra).
11. 4. - Italijanske snage ulaze u Jugoslaviju.
11 -15. 4. -Mađarska okupacija Bačke, Baranje, Prekomurja i Međimurja.
11/12. 4. - Posade potopile monitore "Sava", "Vardar" i "Morava" kod Beograda, minirani savski most pao na jedan od čamaca, s velikim žrtvama.
12. 4. -Nemačka okupiraBeograd.

Uništeni jugoslovenski tenk
Nemci u Zagrebu
Nemci u Beogradu
Potpisivanje kapitulacije

13. 4. - PotpisanSovjetsko-japanski pakt o neutralnosti (Sovjeti ga se odrekli 1945).
14. 4. - Jugoslovenska Vrhovna komanda traži primirje, Nemci prihvataju samo bezuslovnu kapitulaciju.
15. 4. - KraljPetar II Karađorđević i Vlada napustili zemlju, odletevši izNikšića; pad Sarajeva, zarobljena Vrhovna komanda Kraljevske vojske.
15. 4. - Bugarska prekinula diplomatske odnose sa Jugoslavijom.

15. 4. -Ante Pavelić stigao u Zagreb (dva dana ranije se u Karlovcu sastao saEdmundom Vezenmajerom). Nemačka i Italija priznali NDH.
15. 4. - Osovinske snage stigle na libijsko-egipatsku granicu.
15. 4. -Belfast Blitz: najjači od četiri napada naBelfast, 900 mrtvih.
16. 4. - Bitka Tarigovog konvoja pored Tunisa, Britanci potopili italijanski konvoj.
17. 4. - Zaključena bezuslovna kapitulacijaKraljevine Jugoslavije (stupa na snagu sutradan u podne).
17. 4. - PoručniciMilan Spasić iSergej Mašera potopilirazarač Zagreb u Bokokotorskom zalivu, žrtvujući svoje živote.
18. 4. - S okupacijom Jugoslavije uvedenoletnje računanje vremena, od 23:00 (traje do 2. novembra1942, zatim sezonski, zaključno sa1945).
18. 4. - Bugarski car Boris razgovara sa Hitlerom u Beču.
18. 4. - Grčki premijerAleksandros Korizis izvršio samoubistvo (objavljeno da je umro od srca).
19. 4. - Bugarska vojska ulazi u delove Jugoslavije i Grčke.
19. 4. - PremijeraBrehtovog komada "Majka hrabrost i njena deca" u Cirihu.
21. 4. - GeneralGeorgios Colakoglu potpisao u Larisi predaju Grčke vojske, isključivo Nemcima, protivno naređenjima više komande (23. 4. biće potpisan još jedan dokument u kome se pominje i Italija, Colakoglu će postati prvi kolaborantski premijer).
22. 4. - Nemački vazduhoplovni gen.Helmut Forster objavio da preuzima okupacionu upravu u Srbiji (on ostaje do juna).
22. 4. - Pet pešadijskih bataljona Kosovske divizije prekinulo napade na italijanske položaje severno odSkadra, čuvši za kapitulaciju.
22 -24. 4. - Na sastanku u Beču određena italijansko-nemačka demarkaciona linija u Jugoslaviji. Bosna dodeljena NDH.
23. 4. - Grčka potpisuje primirje sa Nemačkom.
23. 4. - U Njujorku održan prvi masovni miting izolacionističkog KomitetaAmerica First, glavni govornikCharles Lindbergh.
24. 4. - Nakon smrti kraljaKambodže Monivonga, Francuzi postavljaju njegovog unukaNorodoma Sihanouka (1941-55. i 1993-2004).
24 - 25. 4. - Operacija Demon: britanske i komonveltske snage se povlače iz Grčke
25. 4. - Počinje s radom nemačka stanicaSender Belgrad.
27. 4. - U okupiranoj Sloveniji formiranaOsvobodilna fronta.
27. 4. -Adolf Hitler posetioMaribor, naredio raseljavanje Slovenaca iz Štajerske i Koruške.

27. 4. - Nemci uAtini.
27. 4. - Istočno od Peloponeza potopljen holandski transporterSlamat i britanski razaračiDiamond iWryneck, procenjeno 983 mrtvih.
27 -28. 4. - U seluGudovac kodBjelovara prvi masovni pokolj u NDH - ubijeno 196 Srba.
28. 4. - NadbiskupAlojzije Stepinac uputio okružnicu katoličkom svećenstvu, pozivajući ga da podrži NDH.
30. 4. -Ante Pavelić izdao zakonsku odredbu o rasnoj pripadnosti, osnov za progon Srba, Jevreja i Cigana.
30. 4. - U okupiranoj Srbiji postavljenaKomesarska uprava Milana Aćimovića.
30. 4. - Nemci dovršili okupaciju kontinentalne Grčke, zarobljeno i 1500 Jugoslovena.

Maj/Svibanj

[uredi |uredi kod]

1. 5. - Premijera filmaCitizen Kane.
2 -31. 5. -Anglo-irački rat: Britanci porazili premijera Rašid Alija. Jerusalimski muftijaMuhamed Amin al-Huseini beži iz zemlje, najesen stiže u Nemačku.
3. 5. - Italija anektirala južni deo Slovenije, u viduLjubljanske provincije.
početkom maja -Majsko savetovanje CK KPJ u Zagrebu - ne priznaje se komadanje Jugoslavije, odlučeno da sve partijske organizacije formiraju vojne komitete za pripremu ustanka (borba protiv okupatora uz revolucionarnu perspektivu).
4. 5. - Vlada Kraljevine Jugoslavije objavila rat Mađarskoj i Bugarskoj.
5. 5. -Haile Selasije se vratio u oslobođenuAdis Abebu, tačno pet godina nakon italijanske okupacije (danas praznikArbegnoch Qen).
6. 5. -Pokolj u Blagaju, prvi veći protiv Srba na Kordunu.
6. 5. -Đurđevdanska pobuna protiv ustaške vlasti u srpskim selima kod Sanskog Mosta, ugušena za dva dana.
7. 5. - OrkestarGlenna Millera snimio pesmuChattanooga Choo Choo, ploča će do sledećeg februara postati prva zlatna.
7 -27. 5. -Bitka na jugu Shanxija je jedan od najtežih kineskih poraza.
9. 5. - Zatvorena poslanstva Norveške, Belgije i Jugoslavije u Moskvi (na nemačko traženje).
9. 5. - Britanci zarobili podmornicu U-110 sa šifarskom knjigom i jednom Enigmom.
9. 5. -Franko-tajski rat: u Tokiju potpisan mirovni ugovor, Francuzi prinuđeni predati Tajlandu nekoliko provincijaIndokine, 54.000 kv.km zemlje u Laosu i Kambodži.
10. 5. -Rudolf Hess, Hitlerov zamenik, preleteo u Škotsku, u nadi da će sklopiti mir sa V. Britanijom.
10. 5. - Poslednji veliki napad na London, ali i jedan od najrazornijih, preko 1.400 mrtvih, oštećen i parlament.The Blitz se okončava jer Hitler prebacuje sredstva na istok.
12 -13. 5. - Puk.Dragoljub Mihailović sa grupom vojnika i oficira počinje organizovanje gerilskog pokreta naRavnoj gori.
12 - 13. 5. -Pokolj u glinskoj crkvi, ubijeno 300 Srba, zbog čega protestuje kardinalAlojzije Stepinac.
13. 5. - Ministar un. poslova NDHAndrija Artuković propisao "Provedbenu naredbu o ustrojstvu i poslovanju Ravnateljstva za javni red i sigurnost", glavnog sredstva zločinačke politike prema Srbima, Jevrejima i hrvatskim antifašistima.
17. 5. - Mladi revolucionarVasil Laçi pokušao uTirani da ubije kraljaViktora Emanuela i premijeraVërlacija.
17. 5. - Sastanak Ante Pavelića i pape Pija XII.
18. 5. - Pavelić iMusolini potpisaliRimske ugovore:
- veći deodalmatinske obale,Gorskog kotara i otoka pripada Italiji (Zona I).Guvernatorat Dalmacija u Zadru, sa Zadarskom, Splitskom i Bokokotorskom provincijom.
- italijanski princ Aimone označen hrvatskim kraljem pod imenomTomislav II. ali nikad nije vladao.
19. 5. - U Vijetnamu osnovan pokret za nezavisnostViet Minh.
19. 5. - OkončanaBitka kod Amba Alagija, italijanski komandant u Etiopijivojvoda d'Aosta, inače brat nesuđenog hrvatskog kralja, predao se sa svojim snagama.

20 -31. 5. -Bitka za Krit, Nemci ga osvajaju uz velike žrtve, naročito među padobrancima. Grčki kralj i vlada odlaze uKairo.
24. 5. -Bitka u Danskom moreuzu:Nemački bojni brod Bizmark potapaHMS Hood - od 1418 članova posade spasila se samo trojica.
24. 5. - Blizu Sicilije potopljen italijanski transportni brodSS Conte Rosso, 1.300 mrtvih.
27. 5. - Potopljen bojni brod Bizmark.
27. 5. - Ruzvelt proglašava vanredno stanje zbog rata u Evropi i Africi.
27. 5. - Nemci u Srbiji zabranili slušanje stranih radio stanica (sem nemačkih), pod pretnjom smrću.
27. 5. - ZauzećemGondara u Etiopiji, eliminisana jeItalijanska Istočna Afrika.
28. 5. - Pariski protokoli: Nemci dobijaju na korišćenje vojna postrojenja u francuskim kolonijama u zamenu za olakšice u okupaciji (nije ratifikovano).
30. 5. - Tito se uselio u vilu Nenadovića na beogradskom Dedinju.
30. 5. - Uklanjanje nemačke zastave sakukastim krstom saAkropolja, prvi tamošnji simbolični čin otpora.
30. 5. - Britanci ušli u Bagdad, čime su ugušili irački ustanak.
maj - Mađarski okupatori prisilno iseljavaju Srbe iz nekih naselja.

Jun/Juni/Lipanj

[uredi |uredi kod]

1 -2. 6. -Farhud: tokom anarhije u Bagdadu nakon obaranja Rašid Alija, ubijeno nekoliko stotina Jevreja, zatim i nekoliko stotina učesnika nemira.
početak juna - Raspuštena Hrvatska seljačka zaštita.
2. 6. - Počeli ustaški pokolji u okoliniLjubinja i u selu Drežanj kodNevesinja, gde3. juna dolazi do oružanog otpora.
2. 6. - IzSlovenske Bistrice krenuo prvi konvoj za Srbiju.
2. 6. - Počinju nemačke represalije protiv civila na Kritu (masakr u Kondomariju, streljanja u Alikianosu).

Krater nakoneksplozije u Smederevskoj tvrđavi

4. 6. - Dogovor Nemačke i NDH u Zagrebu o iseljavanju oko 200.000 Srba u Srbiju, i istog broja Slovenaca u Hrvatsku.
5. 6. -Ustanak u NDH 1941.: okoGacka uHercegovini počeo spontani ustanak izazvanustaškim nasiljem.
5. 6. -Eksplozija u Smederevskoj tvrđavi - skoro sve kuće u Smederevu oštećene, veliki broj žrtava.
5. 6. - Sastanak Ante Pavelića i Hitlera u Berhtesgadenu.
5. 6. - Tokom jednog od mnogih bombardovanjaČunkginga, u skloništu se ugušilo 4000 ljudi.
6. 6. - Apel kralja Petra II papiPiju XII i preds. Ruzveltu da se srpski narod spase od istrebljenja.
6. 6. -Komesarsko naređenje: u predstojećem ratu protiv SSSR odmah streljati političke komesare i sve boljševizovane zarobljenike.
7. 6. -Ludwig von Schröder novi nemački zapovednik u Srbiji.
7. 6. - Japan priznao NDH.
ca.7. 6. - Naoružani seljaci gornjeg Gatačkog polja uništili nekoliko žandarmerijskih stanica, prekinuli put Gacko - Bileća.
8. 6. -12. 7. -Sirijsko-libanska kampanja (Operation Exporter) - Britanci i Slobodni Francuzi zauzimajuvišijevsku Siriju i Liban.
9. 6. - FeldmaršalWilhelm List postavljen zapovjednikom oružane sile za Jugoistok, sa sjedištem u Solunu.

10 - 12. 6. - Sastanakfranjevačkih provincijala u Zagrebu - zabranjeno stupanje franjevaca u Ustaše (neki su već u ustašama), osuđuje se progon Srba.
12. 6. - U Londonu usvojena Deklaracija o međusavezničkoj pomoći između V. Britanije i devet izbegličkih vlada i predstavnika (među kojima je i Jugoslavija).
14. 6. -Banat u Drugom svjetskom ratu: komesarska srpska vlada donela Uredbu o unutrašnjoj upravi uBanatu - preko podbana, vlast u rukamanemačke narodnosti.
14. 6. - Deportacije stanovništva iz baltičkih republika SSSR.
14. 6. - Zamrznuta sva nemačka i italijanska imovina u SAD.
15. 6. - N.D. Hrvatska u Veneciji pristupilaTrojnom paktu.
15 - 17. 6. - Operacija Battleaxe: neuspešna britanska ofanziva u Kirenaici,Archibald Wavell će biti zamenjenClaudeom Auchinleckom.
18. 6. - Tursko-nemački sporazum o prijateljstvu i nenapadanju (ratifikovan25. 6. u turskoj skupštini).
19. 6. -Operacija Pastorius: član nemačke saboterske grupe se predao FBI.
19/20. 6. - Sovjetski naučnici otvoriliTimurovu grobnicu u Samarkandu.
20. 6. - PremijeraDiznijevog filma "Snebivljiva aždaja".

21. 6. - Kralj Petar II i veći deo vlade stigli u London iz Jerusalima.
21. 6. - Saveznici zauzeliDamask od višijevskih Francuza.
22. 6. -Operacija Barbarossa: napadNjemačke, Italije i Rumunije naSovjetski Savez.Ustanak u Litvaniji. Turska proglašava neutralnost.
22. 6. - OsnovanSisački narodnooslobodilački partizanski odred (što se danas smatra početkom ustanka uHrvatskoj).
22. 6. - Proglas CK KPJ poziva na ustanak.
23. 6. - Formiran IV antikomunistički odsek Specijalne policije Uprave grada Beograda, šef je uglavnomBožidar Bećarević (? nemački plan "Internacionala" za hapšenje komunista u Evropi odmah nakon napada na SSSR).
24. 6. - Napadom na žandarmerijsku stanicu Lukavac kod Nevesinja počeoustanak gornje Hercegovine.
24. 6. - Konferencija katoličkih biskupa u Zagrebu potvrđuje lojalnost prema NDH.
24. 6. - Bugarski komunisti dižu oružani ustanak.
24. 6. - Nemci zauzeliKaunas iVilnius - u Kaunasu dolazi do pogroma nad Jevrejima.
25. 6. - Finska objavljuje rat SSSR, počinjeNastavljeni rat.
26. 6. - Pavelićeva Izvanredna zakonska odredba i zapovjed - Židove u "zbirališta pod vedrim nebom", osobe koje su se "ogrješivale o hrvatske narodne probitke" da u roku od 8 dana napuste državne i druge službe.
26. 6. - Nepoznati avioni bombardovali mađarski grad Kassa (Košice), što vodi ulasku Mađarske u rat protiv SSSR.
27. 6. -KPJ osnovalaGlavni štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije - komandant Josip Broz Tito.
28. 6. - USrbu prvi masovni pokolj Srba uLici.
28. 6. - Hercegovački ustanici kodGackog oborili domobranski avion.
28. 6. -Bitka za Bjalistok i Minsk: Nemci zauzeliMinsk, takođe iRovno. U obuhvatnoj operaciji kod Minska biće zarobljeno do 300.000 crvenoarmejaca.
28. 6. - Rumunske vlasti pokrećuPogrom u Iașiju, u gradu i vozovima smrti ubijeno i umrlo preko 13.000 Jevreja.
29. 6. - Musolini prenosiVelikoj Albaniji civilnu vlast na Kosovu, uStrugi iDebru.
29. 6. - Okončana herojskaObrana Brestske tvrđave.
29. 6. - U SAD uhapšena 33 člana nemačkogDuquesneovog špijunskog kruga, u januaru osuđeni na 300 godina zatvora.
30. 6. - Nemci zauzeliLavov -Organizacija Ukrajinskih Nacionalista Stepana Bandere istog dana proglasila nezavisnu Ukrajinu.
30. 6. -Mostarski biskup fraAlojzije Mišić osudio ustaške zločine.

Jul/Juli/Srpanj

[uredi |uredi kod]

1. 7. - Nemci zauzimajuRigu, odmah počinje pogrom nad Jevrejima.
1. 7. - S emitiranjem započele prve komercijalne TV stanice u SAD,WNBT iWCBW.
2 -24. 7. -Operacija München: rumunsko-nemačka ofanziva na Besarabiju i Severnu Bukovinu.
3. 7. - Nevesinjski ustanici razbili ustaše na pl. Trusini (zahvat puta Stolac - Nevesinje).
4. 7. -Sednica CK KPJ: doneta odluka da se pređe sa sabotaža naopšti ustanak, objavljen proglas (posle rata praznikDan borca).
5. 7. - Osnovan koncentracioniBanjički logor u Beogradu.
5 -31. 7. -Ekvadorsko-peruanski rat oko sporne granice (prvi od tri sukoba, spor rešen 1998).
7. 7. - USrbiji je počeoustanak protiv nemačke okupacije, pod vođstvom komunista uBeloj Crkvi.
8. 7. - Nalog za slanje "nepoćudnih osoba... grkoistočnjaka, Židova" i katolika koji su to postali posle 10. 4., u logor uGospiću (Jadovno).
9. 7. - UZagrebu streljano 10 komunista, među kojimaBožidar Adžija,Otokar Keršovani,Ognjen Prica - odmazda za ubistvo ustaškog agenta4. 7..
9. 7. - PoglavariSPC uručuju memorandum gen. Schroderu (u avg. Dankelmanu) - traže od komandanta Srbije da zamoli vladu Rajha da se zauzme za Srbe u NDH.
10. 7. - PočelaBitka za Smolensk (do septembra).
10. 7. -Italijanski ekspedicioni korpus kreće na istočni front.
11. 7. - Nemačka uredba o kaznama za sabotaže u Srbiji.
12. 7. - NaCetinju održana "Petrovdanska skupština" na kojoj je proglašena "suverena i nezavisna"Kraljevina Crna Gora pod italijanskim protektoratom.
12. 7. - V. Britanija i Sovjetski Savez potpisuju sporazum, kojim se dodeljuje pomoć SSSR-u.
13. 7. -Trinaestojulski ustanak uCrnoj Gori, postiže velike početne uspehe.
14. 7. -Bijeg iz logora Kerestinec - stotinak robijaša, većina ubrzo pohvatana ili pobijena.
14. 7. -Sirijsko-libanska kampanja: potpisivanjem primirja, višijevski Francuzi gube Siriju i Liban.Georges Catroux je visoki komesar ispred Slobodnih Francuza.
15. 7. - Počelastreljanja u Jajincima kod Beograda (do novembra 1943. streljano 80.000 ljudi).
15. 7. - Prvi put upotrebljene sovjetskekaćuše.
16. 7. - Beogradski ilegalci zapalili nemačke garaže u Mileševskoj i Grobljanskoj.
16. 7. - Formirana369. pojačana pješačka pukovnija - dobrovoljci zaIstočni front.
17. 7. - Vlada SSSR obnovila diplomatske odnose sa Kraljevinom Jugoslavijom (izbegličkom vladom).
17. 7. - OsnovanoRajhsministarstvo za okupirana istočna područja, na čeluAlfred Rosenberg.
18. 7. - SSSR i V. Britanija u potpunosti priznali čehoslovačku izbegličku vladu.
19. 7. - Britanski premijerVinston Čerčil počeo je kampanju pod nazivom "V za pobedu" (V for Victory) uDrugom svetskom ratu.
19. 7. - Sreski odbor zaKolašin je prviNO odbor, koji će zamenjivati predratne organe vlasti (protivno direktivamaKominterne o dve etape revolucije).
22. 7. - Partizanski ustanak uSloveniji.
22. 7. -Zapaljen stadion na Maksimiru.
23. 7. - U selu Grabovcu kodPetrinje ustanici porušili železničku stanicu i ubili 12 ustaša, zbog čega će ovi izvršiti veliku odmazdu.
23. 7. - Italijansko-srpski razgovori u Benkovcu o priključenjukninskog igračačkog sreza Italiji.
23/24. 7. - U Beogradu uhapšeno 198 komunista i simpatizera NOP; Vojni komandant Srbije naredio predaju oružja do20. 8..
24. 7. - Smenjen i isključen iz partijeMetodije Šatorov Šarlo, sekretar PK KPJ za Makedoniju (protivio se ustanku, priključio se bugarskoj radničkoj partiji).

25. 7. - OsnovanReichskommissariat Ostland. Rumuni povratili Besarabiju i Bukovinu.
26. 7. - SAD uvode trgovački embargo prema Japanu.
27. 7. - Počeo masovni ustanak u južnojLici, zauzetSrb - posle rataDan ustanka naroda Hrvatske.
27. 7. - Gerila i seljaci zauzeliDrvar iBosansko Grahovo - posle rataDan ustanka naroda Bosne i Hercegovine.
27. 7. - Pokoljiu Bosanskom Grahovu ikod Drvara - napadnuti Hrvati.
27. 7. - U Beogradu uhapšenAleksandar Ranković, član Politbiroa CK KPJ, mučen i prebačen u gradsku bolnicu (dan. Očna bolnica), partizani Beograda ga oslobodili dva dana kasnije.
28. 7. - U odmazdi za požare u nemačkim garažamaNemci uBeogradu streljali više od 120 ljudi, mahom Jevreja, komunista i njihovih simpatizera.
28 - 29. 7. - Počeli ustaški pokolji okoDuvna iLivna.
29. 7. -Pokolj u glinskoj crkvi, umestu narednih dana ubijeno oko dve hiljade Srba.
29. 7. -Višijevska Francuska iJapan potpisali sporazum o zajedničkom protektoratu nadIndokinom - Francuska nastavila upravljanje Indokinom, a Japan poslao trupe.
30. 7. -Sporazum Sikorski-Majski: obnovljeni diplomatski odnosi između sovjetske i poljske vlade.
30. 7. - (i narednih dana) Ustaše ubijaju preko 1000 Srba uBosanskoj Krupi i okolini.
30. 7. - Komandant okupirane Srbije naredio da grad Beograd plati 10.000.000 dinara kazne za sabotaže i diverzije prethodnih dana.
31. 7. - Nemački maršalHerman Gering dao pismenu direktivu šefu policijeRajnhardu Hajdrihu da sačini nacrt plana zaistrebljenje evropskih Jevreja.
31. 7. - U Bugarskoj objavljeni dekreti kojim se formirajubitoljska iskopska oblast, odn. priključujusofijskoj oblasti delovi okupirane Jugoslavije.

Avgust/August/Kolovoz

[uredi |uredi kod]

avgust - Nastavljaju se ustaški masakri (Ključ,Glamoč,Prijedor,Cazinska krajina...).
2. 8. -Masakr u Sanskom Mostu, na Šušnjaru: ustaše ubile 2.862 Srba u gradu i okolini.
4. 8. - Iz zagrebačkog Botaničkog vrta bačene bombe na ustaški univerzitetski bataljon.
5. 8. - Nakon što su isterani iz selaDivoselo kodGospića, ustaše vrše zločine nad zbegom iz tog sela.
5. 8. - Okončana prva bitka kod Smolenska, zarobljeno preko 300.000 Sovjeta.
6. 8. - Preko 400 žena i dece iz srpskog selaPribilovci kodČapljine bačeno u jamu uŠurmancima.
7 -9. 8. -Operacija Kosmaj (iliBaden) protivkosmajskih partizana.
8. 8. - KodBos. Petrovca razbijena domobranska snabdevačka kolona.
8. 8. - ZavršenaBitka kod Umana u zapadnoj Ukrajini, zarobljeno oko 100.000 Sovjeta.
8. 8. - Počinje dvomesečna rumunsko-nemačkaopsada Odese.
10. 8. - Partizani i četnici zauzeliVlasenicu u Bosni (domobrani se vratili 15/16. 8.).
10. 8. - Italijani povratili Berane (kao i većinu gradova u severnoj Crnoj Gori prethodnih dana).
10. 8. - GŠ NOP Jugoslavije izdao uputstvo pod nazivom "Zadatak narodnooslobodilačkih partizanskih odreda", konstatovano "da se zanemarivalo pitanje opšteg narodnog ustanka".
10. 8. - Na I sveslovenskom mitingu u Moskvi istaknuto pravo na samoopredeljenje crnogorskog i makedonskog naroda, što izaziva protest jugoslovenske kraljevske vlade.
11. 8. - Partizani demolirali rudnikBogovina u Srbiji (kasnije represalije).
11. 8. - Prvi ratni broj "Vjesnika".
12. 8. - Ukazomitalijanskog kralja zapadna Makedonija, deo Crne Gore i veći deo Kosmeta priključeni Velikoj Albaniji.
12. 8. - Predsednik vlade u izbeglištvu Simović se preko BBC-ija protivi preuranjenom ustanku u Jugoslaviji.
13. 8. - Objavljen "Apel srpskom narodu" protiv komunističkog ustanka, koji su potpisale mnoge istaknute ličnosti (neki su odbili, ukupno 545 potpisa).

14. 8. - ObjavljenaAtlantska povelja, zajednička izjava Čerčila i Ruzvelta, definicija ratnih ciljeva, začetakUN.
14. 8. - Zakonska odredba o čistoći hrvatskog jezika.
14 -26. 8. - Ustaško-domobransko-nemačka operacija protiv ustanka u Bosanskoj krajini.
15. 8. - Uvedena građanska mađarska vlast uBačkoj iBaranji.
sredina avgusta -Kosta Pećanac sklopio u Pločniku kod Prokuplja sporazum sa Nemcima protiv NOP, 27. 8. uputio proglas protiv ustanka.
ca.15. 8. -Draža Mihailović organizovao političko teloCentralni nacionalni komitet - najvažniji članovi:Dragiša Vasić iStevan Moljević.
16. 8. -Naređenje br. 270: zarobljeni crvenoarmejski oficiri će biti smatrani za dezertere.

17. 8. - Obešeni taoci na beogradskim Terazijama.
18. 8. - Svetska premijera pesmeLili Marleen na talasima Radio Beograda.
18. 8. - UKoncentracioni logor Buhenvald dovedena prva grupa jugoslovenskih zarobljenika.
18. 8. - Domobrani iz Vlasenice ušli uHan Pijesak; četnici zauzeliSrebrenicu; Husinski rudari izašli na Ozren u partizane, nakon što su na prevaru primili opremu od ustaša.
18. 8. - Crvena armija u povlačenju digla u vazduhDnjeparsku hidroelektranu.
19. 8. - Ante Pavelić obavestio Musolinija da prihvata zahtev za reokupaciju demilitarizovanih zona II i III.
19. 8. - Srpska kvislinška vlada raspisala nagradu za ubistvo ili hvatanje pripadnika NOP.
20. 8. - OsnovanReichskommissariat Ukrajina.
22. 8. -Bekstvo 32 zatvorenika, većinom komunista, iz zatvora u Sremskoj Mitrovici (dočekao ihPinki).
23. 8. - Ustanici ušli uDoboj, moraju se povući dva dana kasnije.
23. 8. - U okupiranoj Srbiji smenjena komesarska upravaMilana Aćimovića.
23. 8. - Gen. Jon Antonesku proizveden u maršala, zbog povratkaBesarabije i sev.Bukovine Rumuniji.
23. 8. - 26. 9. - PrvaBitka za Kijev - Hitler je odlučio da se koncentriše na Kijev i Lenjingrad, dok su neki generali želeli pravo na Moskvu.
24. 8. - Usled protesta javnosti, Hitler prekinuoAkciju T4, program prisilne eutanazije.
25. 8. -Anglo-sovjetska invazija na Iran (Operation Countenance) - osiguranje nafte iPersijskog koridora.

25. 8. - 3. 9. -Operacija Gauntlet: saveznici uništavaju rudnike uglja naŠpicbergenu i vrše evakuaciju.
26. 8. - KodOštrelja odbijen ustaško-domobranski napad.
27 -31. 8. -Sovjetska evakuacija Talina - velike žrtve.
27 - 28. 8. -Masakr u Kamjanjec-Podiljskom:Ajnzacgrupe ubile 23.600 Jevreja.
28. 8. - Četnici u Doboju potpisuju primirje saNDH.
29. 8. -Vlada narodnog spasa na čelu sa generalomMilanom Nedićem u okupiranoj Srbiji, po mandatu od vojnog komandantaDankelmana (formalno prihvaćeni Nedićevi uslovi).
29. 8. - Ustanici ušli uMrkonjić Grad.
30. 8. -8. 9. - Sovjetska Jelnjanska ofanziva kod Smolenska - uspešna uz prevelike žrtve.
31. 8. -Bitka za Loznicu: četnički oficirVeselin Misita zauzeo grad.
31. 8. - Partizani zauzeliBanju Koviljaču.

Septembar/Rujan

[uredi |uredi kod]

početkom - Formiran 1. srpskidobrovoljački odred (Ljotićev).
1. 9. - Partizansko-četnički sporazum o koordinaciji u istočnoj Bosni.
1. 9. - Jevrejima u Rajhu propisano nošenježute zvezde.
1 -6. 9. - Ustaško-domobransko-nemačka ofanziva u Bosanskoj krajini, pali Mrkonjić, Šipovo, Mliništa, počinjeni zločini.
2. 9. - Deklaracija Nedićeve vlade - sastaviće vojsku kako bi razbio komuniste.
3. 9. - Valjevski NOP odred i četniciZečevića i R. Martinovića zauzeliKrupanj.
3. 9. - Službeni datum osnivanja ustaškeCrne legije.
4. 9. - Podrinski NOP odred zauzeo Loznicu.
5. 9. -Saradnja četnika sa Nedićevom vladom: sporazum M. Nedića i predstavnika D. Mihailovića - zajedno protiv komunista, pomaganje stvaranja četničkih jedinica u Bosni i Crnoj Gori.
5/6. 9. - Partizani i četnici nakratko zauzeliRogaticu.
6. 9. - Delovi Drvarske brigade zauzeliKulen Vakuf.
6. 9. - Svi Jevreji stariji od šest godina na teritorijama pod nemačkom kontrolom moraju nositiDavidovu zvezdu.
6. 9. -8. 10. - Druga bitka zaChangsha, Japanci opet odbijeni od grada.
7. 9. - Komandant Nedićeve žandarmerije naredio formiranje osam odreda za borbu protiv ustanka.
7. 9. - Proglas komandanta italijanske 2. armije - preuzima vojnu i civilnu vlast u II i III zoni NDH.
8. 9. - PočinjeOpsada Lenjingrada (do januara 1944).
9. 9. - Britanci uspostavili kontakt sa Dražom Mihailovićem.
9 - 12. 9. - Vučji čopor nemačkih podmornica potopio 16 brodova iz konvoja SC 42.
11. 9. - Domobrani razbili Majevički odred, četnici pobegli u Srbiju.
11. 9. -Medvjedevski pokolj: NKVD kod Orela likvidirao 157 političkih zatvorenika, komunista.
12. 9. - Partizani zauzeliB. Baštu od Nemaca, nakon sukoba sa četnicima.
14. 9. - Oštećena telefonska centrala u zagrebačkoj Glavnoj pošti.
14. 9. - Partizani ušli uMajdanpek.
15. 9. - Nemačka342. pešadijska divizija poslata iz Francuske u Srbiju.
15. 9. - Osniva se prvi odred budućegSrpskog dobrovoljačkog korpusa.
16. 9. -Adolf Hitler naredio gušenje ustanka u Srbiji po svaku cenu. Nemačka uprava u Srbiji naredila streljanje 100 Srba za poginulog i 50 za ranjenog nemačkog vojnika (→Nemački zločini u Jugoslaviji u Drugom svetskom ratu).
16. 9. - Saveznici su pred Teheranom, iranski šahReza Pahlavi prinuđen na abdikaciju u korist sinaMohameda Reze (do1979), zemlja je pod anglo-sovjetskom okupacijom do 1946.
18. 9. - Tito stigao uRobaje kod Valjeva, nakon dvodnevnog putovanja iz Beograda.
19. 9. - Nemcizauzimaju Kijev, Sovjeti su imali preko 600.000 mrtvih i zarobljenih.
19. 9. - SastanakTita iDraže uStruganiku kod Mionice.
19. 9. - Štab 18. armijskog korpusa prebačen iz Grčke u Beograd, komandantFranz Böhme ima vojnu i civilnu vlast u Srbiji, dva dana kasnije naređuje čišćenje Mačve.
21. 9. - Nemci napustiliUžice iPožegu, partizani uzeli od četnikaČajetinu iPalisad.
21. 9. - Prva nemačka podmornica ušla u Mediteran.
22. 9. - Četnici nakratko ušli uZvornik, partizani prethodno uCaparde.
22. 9. - Delovi Bosanske domobranske divizije probili partizansko-četničke položaje na Romaniji.
22. 9. - Počinje trodnevnaBitka za Šabac.
22 -26. 9. -Japanska invazija Francuske Indokine: japanske trupe zauzimaju sever teritorije prema sporazumu postignutom u zadnji čas, ali ipak dolazi do oružanog okršaja.
23 -26. 9. - Neuspeo partizansko-četničkinapad na Kruševac (majorDragutin Keserović).
24. 9. - Na savezničkoj konferenciji u Londonu potpisanaAtlantska povelja, osnova Povelje Ujedinjenih nacija pa iNATO-a (među potpisnicima i izbeglička vlada Jugoslavije).
24. 9. - Partizani ušli uUžice, koje će dva meseca biti centar "Užičke Republike"; partizani takođe ušli uKosjerić.

24 -27. 9. - Masovna hapšenja i streljanja uŠapcu,Krvavi marš do logora u Jarku.
25. 9. - Posle 3-dnevnih borbi italijanskadivizija "Sasari" zauzelaDrvar
25. 9. - Srednjoškolci uSplitu demonstriraju protiv italijanskog jezika u školama.
25 -29. 9. - Koristeći italijanske uspehe, ustaše i domobrani povraćajuKulen Vakuf i komunikacije na zapadu Bosanske krajine.
26 -29. 9. - Sukob četnika i partizana kod Kosjerića.
26. 9. - 10. 10. - NemačkaOperacija Mačva protiv ustanika.
26. 9. - Vojno-političkoSavetovanje u Stolicama kodKrupnja; između ostalog naređeno formiranje glavnih štabova po pokrajinama, gde ih nema (anticipiranje federalizma).
26. 9. - Proradila fabrika municije u Užicu.
27. 9. -Reinhard Heydrich imenovan za v.d. rajhsprotektoraČeške i Moravske.
27. 9. - Slobodni Francuzi proglašavaju nezavisnost Sirijske Države, u okviru mandata, u novembru i Libana.
27. 9. - Dan flote slobode u SAD: porinuto je 14 brodova iz programa hitne brodogradnje, među njima i prvitransportni brod Liberty.
28. 9. -Dramski ustanak u grčkoj Makedoniji, brzo ugušen od strane Bugara, praćen masakrima i proterivanjem Grka.
29. 9. - Prva Moskovska konferencija SSSR, SAD i V. Britanije - dogovorena pomoć SSSR-u.
29. 9. -"Prva neprijateljska ofanziva": početak operacija342. pešadijske divizije na komunikaciji Šabac - Loznica.
29. 9. - Veliki gubici Bosanskohercegovačkog NOP odreda kodKalinovika.
29. 9. - Nacisti masakrirali 33.711 Jevreja uBabi Jaru kod Kijeva.
30. 9. -4. 12. -Višegradska operacija: NDH protiv četnika i partizana u istočnoj Bosni.
septembar - Osnovan logorJasenovac.
septembar - Osnovane tri organizacije otpora u Grčkoj:EDES,EKKA iEAM.
septembar - U Rumuniji počinje deportacija Jevreja uTransnistriju, mnogi umiru u lošim uslovima.
septembar - Naziv "partizan" umesto "gerilac".
druga polovina sept. - Konferencije muslimana u gradovima BiH osuđuju ustaške zločine; uOstrošcu kod Duvna muslimani i Hrvati oslobodili Srbe koje su ustaše hteli ubiti.

Oktobar/Listopad

[uredi |uredi kod]

Nemačko napredovanje tokomBitke za Moskvu

1. 10. - Vrhovni štab NOP odreda, u skladu sa odlukama iz Stolica, izdao naredbu o oznakama, zastavama, načinu pozdravljanja itd.
1. 10. - UDrinjači postignut sporazum o saradnji partizana i četnika u istočnoj Bosni.
1. 10. -Zajam i najam: počinje američka pomoć SSSR, do 1945. izručeno 17,5 miliona tona materijala vrednosti 11 milijardi dolara.
2. 10. - Ubijen 21 nemački vojnik na putu Beograd-Obrenovac, naređeno streljanje odgovarajućeg broja logoraša iz Beograda i Šapca.
2. 10. - Zakonska odredba u NDH - 10 komunista za jednog ustašu.
2. 10. - PočinjeBitka za Moskvu: nemačka glavnina krenula prema gradu, sutradan zauzetOrel. Ali veći deo ovog meseca su zaglavljeni na blatnjavim putevima.
3. 10. - Italijani organizovali Guvernatorat Crne Gore.
3. 10. - Premijera filmaThe Maltese Falcon.
5. 10. - Četnici Draže Mihailovića nakon borbe uzeli Už. Požegu od partizana, sukob izglađen sporazumom.
7. 10. - U borbama zaKraljevo upotrebljena baterija topova 75mm (zarobljena 1. 10.) - posle rata Dan artiljerijeJNA.
7. 10. - Po pristanku vlade Rajha srezovi Zemun i Stara Pazova pod "isključivom vlašću" NDH.
8. 10. - Po pijačnom danu Nemci bombardovaliRabrovo kod Požarevca, veliki broj civilnih žrtava.
11. 10. - Drugi partizansko-četnički (D.M.) napad na Kraljevo, nakratko prodrli u grad.
11. 10. - Napadima na neke objekte uPrilepu počinje partizanski ustanak uMakedoniji (→Narodnooslobodilačka borba u Makedoniji).
12. 10. - Na sastanku muslimana u Sarajevu doneta rezolucija kojom se zahteva sigurnost života, časti, imovine i vere svih građana.
13. 10. - Nemci odbijaju četničke uslove za saradnju u borbi protiv partizana.
14. 10. - Masovno streljanje civila uKruševcu i Dragincu.
15. 10. -Draža Mihailović obrazovao Komandu četničkih odreda za Crnu Goru, na čelu saĐorđijem Lašićem, uSandžaku jePavle Đurišić; poslao oficire u BiH, Liku, Gorski Kotar, Kordun.
15. 10. - Hapšenje preostalih Jevreja Bosne (uključujući i one koji su prešli u katoličanstvo).
16. 10. - Deo nemačke717. pešadijske razaraGornji Milanovac
16. 10. - Rumuni i Nemci ušli uOdesu.
16. 10. -Bitka za Moskvu: evakuacija, u gradu nekoliko dana vlada panika.
17. 10. - GeneralHideki Tōjō je novi premijer Japana nakonKonoeove ostavke - pobeda opcije rata sa SAD.
17. 10. - Partizani ušli uŽabljak iŠavnik.
17. 10. - Blizu Islanda torpedovanUSS Kearny uz gubitak 11 mornara (prve američke vojne žrtve II svetskog rata).
18. 10. - Uništena italijanska auto-kolona kod Jelin duba, na putu Podgorica-Kolašin.
19. 10. - U Užicu izašla obnovljena"Borba"; u istom mestu bombardovana fabrika oružja, mašine prenete u trezor Narodne banke.
18 -20. 10. - Nemcistreljaju u Kraljevu.
20. 10. - Opsadno stanje uMoskvi, vlada (osimStaljina) prešla uKujbišev.
20. 10. - Nakon Loznice i Banje Koviljače, 342. pešadijska zauzela i Krupanj, ubijeni ranjenici i civili.

21. 10. -Masakr u Kragujevcu.
21. 10. - Naređeno da se nemačka 113. pešadijska divizija prebaci sa Istočnog fronta u Srbiju.
22. 10. - Peta domobranska pešadijska divizija napada iz Sarajeva u pravcu Rogatice.
22. 10. - U Beogradu otvorenaantimasonska izložba (istovremeno i antijevrejska i antikomunistička).
22 - 24. 10. - Masakr u Odesi, ubijeno 25 do 34.000 Jevreja i 15.000 Roma.
23. 10. - Partizani i četnici zauzeli Rogaticu.
23. 10. - Premijera Diznijevog animiranog filmaDumbo.
24. 10. -Prva bitka za Harkov, Nemci zauzeli grad.
25. 10. - Britanski kapetanHadson i majoriOstojić iLalatović u Dražinom štabu na Ravnoj Gori (Draža Mihailović je priznat od Britanaca kao jedini legitimni komandant snaga otpora).
26. 10. -Sastanak Tita i Draže uBrajićima, dogovorena samo podela plena.
27. 10. - "Brežički marš" 1. štajerskog partizanskog bataljona.
29. 10. - ULjubljani proslava oslobođenja od Austrougarske1918.
30. 10. - Odbijen pokušaj proboja 342. pešadijske prema Užicu i Kosjeriću.
30. 10. - PočinjeOpsada Sevastopolja (do jula 1942).
31. 10. - Nemačka podmornica torpedovalaUSS Reuben James - preko 100 poginulih mornara.
oktobar - U tri navrata tokom meseca Draža Mihailović dobija novac od vlade Milana Nedića^[6].

Novembar/Studeni

[uredi |uredi kod]

poč. novembra - Izbeglička jugoslovenska vlada preimenovala Komandu četničkih odreda u KomanduJugoslovenske vojske u otadžbini (JVuO) (?).
1. 11. - Partizani odbili četnički napad na području Užica i Požege.
2. 11. -Napad četnika na Užičku republiku: borbe na Trešnjici kod Užica, napadnuta i Ivanjica.
3. 11. - Partizani preoteli Požegu od četnika DM. Dražin ultimatum partizanima da se povuku odatle. Četnici DM se povukli iz opsade Kraljeva.
5. 11. - Uhapšeno oko 300 intelektualaca u Beogradu, navodnih komunista, masona i anglofila, i poslati na Banjicu.
6 - 8. 11. - Masakr Jevreja u šumi Sosenki kodRovna, 15 - 18.000 ubijenih.
7. 11. - Proslava godišnjice Oktobarske revolucije u Užicu. Odbijenčetnički napad (DM) na Čačak.
7. 11. - Na Crvenom trgu održana tradicionalna parada, vojnici odmarširali pravo na front.
7. 11. - Blizu Krima potopljen sovjetski transportni brod "Armenija", između 5 i 7 hiljada žrtava.
8. 11. - OsnovanaKomunistička partija Albanije, pod pokroviteljstvomKPJ (Miladin Popović iDušan Mugoša).
9. 11. - U okoliniVišegrada četnici zapalili nekoliko muslimanskih sela.
10. 11. - Odbijen i drugi nemački napad iz Leskovca naLebane.
11. 11. - UUfi,SSSR, počela s radom radio-stanica "Slobodna Jugoslavija".
11. 11. -Kolaboracija: Gorski štab četničkih odreda istočne Bosne u Višegradu sklopio sa Italijanima sporazum o nenapadanju i borbi protiv partizana.
11. 11. -Sastanak u Divcima Draže Mihailovića sa nemačkim predstavnikom - Nemci smatraju Dražu neprijateljem, on hoće borbu protiv komunista a ne Nemaca.
12. 11. - Zaustavljeno nemačko nadiranje ka Moskvi.
13 -20. 11. - Napadi delova Užičkog NOP odreda naRavnu goru (okončano primirjem).
14. 11. - Partizani potisnuti iz okoline Sarajeva.
14. 11. -Četnici predali zarobljene partizane Nemcima u Slovcu.
14. 11. - Potonuo britanski nosač avionaHMS Ark Royal, nakon što je juče torpedovan blizu Gibraltara.
16. 11. - Počela druga nemačka ofanziva na Moskvu (prethodnog dana se smrzli blatnjavi putevi).
17. 11. - Četnici osnovali Privremenu upravu istočne Bosne, nakon raskida sporazuma sa partizanima od 1. 10.
17. 11. - U Splitu uhapšenRade Končar Brko.
17 -18. 11. - Biskupska konferencija u Zagrebu se bavi prekrštavanjem pravoslavaca: "misionari" mogu dobiti misiju i jurisdikciju samo od mjesnog ordinarijata a ne od svetovnih vlasti, koje takođe ne mogu poništavati ranije prelaze, konverzija bez prinude, s poštovanjem ljudskih prava (u principu se ne protive prekrštavanju, već dogmatskoj neispravnosti).
18. 11. -Operacija Crusader, druga saveznička ofanziva u severnoj Africi, do kraja decembra - deblokiranTobruk.
21 -27. 11. -Bitka za Rostov je sovjetski uspeh;Gerd von Rundstedt smenjen jer se povukao protivno Hitlerovom naređenju.
22. 11. - Eksplozija u užičkoj fabrici oružja i municije, oko 200 mrtvih (moguća diverzija).
22. 11. - Banjalučki muslimani osuđuju zločine nad Srbima i Jevrejima (navodno ustaše nosile fesove, kako bi skrenuli mržnju na muslimane).
23. 11. - Amerikanci okupiraliSurinam u dogovoru sa holandskom izbegličkom vladom (izvor aluminijuma).
24. 11. - Otkrivene pripreme za pobunu 15. pešadijskog domobranskog puka naPalama, 18 domobrana osuđeno na smrt.

25. 11. - Počela nemačka ofanziva naUžičku republiku - napad 342. i delova 704. pešadijske divizije (nemačke), četnika, nedićevaca i ljotićevaca preko Ljubovije i Kosjerića u pravcu Užica. Istog dana partizani iz okoline Kraljeva potisnuti prema Čačku.
ca. 25. 11. - Radio Moskva javila da je Draža Mihailović vođa svih snaga pokreta otpora, na šta Tito reaguje telegramom (vlade Velike Britanije i SSSR se slažu da je potrebno postići pomirenje partizana i četnika, pod vođstvom komandanta JVuO Draže Mihailovića).
25. 11. - Stari britanski bojni brodHMS Barham potopljen blizu Aleksandrije, 862 mrtvih.
25. 11. - ProširenAntikominternski pakt, pristupila i NDH.
26. 11. - Japanske pomorske snage krenule kaPearl Harboru, istog datuma (po Washingtonskom vremenu) uručenaHullova nota, gde se kao preduslov za sporazum sa Japanom traži povlačenje iz Francuske Indokine i Kine, a što je ocenjeno kao ultimatum.
27. 11. - ZavršenaGondarska bitka, dokrajčeni Italijani u Etiopiji (Italijanska Istočna Afrika).
27. 11. - OsovinskaOpsada Tobruka okončana neuspehom.
29. 11. -Bitka na Kadinjači, pogibijaRadničkog bataljona, poslednje odbrane Užica. Nemci uveče ulaze u Užice i Požegu. Vrhovni štab NOP odreda naređujepovlačenje glavnine iz zapadne Srbije i Šumadije uSandžak. PoginuoDragojlo Dudić, prvi predsednik Glavnog Narodnooslobodilačkog odbora za Srbiju.
30. 11. - UČajetini, na Palisadu, i Kraljevim vodama ubijeno nekoliko stotina partizanskih ranjenika.
novembar - U Makedoniji uhapšenLazar Koliševski (sekr. PK KPJ), raspušteni vojni štab i Prilepski NOP odred - zakočen ionako slab ustanak.
novembar - UŽabaljskom ritu formiran Prvi šajkaški NOP odred.

Decembar/Prosinac

[uredi |uredi kod]

1. 12. -Osvobodilna fronta obeležava Dan ujedinjenja u Ljubljani.
1. 12. - XIV armijski korpus 9. italijanske armije preimenovan u Trupe u Crnoj Gori (komandantAlessandro Pirzio Biroli, takođe guverner Crne Gore).
1 -2. 12. -Pljevaljska bitka, neuspeli partizanski napad naPljevlja uz velike gubitke.
2. 12. - Nemci su prišli najbliže Moskvi, do mestaHimki.
2. 12. - Italijani izKarlovca napali oslobođenu teritoriju naKordunu.
3 -12. 12. - Domobransko-ustaškaOzrenska operacija uz reku Bosnu, neuspešno protiv ustanika.

5. 12. - Četnici po sporazumu sa Italijanima zauzeli srezoveFoča iČajniče, vrše pokolj muslimana.
6. 12. - UBici za Moskvu počela protivofanzivaCrvene armije, Nemci su do kraja februara1942. odbačeni sa 25 na 200 kilometara od grada.
7. 12. - NapadJapana na pomorsku bazuSjedinjenih Američkih Država uPearl Harboru naHavajima. Drugi svetski rat postaje globalan.
7. 12. - Hitlerov dekret Noći i Magle (Nacht und Nebel) - prisilni nestanak političkih aktivista iz pokreta otpora u okupiranoj Evropi.
7. 12. -Operacija Mihailović: Nemci razbili štab Draže Mihailovića na Ravnoj Gori.
7. 12. - Kralj Petar II unapredio pukovnika D. Mihailovića u brigadnog đenerala.
8. 12. -SAD objavljuju ratJapanu.
8. 12. -Japanska invazija Tajlanda: borbe traju svega nekoliko sati, dve zemlje već ovog meseca sklapaju vojni savez. Japanci počinju kampanje:Malajsku,Filipinsku (počevši od otoka Batan),za Nizozemsku Istočnu Indiju, bitkeza Guam (osvojen 10.),za Otok Wake (osvojen 23.),za Hong Kong.
8. 12. - OsnovanLogor Sajmište (Judenlager Semlin) za jevrejske i romske porodice, čiji su muškarci od letos bili internirani u Topovske šupe, na Autokomandi, i streljani.
8. 12. - Počela ubijanja ulogoru smrti Helmno, kamionomdušegupkom.
9. 12. -Kina uDrugom svetskom ratu objavila ratJapanu,Nemačkoj iItaliji.

Rat na Pacifiku: japanske operacije do maja 1942

10. 12. - Blizu Singapura, Japanski avioni potopili britanske ratne brodoveRepulse iPrince of Wales, na kojima je poginulo oko 800 ljudi.
11. 12. - Nemačka i Italija objavili rat SAD.
12. 12. -NDH, Slovačka i Bugarska objavljuju rat SAD i V. Britaniji.
12. 12. - Adolf Hitler se sastao s najvišim nacističkim zvaničnicima u Rajhskancelariji: pošto je došlo do svetskog rata, Jevreji moraju biti uništeni.
13. 12. - Konferencija partizanskih i četničkih predstavnika na Kraljevom polju kodHan-Pijeska, povodom eventualnog priključenja istočne Bosne Nedićevoj Srbiji - četnici su formalno protiv.
13. 12. - Završena okupatorsko-kvislinška ofanziva na zapadu Srbije.
13. 12. -Bitka kod rta Bon: Italijani izgubili dve lake krstarice i 817 ljudi kod Tunisa.
13. 12. - Peruanski gradHuaraz uništen nakon što je lavina glečera izazvala prelivanje jezera preko brane.
15. 12. -Drinske mučenice: četnici ubili pet katoličkih redovnica kod Goražda.
16. 12. - Na predlog vlade, mađarski parlament doneo odluku:Međimurje,Baranja iBačka pripojeni Mađarskoj.
16. 12. - Nemačka vrhovna komanda naređuje da se što više snaga iz Jugoslavije prebaci na Istočni front (pre svega 342. i 113. pešadijska divizija).
16. 12. - Japanci se iskrcavaju naBorneo i osvajaju ga do kraja marta.
17. 12. - Nemci i četnici Koste Pećanca ušli u Lebane.
18 -19. 12. - Požarevački NOP odred ušao uGolubac iVeliko Gradište.
19. 12. - Pošto je smeniovon Brauchitscha, Adolf Hitler sam postaje Vrhovni komandant vojske.
19. 12. - Italijanski diverzanti onesposobili u Aleksandriji dva britanska bojna broda,Queen Elizabeth iValiant.
20. 12. - NavodnaInstrukcija Draže Mihailovića maj. Dorđiju Lašiću i kap. Pavlu Đurišiću (u Crnoj Gori): cilj je etnički čistaVelika Srbija u Velikoj Jugoslaviji.
21. 12. - URudom, naStaljinov rođendan, formiranaPrva proleterska udarna brigada, od nekih srpskih i crnogorskih jedinica, pod direktnom komandom Vrhovnog štaba, kao prva eksteritorijalna jedinica (objavljeno22. 12., što će biti Dan Armije).
22. 12. - Italijani i domobrani se probili u blokiranuBileću (bila odsečena od3. 12.).
22. 12. - Neuspešni partizanski napad naSjenicu.
22. 12. -Winston Churchill stigao uWashington, D.C., počinjekonferencija Arcadia (ili Prva Washingtonska).
24. 12. - Nemačka Vrhovna komanda ponudila bugarskom ministarstvu rata da okupira deo Nedićeve Srbije (dogovor postignut tri dana kasnije).
25. 12. - Japanska armija okupiralaHong Kong posle 17 dana opsade.
25. 12. - "Misa za Dalmaciju" i antiitalijanski protesti u Zagrebu^[6] .
26. 12. - Suočen s napredovanjem japanskih snaga u Drugom svetskom ratu kaManili, američkigeneral Daglas Makartur proglasio je filipinsku prestonicu "otvorenim gradom". Uprkos tome u Manili su 1941,1942. i1945. vođene teške borbe američkih i japanskih jedinica, tokom kojih su porušeni mnogi delovi grada.
26. 12. -Aung San osnovao Armiju burmanske nezavisnosti, u Tajlandu uz pomoć Japanaca (promenio stranu 1944/45).
26 -27. 12. - OperacijeArchery iAnklet, britanski komandosi deluju u Norveškoj.
28. 12. - Na četničkoj konferenciji uVlasenici prihvaćeni nemački i Nedićevi uslovi.
decembar '41. - maj '42. - "Lijeva skretanja" - partizanski progon neistomišljenika u Crnoj Gori.
zima 1941/42 - VrhunacVelike gladi u Grčkoj.

Kroz godinu

[uredi |uredi kod]

U Ljubljani završena zgradaNarodne i univerzitetske knjižnice Slovenije.
ZavršenAustralian War Memorial.
Milutin Milanković objavio "Kanon osunčavanja Zemlje i njegova primena na problem ledenih doba".
Lyle Goodhue i William Sullivan napraviliaerosol-bocu sa insekticidom.
Neki prikazani filmovi:Citizen Kane,Dumbo,The Maltese Falcon,High Sierra,Sergeant York (najgledaniji ove godine),How Green Was My Valley (oskar za najbolji film) (→1941. na filmu).