Dio španjolskog teritorija jesu i dva arhipelaga, smješteni u Sredozemnom moru (Balearski otoci) i Atlantskom oceanu (Kanarski otoci), sjevernoafrički primorski gradoviCeuta iMelilla, koji su pod španjolskom upravom teenklavaLlivia u francuskimPirenejima. Sjevernoafrički teritoriji pod španjolskom upravom graniče sMaroko. Ukupna dužina španjolske kopnene granice je 1918 km. Od1986. godine članica jeEuropske Unije.
Moderna Španija nastaje postepeno kroz vekove spajanjem različitih malenih krišćanskih pirinejskih kraljevstava tijekom njihovih borbi s Arapima. Do završnog ujedinjenja dolazi u 15 veku nakon čega je osvojeno posljednjo arapsko kraljevstvoGranada nakon čega u sljedećem veku Španija postaje daljnjom ekspanzijom prvo svetsko carstvo koje potiče iz Evrope. Današnja nuspojava ove ekspanzije je da za 600 miliona ljudiŠpanjolski jezik je rodni to jest prvi jezik što ga čini drugim najvećim jezikom na svetu.
Smještena na jugozapadu Europe, Španija zauzima veći dio Pirenejskog poluotoka. Dio su njenog teritorija i dva arhipelaga, smješteni u Sredozemnom moru (Balearski otoci) i Atlantskom oceanu (Kanarski otoci), sjevernoafrički primorski gradovi Ceuta i Melilla, koji su pod španjolskom upravom te enklava Llivia u francuskim Pirenejima.
Španjolska se nalazi u umjerenoj zoni, između 43°47'24" i 36°00'40" severne geografske širine, i između 7°00'29" istočne i 5°36'40" zapadne geografske dužine.
Veći dio pirenejskog područja čini po postanku stara visoravan Meseta (građena od pretkambrijskog i paleozojskog kristaličnog kamenja i starih kamenaca), koju Kastiljsko gorje dijeli na sjevernu i južnu Kastiliju. Sjeverno i južno od Mesete prostiru se planinski lanci:Kantabrijsko gorje iPireneji (Pico de Aneto, 3404 m) na sjeveru, aBetijski Kordiljeri iliAndaluzijsko gorje na jugu. Andaluzijsko gorje sastoji se od nekoliko masiva, koji se pružaju paralelno s obalom Sredozemnog mora; središnji dio čini Sierra Nevada s najvišim vrhom Španjolske (Mulhacu, 3481 m). Između južnog ruba Mesete odnosno Sierra Morene i Andaluzijskog gorja nalazi se velika Andaluzijska tektonska depresija uz rijekuGuadalquivir. Na sjeveroistočnom rubu Mesete pruža se Ibersko gorje, građeno od krednih i jurskih naslaga, a između Iberskog gorja, Pirineja i Kantabrijskog gorja depresija rijeke Ebro (Aragonska dolina). S visoravni Mesete izdižu se planinski masivi Sierra de Gata, Sierra de Gredos i Sierra de Guadarrama, koji su nastali rasjedanjem u tercijaru. Obala je uglavnom strma i nerazvedena. Dobro je razvedena samo obala Galicije i sjeverozapadne Španjolske sa mnoštvom zaljeva karakterističnih oblika.
Španjolska se nalazi u umjerenom pojasu, njen neujednačen reljef utječe na veliku klimatsku raznolikost. Često se za klimu Španjolske kaže da je sredozemna (mediteranska). Međutim, to je samo donekle točno jer samo priobalno područje istoka, jugoistoka i juga Španjolske ima sredozemnu klimu. Po geografskoj širini najveći dio Španjolske bi trebao imati sredozemnu klimu, ali neke druge prirodne karakteristike stvaraju drugačije uvjete. Na izmjene klime primarno utječe visoki reljef, odnosno viša nadmorska visina, pa dolazi i do vertikalne klimatske slojevitosti. Uz to, planine se uglavnom izdižu uz rub države, odnosno poluotoka, pa su značajna prepreka širenju klimatskih uticaja sa okolnih prostora. Zbog toga središnji deo Španjolske - visoravan Meseta, ima znatno drugačiju klimu od one koja bi odgovarala geografskoj širini tog prostora, odnosno u značajnoj mjeri je kontinentalna. Na istoku i jugu Španjolske gdje prevladava sredozemna klima (često se navodi i kao suptropska) srednje mjesečne temperature tijekom godine kreću se od 13 °C do 25 °C, a prosječno padne od 350 – 500 mm padalina. Za ovo područje karakteristično je dugo, toplo, suho i sunčano ljeto, kada maksimalne temperature dostignu i 48 °C. Sredozemna obala Španjolske ima najveći broj sunčanih sati uEuropi. Na svim obalama zime su ugodne, a na jugu i tople. Sjeverozapad Španjolske, odnosno atlantska obala, koja izlazi i na Biskajski zaljev, ima sviježiju klimu, pa se temperature kreću od 8-20 °C. Sa Biskajskog zaljeva prema poluotoku kreću se vlažne mase, te na planinskim padinama padne najviše padalina, odnosno na ovom prostoru 900–2000 mm. Zbog blage oceanske klime i dosta padalina, čitavo područje je pod relativno bujnom i zelenom vegetacijom, pa se ova regija često naziva i Zelena obala (Costa Verde). Unutrašnju Španjolsku, sa kontinentalnom klimom karakterizira srednje mjesečne temperature od 3-23 °C, mada tokom zime temperature često budu ispod ništice. U ovoj regiji prosječno godišnje padne ispod 500mm padalina, a na nekim sektorima i ispod 300. Istočni obod ove regije poprima neke karakteristike mediteranske klime, dok se sjeverozapadni rub približava oceanskoj.
Rijeke na sjeverozapadu Španjoske imaju više vode, kraći tok, relativno veliki pad, a njihova estuarska ili rijaska ušća pogoduju razvoju vodenog prometa. Rijeke koje se spuštaju sa visokih planina (Pirineja, Betijskih kordiljera, Kasteljanskog gorja i dr.) imaju velike padove i značajan hidroenergetski potencijal. U vapnenjačkim terenima rijeke su najčešće formirale kanjone, a tu su i vodopadi i brzaci.
Većinu pitke vode dobivaju izakumulacijskih jezera. Najveći dio rijeka zauzdan je za vrijeme vladavineFrancisca Franca koja je jedna od rijetkih stvari po kojoj je pamčen po dobru u kolektivnoj memorijišpanjolskog naroda. Dobrobiti od umjetnihjezera su nesagledive za zemlju poput Španjolske, koja se uslijedklimatskih promjena pretvara upustinjsku zemlju. Osim pitke vode tu je i korist od dobivanja električne energije, turizma, stvaranja novih ekoloških sistema itd.
Prema popisu stanovništva iz2001. 40.847.530 stanovnika s prosječnom gustoćom naseljenosti od 81 stanovnik/km2.
Buran povijesni razvoj utjecao je na karakteristike i raznolikost stanovništva.Španjolci čine oko 73% ukupne populacije,Katalonci 16,5%,Galjegi (Galicija) 8%,Baski 2,3%, ostali 0,2%. Španjolska je jedna od najizrazitijih katoličkih zemalja pa je logično što je 97% stanovništva katoličke vjere, dok je 0,4% protestanata i 2,6% ostalih. I Španjolska se sve brže urbanizir, pa danas oko 80% stanovništva živi u gradovima. U starosnoj dobi 0-19 godina je 33% populacije, u dobi 20-59 godina je 50%, a starijih od 60 godina ima 17%. Očigledno je i da španjolska populacija postaje sve starija, a na to utječe i niski prirodni prirast, koji iznosi svega 1 promil (stopa nataliteta je 10 promila, a mortaliteta 9 promila).
Oko 1200. godine prije Krista sa sjevera dolazeKelti, preplavljujući gotovo cijeli Poluotok i mješajući se s domaćim iberskim stanovništvom, a oko 1100. godine prije nove ere na jugu Španije nastajeTartaška kultura o kojoj se danas veoma malo zna. Između 500 i 300 godine prije nove era na područje današnje Španije dolazeFeničani iGrci osnivaju svoje kolonije.
Kratkotrajno između prvog i drugogPunskog rata (izmeđuRimljana iKartažana),Kartažana osvajaju gotovo cijelu Špansku obalu i osnivaju svoje kolonije, među kojima su najvažnije bile naIbizi i uCartageni. Porazivši Kartagu u Drugom punskom ratu (201. pr. ne.),Rimljani započinju postupno osvajanje poluotoka, zauzevši u idućih 200-tinjak godina čitav teritorij Pirinejskog poluotoka. U prvim fazama rimske vlasti domaće je stanovništvo dizalo više ustanaka protiv osvajača. Nakon smrti jednog od vođi ustanka, Viriata (139. godine pr. ne.), pobjede su bile sve rjeđe te je slabio otpor protiv Rimljana, a do konačnog sloma dolazi u vrijeme caraAugusta. Rimska vladavina Poluotokom kulminirala je uspostavom potpune civilne rimske vlasti i osnivanjem provincijeHispanije . Pod rimskom vlašću Španija je ostala sve do V. veka. Stanovnici Hispanije prihvatili su rimsku kulturu, jezik i zakone, ali je i njihova važnostCarstvu bila velika tako da su dali nekoliko careva.
Karlo V. je bio prvi kralj ujedinjene Španije
Početkom5. veka provalili su na prostor današnje Španjolske germanska plemenaAlani,Svevi iVandali. Ta su plemena došla iz današnjeNemačke, prošli kroz današnjuFrancusku i prodrli naPirenejski poluotok. Alani su osvojili pokrajinu Luzitaniju, Svevi pokrajinu Galiciju, a Vandali pokrajinu Andaluziju. Tijekom rimskog protunapada (411-420) oni su bili katastrofalno poraženi tako da Vandali napuštaju Pirineje i bježi u mnogo sigurniju i lakše obranjivuAfriku, gdje su osnovali vandalsku državu koja se održala do sredine šestog veka (srušio ju je g.534. bizantski vojskovođaBelizar).
Više 150 godina nakon što su Vandali otišli u Afriku, uništili su zapadni Goti u Španjolskoj i svevsku državu g.585. te su zagospodarili cijelim poluotokom. Država zapadnih Gota održala se u Španjolskoj do g.711. Te su godineArapi zauzeli Pirinejski poluotok i srušili državu zapadnih Gota. Zapadni su Goti oko g. 600. prigrlili katoličku vjeru pa su se sa svojim podanicima starosjediocima stopili u jedan narod — španjolski.
Arapska država na Pirinejskom poluotoku trajala je od godine 711. do 1492. No već u11. veku počela je opadati, jer su na nju stali sve više navaljivati hrišćani izFranačke. Glavni je grad arapske države u Španjolskoj bilaCordoba. Kršćani, koji su se održali u sjevernom dijelu poluotoka i činili nekoliko državica, među kojima je bila Navarra i Katalonija, stali su od 11. veka potiskivati Arape sve više na jug. Od malih država nastale su tri veće: Aragon na istoku, Portugal na zapadu, a u sredini Kastilja. Od13. veka ostao je pod arapskom vlašću samo još južni dio poluotoka s prijestolnicom u Granadi.
Godine1469. oženio se aragonski kraljFerdinand nasljednicom kastiljske kraljevske kruneIzabelom, te su se tako ujedinile države Aragon i Kastilija u ujedinjenu kraljevinu Španiju. Ferdinand i Izabela poveli su borbu protiv Arapa (Maura) i poslije desetgodišnjeg rata zauzeli su sve njihove zemlje. Godine1492. osvojili su i arapski glavni gradGranadu. Arapi su zatim posve napustiti Španjolsku, koja je napredovala te postala jedna od najmoćnijih europskih država.
Upravo na kraju srednjega vijeka stvorena je spajanjem Kastilje i Aragonije španjolska narodna država. Otkrićem novih zemalja uAmerici Španjolska je za kralja Ferdinanda Katoličkog i kraljice Izabele udarila temelje svojoj moći, veličini ikolonijalnom gospodstvu.
Na osnovu arheološkog nalazišta Atapuerka može se zaključiti da je Iberijsko poluostrvo bilo nastanjeno hominidima pre 1,2 miliona godina.[6] LJudi su na Iberijsko poluostrvo došli sa severa pre 35.000 godina. Najpoznatiji artefakti o ovim preistorijskim ljudskim naseobinama su čuveni crteži u pećiniAltamira uKantabriji, na severu poluostrva, koje su načiniliKromanjonci između 35.600 i 13.500 godine pre nove ere.[5][7] Na osnovu arheoloških i genetskih istraživanja dolazi se do zaključka da je Iberijsko poluostrvo poslužilo kao utočište stanovnicima severne Evrope tokomposlednjeg ledenog doba.
Pre rimskog osvajanja Iberijsko poluostrvo su uglavnom nastanjivali Iberi i Kelti. Iberi su živeli duž mediteranske obale od severoistoka do jugoistoka poluostrva. Kelti su nastanjivali unutrašnjost i atlantsku obalu od severozapada do jugozapada. Baski su živeli u zapadnom delu Pirineja i u susednim oblastima,Tartešani su živeli na jugozapadu aLuzitanci iVetonci u središnji deo zapada poluostrva. Duž sredozemne obale postojale su brojne trgovačke naseobineFeničana,Grka iKartaginjana.
TokomDrugog punskog rata, između 210. i 205. pre nove ere, Rim je osvojio kartaginjanske kolonije na Sredozemlju. Rimljanima je bilo potrebno skoro dva veka za potpuno osvajanje Iberijskog poluostrva, da bi njime vladali više od šest vekova. Keltsko i iberijsko stanovništvo postepeno je romanizovano (latinizovano). Lokalne vođe su postale deo rimske aristokratije[8] a Hispanija je postala žitnica Rimskog carstva, izvoznik zlata, vune, maslinovog ulja, i vina. Poljoprivredna proizvodnja je povećana sa izgradnjom sistema za navodnjavanje, od kojih su neki još uvek u upotrebi. CareviHadrijan,Trajan,Teodosije I, i filozofSeneka su rođeni u Hispaniji. Hrišćanstvo je na ovo podneblje stiglo u prvom veku a raširilo se u gradovima tokom drugog veka.[8] Većina današnjih jezika u Španiji i zakonodavstvo vode poreklo iz ovog perioda.[9]
Slabljenje vladavine Zapadnog rimskog carstva u Hispaniji je počelo 409, kada su germanska plemenaSvevi iVandali, zajedno sa Sarmatskim Alanima prešliRajnu i opustošiliGaliju, da bi ihVizigoti iste godine doveli u Iberiju. Svevi su osnovali kraljevstvo na području današnje Galicije i severnePortugalije. Raspadom Zapadnog rimskog carstva nestalo je postojeće društveno uređenje, mada su novoformirane države zadržale mnoge institucije i zakone potonjeg carstva, uključujući hrišćanstvo.
Hazdinzi, saveznici Alana, takođe su osnovali kraljevstvo u Galiciji, zauzevši uglavnom isto područje ali su svoju vlast proširili južno do rekeDuero. Vandalsko plemeSilinzi je zauzelo područje nazvanoVandaluzija, današnjaAndaluzija. Vizantinci su na jugu Iberijskog poluostrva osnovali enklavu Spaniju, s ciljem obnove Rimskog carstva na ovom području. Međutim, Hispanija je na kraju ujedinjena tokom vladavine Vizigota.
Početkom osmog vekaOmejadski kalifat se proširio na Iberijskom poluostrvu. Mavri iz severne Afrike su zauzeli skoro celo poluostrvo, izuzev male planinske oblasti na severozapadu.
Pod šerijatskih zakonima hrišćani iJevreji su imali podređeni status. Ovakav položaj je hrišćanima i Jevrejima branio ispovedanje religije, takođe njihova prava su u svakom pogledu bila manja u odnosu na muslimane.[10][11]
Preobraćenje u islam dobilo je velike razmere. Veruje se da su krajem 10. vekamuladi (muslimani poreklom sa Iberijskog poluostrva) činili većinu stanovništvaAl-Andaluza.[12][13]
Muslimansku zajednicu na poluostrvu karakterisala je šarolikost i socijalna napetost. Vremenom je došlo do sukoba izmeđuBerbera iz severne Afrike, najzaslužnijih za osvajanje ove teritorije, sa arapskim vođama saBliskog istoka. Pored njih tu je bila i brojna mavarska populacija, koja je živela uglavnom u dolini rekeGvadalkivir, u priobaljuValensije, dolini rekeEbro i u planinskim oblastimaGranade.[13]
Smrt Rolanda u bici kod Ronsevo Pasa
Kordova, glavni grad kalifata, bio je najveći, najbogatiji i najprefinjeniji grad u zapadnoj Evropi. U Sredozemlju je cvetala trgovinska i kulturna razmena a muslimani su ovo područje oplemenili svojim poznavanjem nauke. Muslimanski i jevrejski naučnici su dali značajan doprinos oživljavanju i širenju grčke kulture u zapadnoj Evropi. Dva značajna filozofa toga doba bili suIbn Rušd iMojsije Majmonid. Romanizovani stanovnici Iberijskog poluostrva su zajedno sa muslimanima i Jevrejima doprineli stvaranju autentične kulture na ovom području.[13] Van gradova, gde je živela većina ljudi, vlasništvo nad zemljom nije menjano još od rimskog doba, s obzirom da su muslimanski vlastodršci veoma retko oduzimali zemljište. Takođe, donete su i nove kulture i tehnike obrade zemlje što je doprinelo razvoju poljoprivrede.
Tokom jedanaestog veka dolazi do podela među muslimanima, što je malim hrišćanskim državama omogućilo da znatno prošire svoje teritorije.[13] Vladari dinastijaAlmoravida iAlmohada iz severne Afrike su uspostavili jedinstvo među muslimanima. Ova ponovno ujedinjena islamska država je tokom narednih sto godina beležila napredak i u izvesnoj meri povratila teritorije koje su joj hrišćani zauzeli.
Nedugo pošto su Mavri zauzeli Iberijsko poluostrvo, kod Španaca i Portugalaca nastaje pokret za njegovo oslobađanje pod imenomRekonkista. Za početak Rekonkiste uzima sebitka kod Kovadonge iz 722. godine. Nakon pobede hrišćanske vojske nad muslimanskim snagama stvorena je hrišćanskaKraljevina Asturija na severozapadu poluostrva. Nedugo zatim, 739. godine, muslimani su proterani izGalicije koja je priključena Kraljevini Asturiji.
Muslimanska vojska je takođe pokušala prodor preko Pirineja ali je poražena ubici kod Poatjea uFranačkoj. Docnije su franačke snage uspostavile hrišćanske okruge (šp.Marca Hispánica) na južnoj strani Pirineja. Ove oblasti su kasnije prerasle u kraljevstvaNavara,Aragon, iKatalonija.[14] Tokom narednih nekoliko vekova granica između oblasti pod vlašću muslimana i hrišćana protezala se dolinama rekaEbro iDuero.
Raspadom Al-Andaluza, na međusobno zavađena taifska kraljevstva, stekli su se uslovi da hrišćanska kraljevstva ostvare prevlast na Iberijskom poluostrvu. Zauzimanje strateški važnog gradaToleda 1085. godine predstavljalo je pokazatelj velike promene ravnoteže snaga u korist hrišćanskih kraljevstava. Velika mavarska uporišta pala su pod vlast hrišćana u 13. veku – Kordova 1236. aSevilja 1248. godine – dok je samo enklava Granada ostala u muslimanskim rukama kao vazalna država.[15]
U ovom periodu dolazi do ponovnog procvata književnosti i filozofije nastale na rimskim i gotskim tekovinama.Ramon LJulj je jedan od značajnijih filozofa ovoga doba. KraljAlfonso X od Kastilje se posvetio stvaranju jedinstvenog nacionalnog identiteta i buduće države Španije. Težio je ka povezivanju iberijskih hrišćanskih kraljevstava sa drugim srednjovekovnim evropskim državama. Uveo je kastiljanski kao službeni jezik.
Kraljevi su, ugledavši se na zakone i institucije starog Rima, želeli veću vlast, boreći se protiv plemstva.Marinidi su u 13. i 14. veku napali Iberijsko poluostrvo iz severne Afrike, i uspostavili su nekoliko enklava duž južne obale. Međutim, nisu uspeli da obnove vlast nad poluostrvom i ubrzo su isterani. Takođe, tokom 13. veka, kraljevina Aragon, smeštena na severoistoku današnje Španije, proširila je svoje teritorije na ostrva u Mediteranu, doSicilije iAtine.[16] Tih godina su osnovaniUniverzitet u Palensiji (1212/1263) iUniverzitet u Salamanki (1218/1254).Crna smrt je tokom 1348. i 1349. razorila Španiju.[17]
Brakom izmeđuIzabele I od Kastilje iFerdinanda II Aragonskog 1469. dolazi do ujedinjenja hrišćanskih kraljevstava Kastilja i Aragon.Kanarska ostrva su osvojena 1478. a 1492. združene snage Kastilje i Aragona zauzele suEmirat Granada, čime je okončana vladavina muslimana na Iberijskom poluostrvu, koja je trajalo 781 godinu.
Godine 1478. započela ješpanska inkvizicija tokom koje suSefardi bili primorani da pređu u katoličanstvo ili da budu proterani sa španskih teritorija.[18]Sporazumom u Granadi garantovana su prava muslimana,[19] mada su poštovana samo delimično. Muslimani su u potpunosti proterani sa Iberijskog poluostrva početkom 17. veka, nakonustanka u Alpahurasu.[20]
Osnova za nastanak savremene Španije iŠpanske imperije predstavljalo je ujedinjenje kruna Aragona i Kastilje sklapanjem braka između njihovih suverena. Međutim, svako od kraljevstava unutar Španije zadržalo je atribute državnosti u društvenom, političkom, zakonodavnom pogledu, kao i u oblasti jezika i monetarne politike.[21]Izabela i Ferdinand su učvrstili svoju moć na račun lokalnog plemstva, a rečEspanja (šp.España), čiji je koren drevno imeHispanija (latinski:Hispania), počela je da se koristi kao zajednički naziv za dva kraljevstva.[20]Pored velikih političkih, zakonskih, verskih i vojnih reformi Španija se nametnula kao prva svetska sila.
Godina 1492. takođe je označila odlazakKristifora Kolumba uNovi svet na putovanje koje je finansirala kraljica Izabela. Kolumbo je tokom prvog putovanja prešaoAtlantik i stigao doKaripskih ostrva, čime je počelo evropsko istraživanje i osvajanje Amerike, iako je on bio ubeđen da je stigao doOrijenta. Kolonizaciju američkog kontinenta započeli su konkistadori poputErnana Kortesa iFransiska Pizara.
Zaposedanjem teritorija u Novom svetu, kao i zahvaljujući brakovima između vladajućih dinastija ili nasleđivanjem, Španska imperija se znatno proširila. Obuhvatala je ogromna prostranstva na američkom kontinentu, ostrva u azijsko-pacifičkom regionu, delove Italije, gradove i severnoj Africi, kao i delove današnje Francuske,Nemačke,Belgije,Luksemburga, iHolandije. Početkom 16. veka, kada je Magelanova ekspedicija prva oplovila svet, Španija je postala prva imperija u kojoj sunce nije zalazilo. Ovo je biloDoba velikih otkrića, a odvažne ekspedicije su putem kopna ili mora pronašle nove trgovačke puteve. Takođe, tada Evropljani započinju osvajanja i kolonizaciju novih teritorija. Španski istraživači su u maticu donosili plemenite metale, začine, luksuzna dobra, i dotada nepoznate biljke, što je značajno doprinelo da Evropljani promene svoje viđenje sveta.[23] Kulturni procvat tokom ovog razdoblja danas se smatraZlatnim vekom Španije. Širenje imperije dovelo je do ogromnih promena na američkom kontinentu koje su se najviše ispoljile slomom tamošnjih društava i uništavanjem domorodačkog stanovništva. Pod uticajem humanizma,kontrareformacije i novih geografskih otkrića i osvajanja nastaje intelektualni pokret poznat kaoSalamankanska škola (šp.Escuela de Salamanca), koji je postavio prve savremene teorije o međunarodnom i ljudskom pravu.
Krajem 16. i tokom prve polovine 17. veka, Španija se sukobila sa brojnim izazovima. Pirati, pod okriljem rastućegOsmanskog carstva, pljačkajući i odvodeći u roblje stanovništvo u brojnim priobalnim oblastima onemogućavali su nesmetan život. Takođe, time su se ponovo javile pretnje o mogućoj islamskoj invaziji.[24] Tokom ovog razdoblja Španija je često bila u ratu sa Francuskom.
Protestantska reformacija je doprinela da Španija još više zaglibi u verske ratove, što je imalo za posledicu povećanje vojne aktivnosti širom Evrope i Mediterana.[25]
Polovinom 17. veka Španija se pored brojnih ratova suočila i sa kugom koja je usmrtila veliki broj stanovnika Evrope. Španski Habzburzi su zemlju uveli u niz sukoba širom kontinenta zahvaljujući kojima su iscrpljeni njeni prirodni resursi i privreda. Španija je uspela da zadrži najveći deo rasutogHabzburškog carstva, kao i da pomogne snagamaSvetog rimskog carstva u borbi sa protestantima, ali je na kraju ipak bila primorana da prizna otcepljenje Portugalije (deoIberijske unije od 1580. do 1640) i Holandije, i na kraju da doživi ozbiljne poraze od Francuske tokom poslednjih godinaTridesetogodišnjeg rata.[26]
Porodica Filipa V (1743). Tokom doba prosvetiteljstva u Španiji je vladala dinastija Burbona.
U drugoj polovini 17. veka, moć Španije počinje da postepeno opada. Bila je prinuđena da preda nekoliko manjih oblasti Francuskoj i Holandiji; međutim, uspela je da očuva i da poveća svoje ogromno prekomorsko carstvo, koje je ostalo netaknuto sve do početka 19. veka.
Gubitak moći na evropskom tlu doživeo je vrhunac tokom sukoba oko španskog prestola prvih godina 18. veka.Rat za špansko nasleđe bio je međunarodni sukob širokih razmera koji je za ishod, između ostalog, imao gubitak španskih poseda širom Evrope i pozicije najjače evropske sile.[27] Tokom ovog rata na španski presto postavljena je dinastijaBurbona. Prvu istinski špansku državu je uspostavio prvi burbonski kralj,Filip V, ujedinjavanjem kruna Kastilje i Aragona u jedinstvenu državu, ukidajući brojne privilegije i zakone koje su imali regionalni vladari.[28]
Tokom 18. veka u najvećem delu carstva dolazi do postepenog oporavka i porasta blagostanja. Novi burbonski monarh je primenio francuski sistem modernizacije uprave i privrede. Prosvetiteljske ideje su postajale privlačnije vladajućoj eliti. Međunarodna pozicija Španije popravila se, između ostalog, zahvaljujući vojnoj pomoći koju su slali pobunjenicima u britanskim kolonijama tokomAmeričkog rata za nezavisnost.[29]
Španija je 1793, kao članicaPrve koalicije, ušla u rat protivPrve francuske republike. U ovom sukobu Španija je poražena usled čega je morala da pristane naBazelski mirovni sporazum. Sporazumom se odrekla dve trećine ostrvaHispaniola i ustupila ih Francuskoj. Španski premijerManuel Godoj je 1807. sklopio tajni sporazum saNapoleonom o savezništvu protiv Britanije i Portugalije. Napoleonu je ovime omogućeno da pod izgovorom napada na Portugaliju okupira i Španiju. Španski kralj je abdicirao u korist Napoleonovog brata,Žozefa Bonapartea.
Na Žozefa Bonapartea je gledano kao na marionetskog vladara i samim tim nije bio prihvaćen među Špancima. Nezadovoljan bonapartističkim režimom narod se 1808. digao na ustanak. Pobune širom zemlje bile su početakŠpanskog rata za nezavisnost. Napoleon je bio prisiljen da lično interveniše. Porazio je nekoliko španskih armija a jednu britansku armiju je prisilio na povlačenje. Međutim, nastavak borbi španskih armija, gerilaca, i združenih britansko-portugalskih snaga, uz katastrofalne poslediceNapoleonove invazije na Rusiju, doveli su do povlačenja francuske vojske iz Španije 1814. godine, i povratakkralja Fernanda VII.[30]
Tokom rata, 1810. godine, sazvana je Skupština u Kadizu (šp.Cortes de Cádiz), revolucionarno telo sa zadatkom da rukovodi borbom protiv bonapartističkog režima i da pripremi ustav.[31]
Ustav proglašen 1812. predviđao je parlamentarnu monarhiju i opštu zastupljenost. Međutim, nakon pada bonapartističkog režima Fernando VII je ukinuo Generalnu skupštinu jer je nameravao da vlada apsolutistički. Ovi događaji su nagovestili buduće sukobe između konzervativaca i liberala tokom 19. i početka 20. veka.
Proglašenje španskog ustava iz 1812.
Latinoamerički antikolonijalni pokreti iskoristili su sukobe na tlu Španije radi pokretanjaborbe za oslobođenje od španske vlasti. Španske kolonije u Americi počele su 1809. da podižu revolucije i da proglašavaju nezavisnost, što je dovelo do rata koji je okončao špansku kontrolu nad ovim područjem. Kralj Fernando VII je pokušao da povrati vlast nad ovom teritorijom pokretanjem rekonkiste u Latinskoj Americi ali se suočio sa velikim otporom kako u kolonijama tako i u samoj Španiji, jer su liberalno orijentisani oficiri otkazivali poslušnost. Krajem 1826. jedine španske kolonije na američkom tlu bile suKuba iPortoriko.
Španija je nakonNapoleonovih ratova bila ekonomski uništena, duboko podeljena i politički nestabilna. Tokom tridesetih i četrdesetih godina 19. veka došlo je do sukoba između antiliberalnih snaga, poznatih kaokarlisti, i liberala uKarlističkim ratovima. Iz ovih sukoba liberalne snage su izašle kao pobednik. NakonSlavne revolucije iz 1868. i kratkotrajnePrve španske republike usledio je mnogo stabilniji period obnove monarhije tokom kog su se na vlasti smenjivali progresivni i konzervativni liberali.
Razdoblje autoritarne vladavine pod generalomMigelom Primo de Riverom (1923-1931) okončano je uspostavljanjemDruge španske republike. Republika je ponudila političku autonomiju oblastima u kojima se govore manjinski jezici (Baskiji, Kataloniji, i Galiciji) i dala je pravo glasa ženama. Vlast su predvodile levičarske snage. Sa pogoršavanjem privredne situacije, uzrokovaneVelikom depresijom, politička dešavanja u Španiji postaju haotična i nasilna.
Nakon pobedeNarodnog fronta na izborima 16. februara 1936. dolazi do sukoba sa reakcionarnim snagama, koje nisu prihvatale program nove vlade (oslobađanje političkih zatvorenika, agrarna reforma, poboljšanje položaja radnika). Tokom noći 16. i 17. jula iste godine izbila je pobuna nacionalista uŠpanskom Maroku, naKanarskim ostrvima i u nizu gradova u Španiji. Nacionaliste je predvodio generalFransisko Franko a pomoć im je pružalanacistička Nemačka i fašistička Italija, dok je Narodni front uživao podrškuSovjetskog Saveza,Meksika i dobrovoljaca iz celoga sveta okupljenih uinternacionalnim brigadama. Međutim, nije imao podršku zapadnih sila zbog britanske politike nemešanja u unutrašnje stvari Španije. U izuzetno krvavom građanskom ratu počinjeni su brojni zločini na svim stranama. Poginulo je više od pola miliona ljudi, dok je oko pola miliona bilo prinuđeno da napusti zemlju.[32][33] Rat je završen 28. marta 1939. pobedom nacionalističkih snaga. Tri dana kasnije Franko je objavio da Španija postaje monarhija sa regentskim savetom a sebe je postavio za šefa države.
Franko drži govor u Eibaru 1949. godine
Frankova Španija je zvanično bila neutralna uDrugom svetskom ratu, mada je imala simpatije kaSilama osovine. Jedina legalna politička organizacija tokom Frankove vladavine bila jeŠpanska falanga za okupljanje nacionalističke sindikalističke ofanzive (šp.Falange Española de las Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista), ili samoFalanga, osnovana 1937. godine. NJena ideologija se temeljila nafalangizmu, varijanti fašizma koji je posebno naglašavao borbu protiv komunizma; katoličanstvu i nacionalizmu. Godine 1949. preimenovana je u Nacionalni pokret (šp.Movimiento Nacional).
Nakon Drugog svetskog rata Španija se nalazila u političkoj i ekonomskoj izolaciji, van članstva uUjedinjenim nacijama. Do promene je došlo 1955, tokomHladnog rata, kada su Sjedinjene Države rešile da uspostave vojno prisustvo na Iberijskom poluostrvu kao protivmeru mogućem dolasku Sovjetskog Saveza u Sredozemlje. Tokom šezdesetih godina 20. veka Španija je zabeležila nezapamćenu stopu privrednog rasta u svojoj istoriji. Tome je doprinela industrijalizacija, masovne migracije iz selâ u gradove i razvoj turizma. Frankovu vladavinu karakterisala je autoritarnost, promovisanje nacionalnog jedinstva, podržavanje veoma konzervativnog vida katoličanstva poznatog kao nacionalno katoličanstvo, i diskriminatorna politika prema manjinskim jezicima.
Nakon Frankove smrti u novembru 1975. godineHuan Karlos je kao kralj Španije postao i šef države. Nakon usvajanja novog ustava 1978. i obnove demokratije značajna ovlašćenja su preneta na regione a zemlja je decentralizovana stvaranjem autonomnih pokrajina.
U Baskiji su radikalni nacionalisti, oličeni uEti, nastavili da deluju i nakon obnove demokratije i davanja velike autonomije ovoj pokrajini.
Oko 200 oficira Civilne garde (šp.Guardia Civil) pokušalo je 23. februara 1981. daizvrši puč. Kralj Huan Karlos je preuzeo komandu nad vojskom i uspešno je sprečio pokušaj puča.
Tokom osamdesetih godina 20. veka povratak demokratiji omogućio je jačanje otvorenog društva. Pojavili su se novi kulturni pokreti zasnovani na slobodi izražavanja, kao što jeLa Movida Madrileña. Nakon referenduma, Španija je 30. maja 1982. postala članicaNATO. Iste godine, prvi put nakon četrdeset tri godine, na vlast je došla levičarskaŠpanska socijalistička radnička partija (PSOE). Četiri godine kasnije 1986. Španija je postala članicaEvropske ekonomske zajednice, preteče Evropske unije. Socijalisti su na vlasti ostali do 1996. kada ih je smenilaNarodna partija (šp.Partido Popular) (PP).
Španija je 1. januara 2002. postala članicaEvrozone a tokom nekoliko narednih godina ostvarila je snažan privredni rast, znatno veći od prosekaEvropske unije. Međutim, mnogi ekonomisti su na vrhuncu privrednog rasta upozoravali da će zbog izuzetno visokih cena nekretnina i velikog trgovinskog deficita doći do ozbiljnog privrednog kolapsa.[34]
Lokalna islamistička grupa, podstaknuta delovanjemAl Kaide, izvršila je11. marta 2004. najveći teroristički napad u istoriji Španije, u kom je stradala 191 osoba a ranjeno je 1.800, postavljanjem bombe u madridskom metrou.[35] Iako se prvobitno sumnjalo da je to delo baskijske grupe ETA, ubrzo je utvrđeno da se radi o islamistima. S obzirom da je trebalo da uskoro budu održani opšti izbori ovaj događaj je izazvao političke kontroverze.[36] Na izborima održanim 14. marta 2004. većinu je osvojila Socijalistička partija, predvođenaHose Luisom Rodrigezom Zapaterom.[37]
Protesti u Madridu 2011. i 2012. zbog finansijske krize u zemlji.
Tokom prve decenije 21. veka u Španiji je znatno povećan broj stranaca, sa dva posto 2000. na dvanaest posto 2010. da bi tokom poslednjih nekoliko godina bio u padu. Španija je 2005. ozakonila istopolne brakove. Pad vrednosti nekretnina 2008. doveo je finansijske krize i velike nezaposlenosti, smanjivanja vladinih izdataka, obnove katalonskog nacionalizma aArapsko proleće podstaklo je stanovnike Španije na proteste tokom 2011. i 2012. godine. Narodna partijaMarijana Rahoja pobedila je na izborima održanim 2011. godina a Rahoj je postao premijer. Kralj Huan Karlos je abdicirao 19. juna 2014. u korist svog sina koji je postao kraljFelipe VI.
Španjolska ima dugu i nestabilnu povijest svoje ustavnosti, ponajprije zahvaljujući političkim previranjima uXIX. iXX. veku:
Ustav iz Bayone (1808.) – zapravo i nije ustav. Nakon Ustanka u Aranjuezu,Napoleon je sazvao u Bayoni skupštinu španjolski plemenitaša pred koje je stavio tekstustava, koji su zatim oni izglasali8. srpnja1808. Španjolska je bila organizirana kao nasljedna monarhija, s kraljem kao centrom moći, ali koji je morao poštivati prava građana zajamčena ustavom. Potom dolazi na prijestolje Napoleonov bratJosip I.
Ustav iz 1812. (naziva se našpanjolskomLa Pepa (Joža), zato što je donesen na dan Sv. Josipa) – prvi pravi španjolski ustav. Donesen je nakon pada Josipa I. Bonapartea. Imao je kompromisni karakter između liberalnih struja i apsolutista. Na snazi je zapravo bio samo šest godina, zbog toga što gaFerdinand VII. nije poštovao (1812.-1814., kada ga je Ferdinand ukinuo, uspostavivši stari apsolutistički režim; 1820.-1823.; 1836.-1837.)
Ustav iz 1837. – regentica Marija Kristina, majkaIzabele II. bila je primorana vratiti se na stanje ustanovljeno Ustavom iz 1812.
Ustav iz 1845. – donesen nakon što je general Espartero preuzeo regenciju od Marije Kristine.Izabela II. proglašena je punoljetnom. Ustavom su se povećale kraljeve ovlasti
Ustav iz 1856. – ovaj ustav nikad nije zaživio
Ustav iz 1869. – ustav donesen nakon bijeg Izabele II. i preuzimanja vlasti od strene generala Serana. Ovaj demokratski ustav, koji je bio na snazi do1871., poznavao je diobu vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku.
Ustav iz 1876. – nakon pada Prve Republike, nije postojala niti jedna politička grupacija koja je nudila formulu stabilne vlasti.Alfons XII. izEngleske ponudio je Španjolcima ustav koji se bazirao na liberalnoj monarhiji.
Ustav Španjolske iz 1978. godine je najviša i temeljna norma španjolskog pravnog poretka. Posljedica je, i vrhunac povijesnog procesa nazvanogŠpanjolska tranzicija (španjolskiTransición Española), koji označava prijelaz iz autoritativne države u parlamentarnu monarhiju modernog, zapadnoeuropskog tipa1975. godine.
Ovaj Ustav određuje Španjolsku kao ustavnu monarhiju, s kraljem kao šefom države. Ustav također počiva na diobi vlasti.
Na općim i slobodnim izborima biraju se narodni predstavnici u parlamentu (Las Cortes Generaes). Kortesi vrše zakonodavnu vlast, a sastoje se od dva doma: Kongres zastupnika i Senat, koji biraju predsjednika vlade i nadziru djelovanje izvršne vlasti.Predsjednik vlade na čelu je izvršne vlasti, koju vrši zajedno sa Vijećem ministara Sudbena vlast počiva na neovisnom sudstvu. Ustavni sud pazi da zakoni te djelovanje javne vlasti bude u skladu s Ustavom.Ustav prekida centralističku tradiciju koja potječe još iz vremenaFilipa V. (1700.). Kao rješenje za regionalni problem, kojeg su izazvale grupe nacionalista izBaskije iKatalonije, teGalicije,Valencije iAndauzije, ustanovljen je novi model decentralizirane države, u kojoj se svaka regija pretvara uautonomu zajednicu s vlastitom vladom, parlamentom, regionalnim sudovima te statutima autonomije kojima se ustanovljuju njihove nadležnosti.Ustav također priznaje mnoga individualan temeljna prava građana, također socijalna te ekonomska prava
Španjolski jezik ili kastiljanski je službeni jezik španjolske države i službeni je jeziku u svim autonomnim zajednicama. Ostali jezici (i dijalekti) koji se govore u Španjolskoj su:
S bruto društvenim proizvodom od 838.672 milijunaeura (2005.), njegovim rastom od 3,4% (2005.) te dohotkom po glavi stanovnika od 20.268eura (2005.), španjolsko je gospodarstvo jedno od vodećih uEuropi. Prema klasifikacijiSvjetske Banke, Španjolska je osma gospodarska silasvijeta.
Španjolska je industrijski razvijena i tehnološki napredna zemlja. U posljednjih nekoliko godina u industrijskim zonama niču tehnološki parkovi. Glavni industrijski proizvodi sutekstil i konfekcija,prehrabeni proizvodi,metal i prozvodi od metala,automobili,brodogradnja.
René Alexander Marboe:Von Burgos nach Cuzco. Das Werden Spaniens 530–1530. Magnus, Essen 2006,ISBN3-88400-601-0.
Henri Stierlin:Die Welt Spaniens. Gondrom, Bayreuth 1982,ISBN3-8112-0301-0 (geschichtliche Darstellung mit dem zeitlichen Schwerpunkt vom klassischen Altertum bis zum Barock).
Sarah Mongourdin-Denoix:Spain: a country profileArhivirano 2014-04-25 naWayback Machine-u (PDF, 640.33 Kb, 40 S.), Europäische Stiftung zur Verbesserung der Lebens- und Arbeitsbedingungen, 19. Januar 2010
1 Značajan dio teritorija se nalazi uAziji. •2 U potpunosti u Aziji, ali ima društvene i političke veze s Evropom. •3 Posjeduje zavisne ili slične teritorije izvan Evrope.
.svg)
-UNOCHA-no-logo.png){kind=logo}
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
.svg)
