Vènere (simbulu:) est su segundupraneta de suSistema Solari. Est unupraneta terrestri cun sa massa chi est su 81,5% e su volume chi est su 88% de is de saTerra[1], cosas chi ddu faint narai "praneta gemellu" de sa custa. Tenit unaatmosfera deanidridi carbònica densa meda, cun 90atm de pressioni me in sa superfitzi, cunnuis deàcidu solfòricu chi impedint s'osservatzioni de sa superfitzi cunluxi visìbili, e po mori de s'efetu serra est su corpus celesti prus callenti de su Sistema Solari, cun unatemperadura mèdia de 462 °C. Tenit unucampu magnèticu debili. Probabilmenti est ancora geologicamenti ativu.
Est s'unicu corpus de su Sistema Solari cun rodatzioni retrograda, est a narai innoi su Soli nascit a Ovest e tramontat a Est. Sa die venusiana est prus longa de s'annu, siendi custa de 243 dies terrestris apetus de isisteddus fissus e de 224 dies s'annu. S'òrbitaellìtica tenitecentritzìdadi bàscia, siendi agiumai circulari, cunràju mèdiu de 108 208 930 km. No tenitsatèllitis naturalis.
Venere est s'ogetu prus luminosu in sa noti a pustis de saLuna, e est cannòsciu dae totus is cultùras umanas. Pigat su nomini dae sa dea de supantheon romanuVenus.
Sigumenti no teneus informatzionis a pitzu deterremotus oondas sìsmicas in generali podeus narai pagu de sa strutura interna de su praneta. Podeus pensai chi custa siat simili a sa de sa Terra, cun ununùcleu e unumanteddu. Su fatu ca su campu magnèticu siat debili nosi fait cumprendi ca s'efetu dìnamo no funtzionat, duncas ca su praneta no tenitconvetzioni me in su manteddu. Custu fatu est coerenti cun sa mancantzia detetonica a placas. Chi custu est beru, su praneta dispèrdit prus pagu calori de sa Terra, e custu podit portai a eventus aundi totu sa superfitzi cambiat in una borta donnia parriga de centinàju de millionis de annus[2].
Mapa topogràfica de sa superfitzi de Vènere fata dae su radar de suorbiterMagellan, torrada ca retangolari po mèdiu de su metodu de Mercatore. Is coloris rappresentant is artàrias: is partis prus artas funt arrùbias, is prus bàscias funt blu. Sa podda arrùbia in artu est suMonti Maxwell, me sa Ishtar Terra, colorada de grogu e birdi. A su centru pagu pagu a destra ddoi est sa Aphrodite Terra, groga a birdi issa e totu.
8 de 10 partis de sa superfitzi de Vènere funt costituias de pranus vulcànicus, sa duas partis restantis funt occupadas dae is chi funt generalmenti tzerriadashighlands, ossiat duas "Terramannas" prus artas, saIshtar Terra e saAphrodite Terra, e atras "isulas"[3]. Sa presèntzia de paguscrateris de atumbada fait pensai ca sa superfitzi siat giòvuna, no prus bèccia de 300/600 millionis de annus. Scireus pagu de sa compositzioni: dae is informatzionis de is sondasVenera, is solas chi ant mandau datus dae sa superfitzi, est cunfirmada sa presèntzia debasaltu[4][5], chi parrit sa roca prus abbundanti, ma is regionis prus artas riflèttint mellu is ondas de is radar, duncas podint essi fatas dae rocas diferentis, probabilmentigalantza[6]. Intra is puntus prus artu e prus bàsciu ddoi funte 13 km de differèntzia[3].
Is pranus vulcànicus funt fatus dae fruoris de lava, cun is regionis prus bàscias (lowlands) prenas de materialis finis creaus dae s'erosioni me is regionis artas, e cussas in mesu lisas issas e totu ma cun promontòrius frunzius e struturas vùlcanicas ca is pranus a scudu[3].
Me ishighlands su terrenu est meda prus àspidu, cun meda struturas cummenti istesserae, gorropus e montis. Sa presèntzia de atividadi vùlcanica est ladina innoi puru.
Sa Ishtar Terra est manna circa cummenti s'Austràlia, e ingudei ddoi funt is montis prus artus cummenti suMaxwell Mons. Ddoi funt meda vùlcanus dormius, etesserae[7]. Sa Aphrodite Terra est manna agiumai ca s'Amèrica de su Sud, tenit montis prus bàscius ma is propias caràteristicas de sa Ishtar Terra[3].
Sa superfitzi de Vènere tenit prusvulcanus de sa Terra, ma sa prus parti est dormia. Indìtzius de atividadi de cancunu de custus est sa presèntzia de fùlminis e tronus. In su 2008 sa sondaVenus Express at arregistrau una crèscia de calori in sa regioni de Ganis Chasma chi parrit ligada a atividadi vulcànica[8].
Meda struturas vulcànicas funt diferentis: is vulcanus a scudu funt meda prus largus ma prus bàscius. Ddoi funt medas struturas chi parrint vùlcanus ma no eus cumprèndiu ancora cummenti si siant formadas, cummenti isaracnoidis (naraus aici poita assimbilant a taleragnas) e iscoronae.
Foto de Vènere cun falsus coloris fata cun una cameraUV dae suMariner 10 in su 1973. In s'atmosfera de Vènere sa radiatzioni UV ammustrat is nuis chi no si podint biri cun sa luxi visìbili: is strìscias faint biri cummenti si ponint is nuis deàcidu solfòricu e cummenti suant is bentus.
S'atmosfera de Vènere est fata po su 96% dae anidridi carbònica e su 3,5% deazotu, cun tràcias de atrus gas, mascimamentianidridi solforosa[9]. Sa presèntzia de anidridi carbònica est sa causa de s'efetu serra chi torrat Vènere ca su praneta prus callenti de su Sistema Solari, mancaiMercùriu siat prus accanta a suSoli chi ddi donat catru bortas prusenergia de Vènere. Sa temperadura mèdia est de 462°C, sapressioni me in sa superfitzi est de 91 atm, ossiat 91 bortas sa de sa Terra.
Nuis de àcidu solfòricu impedint de biri sa superfitzi. Me is partis artas de satroposfera, a 65 km de artària, ddoi est su fenòmenu de sasuper-rodatzioni: is bentus faint fai a s'atmosfera unu giru de su praneta donnia catru dies terrestris, cunlestresas de 360chilòmetrus oràrius e fintzas prus mannas. Custa parti de s'atmosfera tenit pressioni e compositzioni simili a is de sa Terra. Su bentu torrat prus debili cummenti unu s'acostat a sa superfitzi, fintzas a tenni lestresas agiumai de dexi chilòmetrus oràrius. A giru de is polus ddoi funt ismolinadas polaris, struturas anticiclonicas.
Is nuis no funt densas meda: sa visibilidadi est de unus chilòmetrus. Funt fatas de tzicus sfèricus de mannesa diferenti, ma is datus de is sondasPioneer nant chi ddoi funt cristalus puru. Totus is sondas chi funt intradas me s'atmosfera ant tentu dannus a 12.5 km, si pensat po carci sustàntzia conduttora chi s'est cundensada me iscircùitus,ossidatzioni de sutitàniu e su fatu ca fortzis is sonda fiant imboddicadas daeplasma. No scireus spiegai ancora custus fatus.
A pitzu de sa troposfera ddoi est samesosfera, e prus in artu satermosfera. Puru innoi ddoi est bentu, ma po mori de sa luxi de su Soli e subentu solari: is gas callentaus dae sa luxi andànt dae sa partis luxenti a sa parti scuria, aundi si sfridant.
S'urtima parti de s'atmosfera, cummenti in sa Terra, est seionosfera. No tenendi Vènere unu campu magneticu, su bentu solari podit atumbai deretu custa parti: si format unu campu magneticu indusiu dae s'interatzioni intra is duus, unamagnetosfera criada dae su bentu solari. Su bentu solari bogat dae s'atmosfera venusiana is elementus prus lebius, e ddis sperdit in su spatziu. Mancai no siat visìbili cummenti a custas, Vènere tenit una coa simili a sa de iscoudus. Sa pérdida de elementus lebius cummenti s'idrogenu podit spiegai poita no s'agatat àcua a pitzu de Vènere.
Schema de is fasis de Vènere bidas dae sa Terra (Earth). Is fasis de Vènere, scobertas dae Galileo, funt causadas dae su movimentu de su praneta a ingìriu de su Soli.
Vènere est cannòscia fintzas dae s'antichidadi. Sigumenti est acanta a su Soli, si podit biri a s'obrescidroxu e a suscurigadroxu, e ddu narànt isteddu de su mangianu e isteddu de su seru. A donnia manera, is antigus sciriant ca is duus ogetus fiant su propiu: isSumerus crediant chi fessitIshtar, sadea de s'amori. IsBabilonesus iant arregistrau is mòvidas de Vènere in isTaulas de Ammisaduqa[10], in su 1700 a.c. In su segundu seculu a.c. su gregu-egitzianuTolomeu naràt ca Vènere e Mercùriu fiant postus intra sa Terra e su Soli. In su 1100, sufilòsofupersianuAvicenna at nau ca iat bidu su passàgiu de Vènere arantis de su Soli, ma probabilmenti fiat faddina. Is Romanus tzerriànt is ddus aparitzionisLuciferus eVesper.
Su primu a castiai Vènere cun su telescòpiu est stètiu sufìsicu eastrònomu italianuGalileo. Issu at scobertu ca isfasis de su praneta assimbilànt a is de saLuna, e dae cussas at cumpresu ca Vènere andàt a ingìriu a su Soli. In su1639 sutransitu de Vènere aranti a su Soli est stètiu nau prima dae s'astrònomuJeremiah Horrocks[11]. In su 1761 s'astrònomurussuMikhail Lomonosov at scobertu ca Vènere tenit un'atmosfera.
Fintzas a su '900 est stètiu scobertu pagu: sceti in su 1920 est stètia fata sa prima fotografia cun ràjusUV, ammostrendi ca ddoi depiant essi nuis chi no fadiant biri sa superfitzi. Sa lestresa de rodatzioni est stètia misurada cun su radar dae sa Terra in su 1960.
Fotografia fata cun sa camera de su lander Venera 9. Sa camera no si fiat oberta beni po mori de sa pressioni me in sa superfitzi de Vènere. Est su propiu sa prima foto fata a pitzu de sa superfitzi de un'atru praneta.Màgini radar de sa superfitzi de Vènere fata dae sa sonda Magellan
Su primufly-by (subrabolu) de Vènere est stètiu fatu dae sa sondaMariner 2 de saNASA in su 1962. Custa at scobertu ca Vènere no tenit campu magnèticu, e ca sa temperadura de sa superfitzi fiat circa de 500°C. Sa prima sonda a intrai in s'atmosfera est stètia saVenera 4 de su programmaVenera de s'URSS in su 1967, donendi·si is primas analisis de s'atmosfera, ma s'est arrogada po mori de sa pressioni in antis de arribai a sa superfitzi. Sa prima sonda a mandai datus dae sa superfitzi est stètiaVenera 7, narendi·si chi sa temperatura fiat de 475 °C ± 20 °C, ma fiant pagu cosa, poita su paracadute s'est arrogau prima de s'acabu de sa calada[12].In su 1972Venera 8 est stètia sa prima sonda a arrannesci a arribai a sa superfitzi funtzionendi, at arresìstiu 63 minutus, misurendi sa cantidadi de luxi, sa pressioni, sa temperadura e analizendi su terrinu de Vènere[13]. In su 1975 sulander deVenera 9 est stètia sa prima sonda a fotografai sa superfitzi, e sa prima puru a fotografai sa superfitzi de un'atru praneta[4]. De sa matessi missioni est su primuorbiter. Su progrmma Venera at fatu arribai ses landers a pitzu de sa superfitzi. In su 1974 sa sondaMariner 10 est stètia sa prima a fotografai is nuis cun ràjus UV. Sa prima mapa de Vènere est stètia fata dae suPioneer Venus Orbiter de sa NASA in su 1978. Sa missioni Magellan est stètia cussa chi at fatu sa mapa prus precisa.
Una rivista de su 1939 cun una storia a pitzu de is Amatzonis Venusianas
Vènere est stètiu po meda tempus una de is scenàrius preferius po is contus defantascièntzia. Prima de sa scoberta ca sa temperadura fiat tropu manna po bivi, is scritoris ddu maginànt ca asuta de is nuis si cuàt unu mundu callenti, ocupau dae forestas tropicalis, oceanus o desertus, e prenu de animalis e matas similis a is preistoricus terrestris. Su numeru de custas storias est inghitzau a calai pustis de s'arribu a Vènere de is primas sondas.
.jpg)
.svg)
.jpg)
