Sasìndrome dae immunodefitzièntzia achirida (dae chi s'acrònimuSIDA; ininglesuAcquired Immune Deficiency Syndrome, dae chi s'acrònimuAIDS, normalmente impreadu fintzas inItàlia) est una maladia de su sistema immunitàriu umanu causada dae su virus de s'immunodefitzièntzia umana (HIV).[1][2][3]
Sa maladia interfèrit cun susistema immunitàriu limitende·nde s'eficatzidade, torrende is persones fèrridas prus suscetìbiles a sasinfetziones, in piessignu a is oportunìsticas, e a s'isvilupu de tumores. Custa vulnerabilidade creschet cun su progredire de sa maladia. S'HIV si trasmitet in medas maneras, pro esempru periraportos sessuales,trasfusiones de sàmbene contaminados, e agos ipodèrmicos e tràmite trasmissione verticale intre mama e pipiu durante s'ingraidèntzia, s'illieròngiu e s'allatamentu a su sinu.[4][5]
Su virus e sa maladia sunt fatu·fatu inditados paris comente HIV/AIDS. Sa maladia est unu problema sanitàriu de importu in medas cantones de su mundu e s'ispaniadura sua est cunsiderada unapandèmia. In su 2009, s'Organizatzione Mundiale de sa Sanidade (OMS) istimat chi s'agatent 33,4 milliones de persones in su mundu chi bivent cun s'HIV/AIDS, cun 2,7 milliones de infetziones noas de HIV a s'annu e 2,0 milliones de mortes annuales a càusa de AIDS. Segundu su raportuUNAIDS2009, in totu su mundu ddoe sunt istadas agiomai 60 milliones de persones cuntagiadas dae su cumintzu de sa pandèmia, cun agiomai 25 milliones de mortes e, in suSudàfrica solu, 14 milliones de pipios òrfanos.[6]
Sa chirca genètica inditat ca s'HIV at tentu orìgine in s'Àfrica tzentru-otzidentale in su cursu de su de 20 sèculos.[7][8] S'AIDS est istada individuada dae suCenters for Disease Control and Prevention (CDC) in su1981 e sa càusa sua, s'HIV, est istada identificada in su 1983.[9] A pustis de una cuntierra longa sa comunidade iscientìfica at valutadu chiRobert Gallo eLuc Montagnier, cun is rispetivos grupos de chirca, apant ambos contribuidu a sa resèssida de tale resurtadu.
Fintzas chi is tratamentos pro s'HIV/AIDS podent rallentare o arrestare su decursu de sa maladia, non b'at cura connota ovatzinu contra de s'HIV. Su tratamentu antiretrovirale reduit siat is mortos siat is infetziones noas, ma custas meighinas sunt gastosas e non sunt disponìbiles in totu is paisos.[10] A càusa de sa dificultade in su tratamentu de sas infetziones de HIV, sa preventzione est una crae giusta pro su controllu de s'AIDS.
