Sapigota est istada unamaladia infetiva causada dae duas variantes de suvirusVariola, saVariola maior e saVariola minore[1]. Sa maladia est fintzas connota cun is tèrmineslatinosvariola ovariola vera (dae su latinu tarduvariŏla, derivadu daevarius, a significare vàriu, pintiriadu[2]), mentras su tèrmineinglesusmallpox est istadu coniadu in suRegnu Unidu insu de 15 sèculos pro dda distìnghere de sasìfilis, denominadagreat pox[3]. Àteros nùmenes insardu sunt:elogu,vailogu,ermizolu,murmungiolu.
Su virus de sa pigota si localizat a livellu de satzirculatzione minore de sacutis, de sucanterju e de s'arguena. A livellu cutàneu si manifestat cun un'erutzionemàculo-papulare e, a pustis, cunvesìculas abbumbadas prenas de lìchidu. SaVariola maior est càusa de manifestatziones clìnicas prus relevantes e est caraterizada dae unaletalidade de su 30-35%[4][5]. Is cumplicatziones a longu tèrmine incluenttzicatritzes caraterìsticas, mescamente a sa fache, in su 65–85% de is chi resissint a subrabìvere[6]; si podent annotamala manifestare, mancari cunprevalèntzia istimàbile a su 2-5% de is casos,tzurpesa, comente cunsighèntzia deùltzeras corneales e imbenientes èsitos tzicatritziales, e deformidades de ismembros, pro càusa de episòdios deartrite eosteomielite. SaVariola minore càusat una forma de maladia prus lèbia, nòdida fintzas chealastrim, chi podet betire a sa morte in su 1% de is casos[4].
Si cunsiderat chi sa pigota siat tzocada in sa populatzione umana in susegundu millènniu a.C. tzirca[3] e sa prima proa fìsica faghet a fàghere artziare torra a suisfogu a pabeddas rilevadas in samùmmia de sufaraoneRamses V[7]. S'est istimadu chi sa maladia apat ochidu unos 400.000 europeos cada annu durantesu de 18 sèculos[8] e siat istadu responsàbile de su tres unu de totu is casos de tzurpesa[4][9]. De totu is persones infetadas sunt mortu unos 20-60% de is adultos e su 80% de is pipios[10]. Si cunsiderat chi sa pigota siat istada sa càusa de 300-500 milliones de mortes durantesu de 20 sèculos[11][12][13]. Petzi in su1967, segundu is datos de s'Organizatzione mundiale de sa salude, 15 milliones de persones ant cuntràidu sa maladia e de custos 2 milliones sunt mortos[14]. A pustis de una campagna massitza devatzinatzione tirada a in antis dae su de 19 sèculos e giuta cun un'imponente isfortzu giuntu intre su1958 e su1977, suOMS at decraradu in su1979 sa maladia irraigada, a pustis de chi s'ùrtimu casu de pigota cuntràidu in natura, causadu daeVariola minore, fiat istadu diagnosticadu inSomàlia su 26 santugaine1977[14]. S'ùrtima vìtima de sa pigota est istadaJanet Parker, fotògrafa chi s'est impestada mentres fiat traballende in un'aposentu a subra de su laboratòriu deHenry Bedson, viròlogu de s'Universidade de Birmingham chi fiat impinnadu in una chirca a pitzus de su virus de sa pigota[15]. S'est tratadu de s'ùnica maladia irradigada in s'istòria de s'umanidade fintzas a su2011, cando sapeste bovina at padèssidu su matessi destinu[16][17][18].
