Mozilla Firefox (connotu in curtzu fintzas comenteFirefox) est ununavigadore web lìberu e multiprataforma, mantentu dae Mozilla Foundation.[1] Nàschidu in su2002 cun su nòmine "Phoenix" dae is membros de sa comunidade Mozilla, chi boliant unu navigadore autònomu in logu de s'agrupamentu Mozilla Application Suite, finas a sa versione 56 at impreadu su motore de rèndida Gecko, suportende parte manna de is standard web, in prus de unos cantu piessìnnios progetados comente a estensiones issoro; dae sa versione 57,Gecko est istadu cambiadu cunQuantum.
S'ispainadura sua est lòmpida a su picu màssimu in su2009 cun su 32% de s'impitu, essende cun sa versione 3.5 su prus navigadore impreadu; dae cuddu momentu at incomintzadu unu declinu longu in su nùmeru de impitadores pro neghe de sa cuncurrèntzia deGoogle Chrome[2]; in su mese de idas2014 Mozilla at annuntziadu chi su navigadore est arribadu a chimbighentos milliones de impitadores.[2][3][4][5] In su ghennàrgiu2016, s'ispainadura mundiale, comente a navigadore pro PC de iscrivania, s'atestaiat intre su 9% e su 16%, faghende·nde su segundu prus ispainadu.[6][7][8][9]
Su panda ruju (Ailurus fulgens) in limba tzinesa est connotu fintzas cun su nùmene dehǔo hú (火狐), traduidu in manera literale comente amargiane de fogu (Firefox, in inglesu); custa interpretatzione est sa chi at ispiradu a is creadores de su navigadore.[11][12][13][14]
Su primu nòmine seberadu fiat "Phoenix" (fenitze, inlatinu einglesu), pro simbulegiare sa nàschida noa dae su chinisu de Netscape. Custu nòmine s'est dèpidu cambiare ca ddoe fiat fintzas sa Phoenix Technologies, azienda produtora de BIOS.[15] Su nòmine seberadu fiat istadu insandus "Firebird", ma ddoe fiat sa base de datos Firebird SQL. Su nòmine est essidu in fines "Firefox".[16][17][18]
A pustis Mozilla at seberadu "Minefield" comente a nòmine pro totu is versiones alpha, pre-alpha, noturnas e pre-noturnas de Firefox. Dae s'isvilupu de sa versione 5, is nòmines seberados pro inditare is versiones de isvilupu sunt "Nightly", pro identificare is versiones alpha e pre-alpha, e "Aurora" pro is pre-beta.
Su 3 de su mese de idas2010, Mozilla Foundation at annuntziadu de àere adotadu duas fèminas de catzutzu de panda ruju, nàschidos su 14 de làmpadas passadu in su zoo deKnoxville, inTennessee.[19][20]
Segundu Jon Hicks, autore de su logu de Mozilla Firefox, su panda ruju no evocaiat però sa immàgine giusta, e s'est ispiradu duncas a una pintura giaponesa chi figuraiat unumargiane.[21]
A diferèntzia de su pretzedente prodùidu de punta de Mozilla Foundation, Mozilla Suite, Firefox no est un'agrupamentu de aplicatziones, ma unu navigadore web. Sa filosofia progetuale punnat a sa fatzilidade de impreu, a s'istabilidade, a sa personalizatzione, a su respetu de is standard web, a sa seguridade, a sa cumpatesa e a sa lestresa. S'aspetu gràficu podet èssere cambiadu pro mèdiu de temas o ispersonas, chi modìficant su fundu de su navigadore. In Firefox est in prus possìbile impostare s'abertura de prus pàginas printzipales, cunfigurende is giassos disigiados separados cun sa barra verticale "|".
Pro visualizare is pàginas web, Firefox isfrutat Quantum comente a motore de rèndida, chi suportat parte manna de is standard web, in prus de unos cantu piessìnnios progetados comente a estensione issoro. Firefox est istadu progetadu comente a produtu multiprataforma, e est a disponimentu pro sistemasGNU/Linux,Microsoft Windows,macOS,OS/2 eSolaris. Firefox cumpartzit cun sa Mozilla Suite s'intreu còdighe de orìgine, in prus de sa natura de programma lìberu.
Firefox est nàschidu in su cabudanni2002 comente a esperimentu internu de su grupu de isvilupu de Mozilla. A cussu tempus, cun su progetu ancora finantziadu dae saNetscape Communication Corporation, s'autonomia detzisionale de is programmadores in contu de is sèberos de fundu de su progetu fiat in calicunu modu limitada e non fiat inusuale chi si chircaret una libertade prus manna de atzione in progetos minores no ufitziales. Dave Hyatt (immoe responsàbile de su navigadore Safari) e Blake Ross aiant dadu duncas vida a Firefox comente a esperimentu de usabilidade e pro ammustrare comente si poderet adotare un'acostamentu diferente in sa produtzione de unu navigadore de Mozilla.
Intre is piessìnnios suos, ddoe sunt unu filtru integradu contra a is ventanas a cumparsa (popup), su suportu pro sa comunicatzione segura SSL/TLS, sa funtzione de navigatzione a ischedas pro sa navigatzione cuntemporànea in prus giassos, s'iscarrigamentu in donu e sa lebiesa de s'archìviu de installatzione (prus pagu de 14 megabyte pro sa versione pro Windows). Firefox suportat is<i>plug-in</i> de Netscape e de Mozilla Suite e in prus est basadu a subra de un'istrutura modulare chi permitit de agiùnghere funtzionalidades noas pro mèdiu de s'impreu de estensiones, programmas pagu pesosos chi s'iscàrrigant e s'integrant in Firefox. Is estensiones modìficant o agiunghent funtzionalidades chi pertocant, pro esempru, s'aspetu, sa seguresa, su manìgiu de is documentos, sa visualizatzione de noas e de notìficas, s'integratzione cun is retes sotziales, su manìgiu de is ischedas e s'isvilupu web.
Firefox ìntegrat una sèrie de trastos de isvilupu web: est dotadu difatis de unaconsole web, de unudebugger, de unu trastu pro s'anàlisi de is pàginas e de unu gestore de istile. Àteros sunt a disponimentu comente estensiones.
Un'àteru obietivu de Mozilla Suite, e de Firefox, est su de tènnere una prataforma de isvilupu flessìbile meda pro creare interfaches de impitadore in manera lestra. S'architetura de is aplicatziones, difatis, est basada a subra de standard comente CSS, RDF e JavaScript. In prus, sunt istados creados limbàgios de marcadore ispetzìficos comente a XML User Interface Language (XUL). In custa manera, su còdighe de orìgine de Firefox no est lìberu isceti, ma sa matessi istrutura de su produtu podet èssere a discansu cunfigurada segundu is bisòngios pròpios; pro mèdiu de is trastos postos a disponimentu est difatis possìbile creare estensiones chi faghet a integrare a discansu in su navigadore.
A die de abrile2023, Firefox est a disponimentu in prus de 90 limbas[22]. Sa tradutzione inlimba sarda est istada publicada in su mese de martzu de su 2023[23].
In s'incomintzu a sa versione pro dispositivos mòbiles ddi naraiant "Fennec"; a oe, a is duas versiones pro aparatos mòbiles ddi narant Firefox pro Android e Firefox pro iOS.
Sa prima versione dd'ant publicada su 28 de ghennàrgiu2010, cumpatìbile cun dispositivos Nokia Maemo.
Una segunda versione (numerada 4.0 pro uniformidade cun sa versione de iscrivania) dd'ant publicada su 29 de martzu2011, e est essida cumpatìbile fintzas cun su sistema operativuAndroid.
Su 12 de onniasantu2015 ant publicadu una versione cumpatìbile cun aparatos iOS.[24]
FirefoxExtended Support Release, abbreviadu ESR, est una versione de Firefox pro aziendas e organizatziones chi ddis faghet bisòngiu unu suportu estèndidu. Ònnia publicatzione est basada a subra de sa versione regulare ma, a diferèntzia de custa, su tziclu de suportu tenet sa durada de un'annu. Custa versione in prus no includet nen funtzionalidades noas nen megioros de prestatziones (publicados onni ses chidas), ma petzi annoamentos chi risolvent vulnerabilidades graes e perigulosas.[25][26]
Agùgias "Please don't hurt the web. Use open standards"
Spread Firefox (ispàina Firefox), fintzas abbreviadu in SFX, fiat unu giassu web[27] chi teniat sa punna de fàghere connòschere Mozilla Firefox intre is impitadores de sa retza. Is cumponentes de s'iscuadra de su giassu fiant Blake Ross, cofundadore de su progetu Firefox, Asa Dotzler, Rafael Ebron, Ian Hayward e Jamey Boje.
In su primu tempus su giassu, in prus de acasagiare noas e blog, fiat dotadu, in sa pàgina printzipale, de unu contadore chi inditaiat, in manera aprossimativa, su nùmeru de is iscarrigamentos de su navigadore. In làmpadas de su2004 su giassu at sufridu unu primu atacu informàticu e dd'ant torradu a corfire in su mese de ledàmene, cando su navigadore fiat arribbende a 100 milliones de iscarrigadas. Sa chida a pustis a superadu cuddu traguardu.[28]
In su mese de idas de su 2004 SpreadFirefox at creadu Firefox Flicks, unu giassu chi colliat vìdeos publitzitàrios de Firefox realizados dae is impitadores e poniat in pàliu prèmios, chi fiant assinniados a is binchidores de su cuncursu dae un'apòsita giuria.[29][30] Su cuncursu est esistidu dae su 21 de su mese de idas 2004 a su 14 abrile2005. Is binchidores de su cuncursu sunt istados annuntziados su 27 abrile2006.[31]
Su progetu Spread Firefox est istadu serradu in su maju de su2011[32].
AOL (Amèrica On Line), azienda chi finas a su 2005 finantziaiat su progetu Mozilla, at annuntziadu chi s'ùrtima versione de Netscape Navigator, presentada su 19 maju2005 cun su nùmene de Netscape 8, impreat su còdighe de Firefox comente a fundamentu.
Flock fiat unu navigadore pro manigiare cuntènnidos de Retza sotziale in manera semplificada, de su totu basadu a subra de Firefox.
Is isvilupadores de Debian GNU/Linux, non cumpartzende is sèberos de s'iscuadra de Mozilla chi ponent restritziones a subra de su nòmine e de su logu de is programmas (mancari totu su còdighe siat abertu), ant detzìdidu de creare unu fork de sa colletzione intrea de programmas. A Firefox dd'ant postu Iceweasel, e cun custu nòmine est disponìbile me is repository de Debian. Partende dae Debian Stretch, Mozilla Firefox torrat a èssere disponìbile me is repository ufitziales.[33]
Iceweasel fiat fintzas su nòmine ufitziale de su navigadore de suProgetu GNU. Fiat cussu puru unu fork de Firefox, cun sa diferèntzia chi non bolet cumponentes agiuntivos non lìberos (pro esempru, impreaiat Gnash in logu de Adobe Flash Player). Custu navigadore at cambiadu nòmine in GNU IceCat pro non ddu confùndere cun su navigadore de Debian.
Ddoe sunt vàrios progetos collegados cun Firefox. Su primu est Mozilla Thunderbird, unu cliente deposta eletrònica e grupos de resonu. Ddoe fiant in prus Mozilla Sunbird, un'aplicatzione pro manigiare calendàrios e Camino, unu navigadore progetadu proMac OS X.
In su 2013 est istadu presentadu unutelefoneddu cun su sistema operativu Firefox OS.[34]
Cunfrontu de sa difusione de vàrios navigadores (datos de StatCounter)
Su 20 de su mese de idas2004, a pagu prus de unu mese de sa publicatzione, sunt istadas iscarrigadas prus de 12 milliones de còpias de custa versione de su programma.
Su 15 freàrgiu2005, a 99 dies dae su làntziu, Firefox 1.0 est istadu iscarrigadu 25 000 000 bortas.
Su 14 abrile 2005, Firefox at cròmpidu sa cuota rècord de 44 953 258 iscarrigamentos.
Su 29 abrile 2005, Firefox est istadu iscarrigadu dae 50 000 000 de impitadores. Su matessi die, su giassu istatìsticu americanu OneStat faghet ischire chi Firefox at cròmpidu su 8,69% de is preferos.[35]
Su 10 maju 2005, WebSideStory comùnicat chi, a su 29 abrile, Firefox at cròmpidu su 22,58% de cuota de mercadu in Germània e s'acostat a su 7% me isIstados Unidos.
Su 14 maju 2005, Firefox passadu is 55 000 000 iscarrigamentos.
Su 30 maju 2005, Firefox at passafu sa cuota de 60 000 000 iscarrigamentos.
Su 29 de làmpadas 2005, su giassu ADTech.de pùblicat sa noa de su passàgiu de sa cuota de mercadu de su 10% inEuropa. Su picu màssimu resultat inFinlàndia cun su 23%, e unu 19% s'est registradu inGermània.
Su 13 de argiolas 2005 Firefox superat is 70 000 000 iscarrigamentos.
Su 19 de du mese de ledàmene 2005 Firefox at cròmpidu is 100 milliones de iscarrigamentos.
Su 2 de onniasantu 2005 OneStat decrarat chi Firefox at cròmpidu una cuota de mercadu pari a su 11,51%. Internèt Explorer, mancari in calu, detenet su 85,45%, Safari su 1,75%, Òpera su 0,77% e Netscape su 0,26%.
Su 31 de ghennàrgiu 2006, OneStat.com comùnicat una cuota de su 11,23%, in calu de 0,28% dae sa rilevada pretzedente de sa onniasantu2005.
In abrile 2006 segundu Xiti Firefox s'agiùdicat, in Europa, una cuota de su 19,4%
In argiolas 2006 segundu Xiti Firefox s'agiùdicat, in Europa, una cuota de su 21,1%
Su 4 de austu 2006 segundu Xiti, Firefox resurtat iscarrigadu 200 milliones de bortas.
Su 24 de su mese de ledàmene 2006, data de publicatzione de Firefox 2.0, su navigadore est istadu iscarrigadu dae 2 milliones de persones in 24 oras.
Su 10 de cabudanni2007 sa Mozilla foundation at annuntziadu chi su programa est istadu iscarrigadu 400 milliones de bortas.[36]
Su 29 de ghennàrgiu2008 Xiti decrarat chi Firefox at cròmpidu una cuota de mercadu in Europa a giru de su 28%
Su 30 abrile 2008 Xiti rilevat chi sa cuota de mercadu de Firefox in Europa arribat a su 28,8%
Su 18 làmpadas 2008 Firefox 3 passat sa cuota 8 milliones de download in prus pagu de 24 oras.
Su 3 freàrgiu 2009 Net Applications rilevat chi sa pertzentuale de impreu de Firefox in su mundu in ghennàrgiu2009 est de su 21,5%, contra su 67,5 de Internèt Explorer, su 8,29% de Safari e su nou Google Chrome chi conchistat 1,2%.[37]
In s'agabbu de freàrgiu Net Applications at riveladu is sighentes pertzentuales: IE 67,44%, Firefox 21,77%, Safari a inghìriu de su 8% e Google Chrome pagu prus de su 1%.[38]
Su 31 martzu 2009 Firefox 3 passat Internèt Explorer 7 in Europa, fintzas pro more de sa pubblicatzione de Internèt Explorer 8[39].
Segundu StatCounter, su 1 de su mese de idas 2009 Firefox tenet in Europa un'ispainadura paris a su 39,64%, mentras Internèt Explorer tenet su 46,54%.[40] Google Chrome su 4,66%, sighidu dae Òpera (4,35%) e dae Safari (3,64%).[41] In totu su mundu, semper su 1 de mese de idas 2009, Internèt Explorer tenet su 56,92% de su totale, mentras Firefox su 31,5%, sighidu dae Google Chrome (4,93%), Safari (3,75%) e Òpera (1,95%).[42]
In su mese de idas 2010, s'impreu de Firefox passat su de Internet Explorer inEuropa[43].
In abrile2011, Internèt Explorer perdet àteras cuotas de mercadu, arribbende a su 55,11%. Firefox est segundu cun su 21,63%, in calu lèbiu cumparadu a su mese pretzedente. Chrome lompet a su 11,94% e creschet de unu mesu puntu pertzentuale cumparadu cun martzu. Fintzas Safari est in crèschida, cun su 7,15% de su mercadu. Òpera abarrat istàbile cun su 2,14%.[44]
Custu est unu de sosartìculos de su mese, est a nàrrereunu de sos mègius artìculos creados e postos in sa pàgina printzipale dae sa comunidade, chi l'at isseberadu pro su mese deabrile de su2024
.svg)
