SuGiapone (日本,Nihon にほん oNippon にっぽん) est una natzione insulare de s'Asia Orientale. Soscaràteres chi cumponent su nùmene de su Giapone cherent nàrrere literalmente "Acantu naschet su sole", pro custu su Giapone est connotu finas comente «Terra de su Sole Levante», unu nùmene chi derivat dae sa positzione orientale de s'istadu rispetu a sa Tzina. Si creet ca su nùmene impreadu in otzidente siat derivadu dae su de unu dialetu de sa Tzina meridionale su cale est pronuntziadu/jāk-bəng/. Su nòmene ufitziale estNihon-koku oNippon-koku.
Sa popolatzione de su Giapone est de 124 milliones de bividores e sa capitale e tzitade printzipale estTōkyō.
Su Giapone est pro unu 67% montuosu o in montiju pro su prus buscosu, est postu in una zona geològica zóvane e est parte de satzintura de fogu de suOcèanu Pacìficu, pro custu de frecuente bi suntterremotos e maremotos (tsunami). S'agatat medas vulcanos ativos su prus fentomadu est suMonte FujiFuji-san (3.776m) in s'ìsula de Honshū, e suMonte Aso (1592 m) in s'ìsula de Kyūshū. Sa pianura est solu unu 19,3% (11% agricultura, 8,3% abitadu).
S'istòria de su Giapone at raighinas chi partint dae 10.000 annos innantis de Cristu.
Periodu Jōmon (10000 a.C.-300 a.C.), in custu perìodu s'atividade printzipale de sos òmines fit cussa de sa catza e de sa pisca, e produssione de tzeràmica.
Periodu Yayoi (300 a.C.-250 d.C.), comintzada sa piantadura de su risu in s'isula deHonshū eKyūshū.
Periodu Kofun (300-538),in custu perìodu sos òmines fin separados in tribù (uji), su prus mannu fit su clan Yamato.
Periodu Asuka (538-710), est su primu perìodu buddhista. In custu tempus su buddhismu est diventadu ufitziale in su clan Yamato. Un'àteru clan importante de custu perìodu fit su clan Soga.
Periodu Nara (710-794), dapoi de calchi gherra tra clan sa capitale de s'imperu est diventada sa tzitade de Nara.
Periodu Heian (794-1185), su nùmene cheret nàrrerecapitale de sa paghe e de satrancuillidade (Heian-kyō). In custu perìodu sa famìlia Fujiwara est a su tzentru de sa Corte imperiale, e sa capitale estKyōto.
Dapoi de sa batalla navale de Dan no Ura in su 25 abrile de su 1185 sas famìlia Minamoto (duos frades Yoshitsune e Yorimoto) est diventada su clan prus balente, e Yorimoto est diventadushōgun.
Periodu Kamakura (1185-1333), dae su 1185 a su 1333 sa famìlia Minamoto e sa famìlia Hojo (famìlia de sa muzere de Yoritomo) an guvernadu su Giapone. Ma a pagu a pagu sos segnorottos feudales (daimyō) an comintzadu ad aere prus autonomia.
Dae s'àtera parte s'imperadore Go Daigo, cun s'azudu de sos àteros clan cheriat torrare a guvernare su paese, ma unu de custos Ashikaga Takauji s'est rebelladu fatende unu scisma cun duos imperadores. Unu lezìtimu disterradu, e s'ateru illezìtimu aKyōto, in sa zona Muromachi.
Perìodu Muromachi (1333-1573), dae su 1467 a su 1568 su Giapone fit difìtzile dae guvernare e bi fin medas battallas (Sengoku jidai).
A giru de su 1542 e1543 sunt arrivados sos europeos in s'ìsula deKyūshū, cun issos sunt arrivadas puru sas primas armas de fogu (s'archibùgiu). In su 1571 est istada fundada sa prima istazione cummerciale aNagasaki.
Periodu Azuchi-Momoyama (1573-1600), su Giapone torrada ad essere unidu suta a un'ùnicu guvernu pro volontade de tresshōgun:Oda Nobunaga,Toyotomi Hideyoshi eTokugawa Ieyasu. Nobunaga e Hideyoshi aiant traballadu meda pro diminuire sa fortza de sos daimyo. A sa morte de Hideyoshi in 1598 bi fit una gherra tzivile tra sos daimyo prus balentes, e a sa fine sa bitòria est de Tokugawa Ieyasu.
Oda Nobunaga, Toyotomi Hideyoshi e Tokugawa Ieyasu
Periodu Edo (1600-1868), est su perìodu prus fentomadu de s'istòria giaponesa, su nou shogun Tokugawa Ieyasu, at fatu de su shogun s'òmine prus importante de su Giapone totu, e de s'imperadore solu unu sìmbulu chena potere guvernativu.
Sutta Tokugawa est istadu fatu unu sistema econòmicu e burocràticu nou, e puru unu sistema giuditziàriu natzionale. Custu est istadu unu perìodu de paghe e prosperidade pro sa natzione.
In su perìodu Edo sos istranzos bènnidos da s'Europa predicaian suCristianesimu, custu non piaghiat meda a su shogun tantu chi dae su 1641 a su 1853 su Giapone fit serradu a totu sos istranzos (Sakoku). Petzi in una ìsula minore deNagasaki (Dejima) fit cuntzessu a sas naves istranzas de cummertziare cun sos giaponesos.
Tra su 1830 e su 1840 bi fin meda caristias, e sa pressione de sas natziones otzidentales, faghet diminuire sa fortza de su shogun, e a pagu a pagu s'imperadore torrada ad essere tzentrale in su guvernu.
Periodu Meiji (1868-1912), est su perìodu de sa torrada a su podere de s'imperadore e de sa modernizatzione de su Giapone. Bi fit s'abertura a su cummèrtziu internassionale, e una prima forma de costitutzione parlamentare. Si ant isvilupadu sos servìtzios pùblicos, istradas e ferruvias, fraigada medas indùstrias.
In custu perìodu su Giapone est diventadu meda natzionalista et imperialista, faghende gherras cun saCina (1894-1895), e cun saRussia (1904-1905).
Su Giapone est una monarchia costitutzionale. S'imperadore (comoNaruhito), segunde sa costitutzione de su1947, est "su sìmbulu de sa Natzione e de sa unidade de su pòpulu", fatende de issu mascamente una figura simbòlica. Su podere efetivu est tènnidu dae su Primu Ministru (comoFumio Kishida) e sos àteros elezidos in saDieta.
Regiones e prefeturas de su Giapone
Su Giapone est divididu in 8 regiones e 47 prefeturas.
Custu est unu de sosartìculos de su mese, est a nàrrereunu de sos mègius artìculos creados e postos in sa pàgina printzipale dae sa comunidade, chi l'at isseberadu pro su mese denadale/idas de su2023