SaFrantza (infrantzesu:France) o a manera prus longa dae su 1875 saRepùblica Frantzesa (in frantzesu:République française) est un'istadusoberanu trascontinentale e su territòriu metropolitanu (in frantzesu:territoire métropolitain) suo s'agatat inEuropa Otzidentale. Tenet làcanas terrinas cun suBèlgiu, suLussemburgu, saGermània, s'Isvìtzera, s'Itàlia, s'Ispania sos duos printzipados deAndorra e deMònaco. Sa Frantza tenet duos litorales mannos subra s'Atlànticu e suMediterràneu. Su territoriu frantzesu addae de s'Europa (territoires d'outres mers in frantzesu) s'agatat in sos ocèanos Indianu, Atlànticu ePacìficu e fintzas inSud-Amèrica ue làcanat cun suBrasile, suSuriname e sosPaìsos Bàscios.
Sa Frantza est una repùblica costitutzionale unitària chi tenet unu regìmene semi-presidentziale. Dae su 1875 su motu de sa Repùblica est «Liberté, Égalité, Fraternité» (Libertade, Agualidade, Fraternidade) e sa bandera est cumposta de sos tres colores natzionales: biaitu, biancu e ruju. S'innu natzionale estLa Marseillaise (sa marsilliesa), cantu patriòticu eredadu dae saRivolutzione Frantzesa. Su printzìpiu costitutivu suo est sa democratzia: le «gouvernement du peuple, par le peuple et pour le peuple» (su guvernu de su pòpulu, [fatu] dae su pòpulu e pro su pòpulu). Sa capitale sua estParis (o Parigi, dae s'italianu) e sa limba ufitziale cosa sua est sufrantzesu dae su 1539, in tames de sulatinu[10][11]. Sas monedas suas sunt s'èuru dae su 2002 in sa parte prus manna de su territòriu e su Francu Patzìficu in sos territòrios de s'Otzèanu Patzìficu. Sas tzitades printzipales sunt:Marsìllia,Lione,Tolosa,Lilla,Bordeaux,Strasburgu,Nitza,Nantes,Rennes,Montpellier.
Est un'istadu chi s'est formadu a su cumintzu de s'Artu Medioevu. Su nùmene suo benit deretu de su pòpulu de sos Francos. Dae su cumintzu de su de XVII sèculos a sa prima metade de su de XX sèculos, at possèdidu un'ampruimperu coloniale. In sa segunda metade de su sèculu est istadu unu de sos istados fundadores de s'Unione Europea. In prus, est sa de tres potèntzias nucleares mundiale, unu de sos membros permanentes de su Cunsìgiu de Seguridade de sasNatziones Unidas e un'istadu aderente a saNATO. In manera aguale est membru de suG7, de suG20, de sa Zona Èuru, de s'Ispàtziu Schengen e acasàgiat sa sede de su Cunsìgiu de Europa, de su Parlamentu Europeu e de s'UNESCO. Sa Frantza possèdit una certa influèntzia in matèria polìtica, econòmica, militare e culturale in Europa e in su mundu comente a mèdia potèntzia[12].
Est, in su 2014, sa de tres potèntzias econòmicas europea a pustis de saGermània e suRennu Unidu, e sa de sete potèntzias econòmicas mundiales pro produtu internu lordo nominale[13] (sa de noe a paridade de pòdere de achistu) e possèdit unu livellu de vida artu meda[14]. Su 1º ghennàrgiu 2021 sa populatzione totale de sa Frantza est de belle 67,4 miliones de abitantes, segundu sas istimas publicadas dae s'INSEE[15], de cale 65 250 000 in sas regiones metropolitanas, 2 172 000 in sas chimbe provìntzias ultramarinas (Départements d'Outre-Mer). Est su segundu istadu prus pobuladu de s'Unione europea a pustis de sa Germània. Est fintzas s'istadu prus estèndidu de s'Unione europea e su de tres paisos prus ampros de s'Europa a pustis de saRussia e de s'Ucraina.
Sa parte europea de sa Frantza si naratFrance métropolitaine (Frantza metropolitana). S'agatat a s'estremidade otzidentale de s'Europa e sas làcanas suas non sunt cambiadas dae saSegunda Gherra mundiale e su tratadu de Paris in su 1947. In inghìriu s'agatant: suMare de su Nord in sa parte prus setentrionale de su Pas-de-Calais, sa Mànica (in frantzesu:Manche) intre sas costeras de s'Inghilterra e saNormandia, su Mare Cèlticu a Nord-Ovest ue s'agatat su Finistèrru (Finistère in frantzesu,Penn Ar-Bed in brètone), su Golfu de Gascògna (una parte de s'Ocèanu Atlànticu) a ovest e suMare Mediterràneu a sud-est ue b'at sas costeras de saRegione Otzitània (Région Occitanie in frantzesu) e sa RegioneProventza-Alpas-Costa Asula (PACA oProvence-Alpes-Côte d'Azur in frantzesu). Làcanat cun suBèlgiu a su nord-nord-est, cun suLussemburgu a su nord-est, cun saGermània a s'est-nord-est, cun s'Isvìtzera a est, cun s'Itàlia a est-sud-est, cunMònaco a sud-est e cun s'Ispagna e s'Andorra a sud-sud-ovest.
Sas làcanas a est, a sud-est e a sud-ovest de su territòriu metropolitanu sunt istabilidas pighende in cunsìderu sos rios, sos frùmenes, sos lagos e sas cadenas de montes, est a nàrrere su frùmene Rhin, sos montes de su Jura, su lagu Léman, sasAlpas e sosPireneos, mentras a nord-est sa làcana non s'est istabilida sighende s'impostatzione de sos elementos naturales.
Sa Frantza est fintzas cumpostas de unos cantos territòrios in foras de su continente europeu: est sa Frantza Ultramarina (France d'Outre-Mer in frantzesu). Custu permìtit a sa Frantza de istare in totu sos continentes de su mundu in foras de s'ocèanu Àrticu.
Custos territòrios tenent istatutos diversos in s'amministratzione de sa Frantza e s'agatant:
In s'ocèanu Indianu: sa Reunione e Majota, sas ìsulas Isparghinadas (îles éparses in frantzesu), sas ìsulas Kerguelen, s'artzipèlagu de Crozet e sas ìsulas Saint-Paul e Amsterdam Noa qui formant sasTerras Australes e Antàrticas Frantzesas (TAAF);
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
