Тофа тыла —түүр төрүттээхтофа омук тыла.ТофаларИркутскай уобалаһыгар Нижнеудинскай оройуоҥҥа олороллор. 2010 сыллаах биэрэпиһинэн 775 тофалартан 93 эрэ киһи тофа тылын билэр.
Түүр тыллар Сайаан бөлөҕүн таежнай салаатыгар тофа тылыттан уратытыва тылын хотугулуу-илиҥҥи (тоджинскай) уонна соҕуруулуу-илиҥҥи диалектар (Тыва Өрөспүүбүлүкэтин Тожу, Бии-Хэм улуустара) уонна сойот-цаатан тыла (үс салааҕа арахсар:Бүрээт сиригэр баар сойот уоннаМоҕол сиригэр баар цаатан уонна уйгуур-урааҥхай тыллара) киирэллэр.
1988 сылга диэри тофа тыла туспа суруга-бичигэ суох этэ, ол иһин тофа тылын чинчийээччилэрэ бу тыл дорҕоонноругар чугаһытыллыбытлатыын уонна нуучча алпаабыттарын туһанар этилэр. Ол курдук Валентин Рассадин диэн тофа тылын чинчийээччитэ «Морфология тофаларского языка в сравнительном освещении» (1978 с.) диэн үлэтигэр тофа тылларын суруйарыгар һ, ӈ, ө, ү, ә уонна i эбии буукубалардаах нуучча алпаабытын туһаммыта. Кини ньымата тыл дорҕооннорун сурууйуутугар олоҕурар[1]. В. Рассадин туттубут алпаабыта кэлин тофа алпаабытыгар кубулуйбута. Ол алпаабыт маннык:
| А а | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е | Ә ә |
| Ё ё | Ж ж | З з | И ш | I i | Й й | К к | Қ қ |
| Л л | М м | Н н | Ң ң | О о | Ө ө | П п | Р р |
| С с | Т т | У у | Ү ү | Ф ф | Х х | Һ һ | Ц ц |
| Ч ч | Ӌ ӌ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э |
| Ю ю | Я я | | | | | | |
Тофалар алпаабыттара билигин да уларыйа турар уонна букатыннаах туругар тиийэ илик. Ол курдук 2005 с. тахсыбыт "Словарь тофаларско-русский и русско-тофаларский" диэн тылдьыкка тофа тылын билиҥҥи алпаабыта 41 буукубалаах[2]:
| А а | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И ш | i | Й й | К к | Ӄ ӄ | Һ һ |
| Л л | М м | Н н | ӈ | О о | Ө ө | П п | Р р |
| С с | Т т | У у | Ү ү | Ф ф | Х х | Ч ч | Ӌ ӌ |
| Ш ш | Щ щ | ъ | Ы ы | ь | Э э | ә | Ю ю |
| Я я | | | | | | | |
Солбуйар ааттар| Биир ахсаан | Элбэх ахсаан |
|---|
| Тофалыы | Сахалыы | Тофалыы | Сахалыы |
|---|
| мен | мин | биъс | биһиги |
| сен | эн | сілер | эһиги |
| оң | ол/кини | оларың | олор/кинилэр |
- ↑Рассадин В. И. Морфология тофаларского языка в сравнительном освещении. —М.: Наука, 1978. — 288 с.
- ↑Рассадин В. И. Словарь тофаларско-русский и русско-тофаларский: Учеб. пособие для уч-ся ср. шк. —СПб.: «„Дрофа“ Санкт-Петербург», 2005. — 295 с.
- Алексеев Ф. Г.Тофаларский язык: история описания и современное положение //Малые языки. 2015. № 1. С. 4-11.
- Дыренкова Н. П.Тофаларский язык // Тюркологические исследования. М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1963. С. 5-23.
- Рассадин В. И., Шибкеев В. Н. Тоъфа букварь. Тофаларский букварь для первого класса тофаларских школ. Иркутск, 1989.
- Рассадин В. И. Фонетика и лексика тофаларского языка. Улан-Удэ: Бурятское книжное издательство, 1971.
- Рассадин В. И. Тофаларско-русский. Русско-тофаларский словарь. Иркутск, 1995.
| Түүр тыллара |
|---|
| | Төрүт тыл | | | | Огур бөлөҕө | | | | Көннөрү түүр бөлөҕө | | Былыргы бөлөх | | | | Аргу бөлөҕө | | | | Карлук бөлөҕө | | | | Кыпчак бөлөҕө | | | | Огуз бөлөҕө | | | | Сайаан бөлөҕө | | | | Хакас бөлөҕө | | | | Саха бөлөҕө | |
| | | Оҥоһуу тыл | | | |
|
