Рене ДекартАрҕаа философия
17-с үйэ философията |
|---|
Рене Декарт, Франц Халс уруһуйа, 1648. |
| Толору аата | Рене Декарт |
|---|
| Төрөөбүтэ | 1596 сыл кулун тутар 31
Франция |
|---|
| Өлбүтэ | 11 Олунньу1650 (сааhыгар 53)
Стокгольм,Швеция |
|---|
| Оскуолата/традицията | Картезианство,Рационализм |
|---|
| Кэрэхсиир эйгэлэрэ | Метафизика,Эпистемология,Билим,Математика |
|---|
| Сүрүн айыылара | Cogito ergo sum, Мунаарыы ньымата, Картезиан координаталаах системата, Декарт дуализма, Таҥара баарын онтология мөккүөрэ, аныгы философия торүттээччитэ |
|---|
Influenced by Платон, Аристотель, Авверос, Авиценна, аль-Газали, Сибэтиэй Августин, Фома Аквинскай уонна да атыттар |
Influenced Барух Спиноза, Фома Хобс, Антуан Арно, Николя Малебранш, Паскаль |
Рене Декарт (1596 сылКулун тутар 31 –1650 сылОлунньу 11) диэн биллэрФранция бөлүһүөгэ уоннафизига. Киниматематика,физика уоннафилософия араас уобаластарыгаркинигэлэри суруйбута. Кини айбытдуализм туругар дууһаны, толкуйу, эти, элеменнары бииргэ холбообута, дуалисткай теорияны толкуй уонна эттик холбооһунун ааттыыллар.
Кини суруйбутТолкуй хайысха быраабылылара (лат. Regulae ad directionem ingenii,1628) уоннаМетод туһунан толкуй (фр. Discours de la méthode,1637) кинигэлэригэр кинибилим хайысхатын уонна хайдах билимҥэ толкуйдууру кини ньыматын суруйбута. Кини өссө көрүҥнэр (Геометрия) уонна сырдык (Диоптрика), уонна күн-дьыл сэгэргэтин (метеорология) туһунан суруйбута. Ол кэнниттэн араас көрүҥ туһунан суруйаргаКартезия координаттаах систематын айбыта, ону тэҥэкустук туохтан турарын теорияны суруйбута. Декарт физикаҕа айамньылара кэлин олус көмөлөспүттэрэ, ол курдук СэрИсаак Ньютон маннык диэн эппитэ: Мин ыраах көрбүт буоллахпына тоҕо диэн атын дьон сарыннарыгар турар этим!
Кини 1641 сыллаахха суруйбут Бастакы Философия медитациялара диэн кинигэҕэ философия боппуруостарын билим ньымаларын нөҥүө көрбүтэ. Кини ону скептицизм утары мөккүспүтэ.
Кини баарын уонна олорорун толкуйдуурун нөҥүө дакаастаабыта, ол иһин толкуйдуур буоллаҕына дьиҥ буолар диэн толкуйдаабыта. Ол курдук суох эбитэ буоллар хайдах толкуйдуоҕай диэн, кэлин ону кылгатанлатыынныы «Cogito ergo sum», ол аата «Мин толкуйдуубун, ол аата мин дьиҥнээхпин» диэн суруйбута.
Кини өссө ону дакаастаабытын курдукТаҥара баарын көрдөрүөҕүн сөп диэн толкуйдуура, Декарт ону Таҥара бэйэтэ муҥура суох диэн итэҕэйэрэ, онтон Декарт бэйэтэ сатаан муҥура суоҕу сатаан өйүгэр булбатаҕа, тоҕо диэн син биин кыра буолара. Декарт Таҥара баар, оччоҕо сир баар, тоҕо диэн суох буоллаҕына сатаан толкуйдуоҕа суох этибит.
