La Caribica en survistaEn l’archipel da San Andrés y Providencia (Caribica Occidentala)
LaCaribica è ina regiun situada en la part occidentala, tropica da l’Ocean Atlantic al nord da l’equator. Sco part dal subcontinent da l’America Centrala consista quella da las inslas e gruppas dad inslas situadas en laMar Caribica e dal territori da mar situà tranter quellas. En il vest tanscha la Caribica fin en ilGolf da Mexico.
Il num da la Caribica deriva dal pievel dals Caribs, sin ils quals ils conquistaders spagnols èn fruntads sin las Pitschnas Antillas (latinante ilium, ‹inslas situadas davantvart›). La regiun vegniva e vegn er numnada India dal Vest, damai ch’ins ha cret dal temp che quella è vegnida scuverta ch’ins sa chattia sin via directa vers l’India.
Tenor la cunfinaziun da l’Organisaziun idrografica internaziunala sa chattan las inslas da la Caribica, ordinadas en furma d’artg, entaifer la Mar Caribica.[1] Questa furma davent da laPeninsla Yucatán fin la part settentriunala da l’America dal Sid quasi in rectangul. Ultra da quai sa chatta davant la costa daBelize il segund grond sistem da grips da curals dal mund, il Belize Barrier Reef. La pli auta elevaziun da la Caribica furma il Pico Duarte cun 3098 ms.m. che sa chatta en laRepublica Dominicana. Las pli grondas cascadas èn ils Mt. Carmel Falls.
Sin l’insla Dominica, ils onns 1770
En l’entira Caribica vivan radund 40 milliuns umans da derivanza fitg differenta sin ina surfatscha totala da ca. 220000km². Sper las fitg pitschnas cumparts restantas d’etnias autoctonas vivan sin las differentas inslas surtut umans d’origin african ed europeic, creols sco er Inds (surtut sinTrinidad e Tobago) e Chinais. Il spagnol cun radund 70% e l’englais cun radund 24% furman las linguas principalas da la Caribica, daspera vegn er discurrì franzos (surtut aHaiti), ollandais e diversas furmas da creol u caribian (surtut en il mintgadi).
L’aspectativa da vita en la regiun ha muntà il 2013 en media 72 onns. 26% da la populaziun eran pli giuvens che 15 onns, 9% pli vegls che 65 onns. L’emigraziun è per ordinari in pau pli gronda che l’immigraziun, tuttina è la spessezza da la populaziun relativamain auta cun 180 abitants per km².[2]
Impurtantas instituziuns da furmaziun en la Caribica – che vegnan purtadas da numerus stadis en la regiun e cun sedia sin differentas inslas – furman l’University of the West Indies ed il Centre for Hotel and Tourism Management. Il turissem è ina da las pli impurtantas funtaunas d’entrada dals stadis caribics. Daspera existan en il sectur dals servetschs da finanzas bleras oasas fiscalas, surtut sin lasInslas Cayman.
La cuschina da la regiun è oravant tut segnada da peschs, leguminosas e spezarias.
La Mar Caribica fa da sia vart part da la Mar Mediterrana Americana e cuntanscha en il Foss da Cayman ina profunditad da 7680m. La mar sa chatta per gronda part sin la platta caribica, be la part en il nordvest, da l’autra vart dal foss maritim, sa chatta sin la platta nordamericana. Tras activitads tectonicas als cunfins da las plattas datti adina puspè terratrembels e per part erupziuns da vulcans. Uschia han ins stuì dar si il 1995 suenter pliras erupziuns dal vulcan Soufrière la chapitala dal Montserrat, Plymouth, suenter che gia var 800 umans eran fugids. L’ultim grond terratrembel aHaiti l’onn 2010 ha chaschunà la mort da radund 300000 persunas.
En general prevala in clima tropic, vul dir ch’i regia in clima tenor il di (las differenzas da temperatura tranter di e notg èn pli grondas che tranter las stagiuns) cun temperaturas d’en media sur 20°C. Ils mais da stad dal zercladur fin il settember è la probabilitad da plievgia ca. 30–50%; ils mais d’enviern tranter november ed avrigl percunter èn cun tschintg fin nov dis da plievgia ils mais ils pli sitgs. Ultra da quai ha ilCurrent dal Golf che sa mova vers l’Europa ses origin en lasBahamas. La denominaziun sur/sut il vent da las Antillas renviescha a l’influenza dal passat dal nord. In ulteriur fenomen da la natira furman huricans che passan sperasvi e che chaschunan regularmain donns, per exempel tras inundaziuns.
Tar las spezias d’animals indigenas tutgan tranter auter il manati (vatga da mar) da la Caribica, la langusta da la Caribica u leguans. Autras spezias sco ils misarogns da la Caribica èn gia morts or pervi d’influenzas antropogenas. Tras la cultivaziun da plantas d’export (tradiziunalmain p.ex. channa da zutger) sin plantaschas en furma da monocultura vegnan spezias da plantas indigenas sco las mangrovas stgatschadas ferm a l’ur. Blers dals terrens da la regiun èn d’origin vulcanic e da differenta fritgaivladad.
En l’emprim millenni a.C. èn arrivads nà da la Venezuela sin las inslas Caribicas Indians Arawaks (ch’appartegnevan surtut als Taíno). Sur Trinidad èn quels sa derasads vers nord. Ad els èn suandads radund 1500 onns pli tard ils Caribs guerrescs, ils quals han stgatschà plaunsieu ils Arawaks da las Pitschnas Antillas. Dal temp dals viadis da scuverta daCristof Columbus vivevan ils Arawaks sin las inslasCuba,Hispaniola e sin lasBahamas, entant ch’ils Caribs vivevan sin lasPitschnas Antillas.
Indiana Arawak
Ils Arawaks, che discurrivan tuts linguas parentadas, vivevan en vitgs (communas) e cultivavan tranter auter granezza, patats e manioc. Els eran abels da filar e taisser, na tegnevan però nagins animals da chasa e na disponivan da nagin fier.[3] Muntada cultica aveva tar ils Arawaks in crap triangular, numnàzemi (‹sontg›) che serviva a marcar la posiziun ierarchica dal dieu protectur da mintga chasada, ma che simbolisava er ils dieus, ils defuncts e las pussanzas cosmicas en general.[4] Ozendi existan etnias d’Arawaks be pli sin la terra franca americana; en la Caribica èn els morts or curt temp suenter ch’ils Europeans han prendì possess da questa regiun.
Ils Caribs èn immigrads tranter il 8avel ed il 15avel tschientaner en la Caribica odierna. Anc oz vivan Caribs en ils stadisVenezuela,Guyana,Suriname ed en laBrasilia dal Nord; quests pievels numnan sasezs Kalihna resp. Galibi. Lur lingua tutga tar la famiglia caribica ch’è derasada vastamain en la part settentriunala da l’America dal Nord. Ils Caribs ch’eran arrivads en la Caribica (dal temp da Columbus surtut sin las Pitschnas Antillas) eran percunter sa maschadads là cun ils Arawaks, furmond uschia il pievel dals Kalinago che discurrivan ina lingua che tutgava tar la famiglia arawak. Da quests ‹Caribs da las inslas› vivan oz anc radund 3500 sin l’inslaDominica. Da la maschaida tranter ‹Caribs da las inslas› e sclavs africans derivan ils uschenumnads ‹Caribs nairs›, ils Garifuna.[5] Entant che Columbus descriva ils Arawaks sco paschaivels, valevan ils Caribs sco guerrescs. Schebain els pratitgavan però – sco che Columbus rapporta a basa d’infurmaziuns dals Arawaks – praticas cannibalicas, è contestà.
Cur che Columbus è ì a riva per incumbensa da la curuna spagnola l’onn 1492 a San Salvador (Bahamas), era el surtut en tschertga dad aur e d’autras ritgezzas. Ma ils pievels indigens n’han betg dà grond pais a quai ch’ils Europeans consideravan sco ritgezza. Uschia è la Caribica bain vegnida conquistada, ma ils conquistadores èn gia bainspert ids vinavant sin il continent american. En il decurs dal temp èn arrivads Englais, Ollandais e Franzos; schizunt il Danemarc, la Svezia e la Curlanda possedevan intginas colonias.St. Barthélemy per exempel è stà stgars in tschientaner en possess svedais. Ina gronda part dals Indians autoctons èn la finala daventads l’unfrenda da malsognas e sclavaria.
La Caribica ha surtut furmà en il 17avel ed a l’entschatta dal 18avel tschientaner il champ d’acziun da bucaniers e pirats (uschenumnà temp dad aur da la pirataria). Las pitschnas inslas purschevan als pirats, ils quals eran per part sco corsars en viadi per incumbensa d’in retg, numerusas pussaivladads da refugi e las flottas da tresor spagnolas eran ina finamira d’attatga buna e lucrativa. Port Royal aJamaica e la colonia franzosa sin l’inslaTortuga furmavan da quel temp veritablas colonias da pirats.
pajais autonom entaifer il Reginavel dals Pajais Bass
per part UE
CMf
ollandais, englais
34
39.689
St. Barthélemy
territori d’ultramar da la Frantscha
€
franzos (patwa)
21
7.298
Saba
vischnanca particulara dals Pajais Bass
per part UE
$
ollandais (englais)
13
1.9913
Sint Eustatius
vischnanca particulara dals Pajais Bass
per part UE
$
ollandais (englais)
21
4.0203
St. Kitts e Nevis
1983
CELAC, CARICOM, OECS
EC$
englais (creol)
269
51.134
Antigua e Barbuda
1981
CELAC, CARICOM, OECS, ALBA
EC$
englais (creol)
442
90.156
Montserrat
territori d’ultramar dal Reginavel Unì
OECS
EC$
englais
102
5.189
Guadeloupe
departament d’ultramar da la Frantscha
UE
€
franzos (creol)
1.628
403.3553
Dominica
1978
CELAC, CARICOM, ALBA
EC$
englais (patwa)
746
73.286
Martinique
departament d’ultramar da la Frantscha
UE
€
franzos (creol)
1.128
394.1733
St. Lucia
1979
CELAC, CARICOM, OECS, ALBA
EC$
englais (patwa)
616
162.781
Barbados
1966
CELAC, CARICOM
BDS$
englais
430
288.725
St. Vincent e las Grenadias
1979
CELAC, CARICOM, OECS, ALBA
EC$
englais
389
103.220
Grenada
1974
CELAC, CARICOM, OECS
EC$
englais (creol)
344
107.850
Sut il vent
Nueva Esparta
stadi federal da la Venezuela
CELAC ALBA
BsF
spagnol
1.150
426.3373
Dependencias Federales
territori federal da la Venezuela
CELAC, ALBA
BsF
spagnol
342
3.1003
Bonaire
vischnanca particulara dals Pajais Bass
per part UE
$
ollandais (papiamentu)
288
13.3893
Curaçao
pajais autonom dals Pajais Bass
per part UE
CMf
papiamentu, ollandais, englais
444
146.836
Aruba
pajais autonom dals Pajais Bass
per part UE
Afl
papiamentu, ollandais
180
109.153
Atlantic avert – sid
Trinidad e Tobago
1962
CELAC, CARICOM
C$ (TTD)
englais (creol)
5.128
1.225.225
Caribica Occidentala
796
186.176
San Andrés e Providencia
departament da la Columbia
CELAC, UNASUR
$ (COP)
spagnol
44
70.5543
Corn Islands
vischnanca da Nicaragua
CELAC, SICA, ALBA
C$ (NIO)
spagnol
13
7.4293
Islas de la Bahía
departament da Honduras
CELAC, SICA
L
spagnol
261
35.0003
Cozumel
vischnanca dal Mexico
CELAC
Mex$
spagnol
478
73.1933
Total
221.993
42.176.696
Legenda: CELAC: Cuminanza dals stadis da l’America Latina e da la Caribica, CARICOM: Cuminanza caribica, ALBA: Allianza da Bolivar per l’America, SICA: Sistem d’integraziun da l’America Centrala, OECS: Organisaziun dals stadis da la Caribica Orientala, UE: Uniun europeica, UNASUR: Uniun da las naziuns sidamericanas 1 Persunal militar al lieu.2 Abità temporarmain da pestgaders haitians.3 Cumplettà cifras mancantas cun agid da las paginas dals pajais respectivs.
Ils suandants stadis tutgan geograficamain tar la terra franca americana, vegnan però – pervi da lur istorgia coloniala sco er lur relaziuns economicas, da traffic e linguisticas – savens attribuids a la Caribica:
↑Howard Zinn:A People’s History of the United States: 1942–present. Harper Perennial Modern Classics, New York 2005,ISBN 0-06-083865-5, p. 3.
↑Michael D. Coe (ed.), Dean Snow, Elizabeth Benson:Weltatlas der alten Kulturen: Amerika vor Kolumbus. Geschichte, Kunst Lebensformen. Christian, Minca 1986,ISBN 3-88472-107-0, p. 161s.
↑Cf. Christopher Taylor:The Black Carib wars. Freedom, survival and the making of the Garifuna. Signal Books, Oxford 2012.
Ottmar Ette:Von Inseln, Grenzen und Vektoren. Versuch über die fraktale Inselwelt der Karibik. En: Marianne Braig e.a. (ed.):Grenzen der Macht – Macht der Grenzen. Lateinamerika im globalen Kontext. Vervuert, Francfurt a.M. 2005, p. 135–180.
Heinrich Hasebeck, Andreas Venzke (ed.):Gasparan oder die letzte Fahrt des Francis Drake. Benziger-Verlag, Turitg 1996,ISBN 3-545-36531-X.
Bernd Hausberger, Gerhard Pfeisinger (ed.):Die Karibik. Geschichte und Gesellschaft 1492–2000. Promedia, Vienna 2005,ISBN 3-85371-236-3.
Holger Henke:Modern Political Culture in the Caribbean. Kingston: Univ. of the West Indies Press 2003,ISBN 976-640-135-7.
Holger Henke:Between Self-Determination and Dependency: Jamaica’s Foreign Relations, 1972–1989. The University of the West Indies Press, Kingston 2000.
