Phallcha[1][2](genus Gentiana) nisqakunaqa llimphisapatuktuyuqt'ikayurakunam, tawa pachakmanta aswanrikch'aqmi,phallcha yura rikch'aq aylluman kapuq, tukuyTiksimuyuntinpi mana nisyu q'uñi puystukunapi wiñaq.
Phallcha yurakunaqa ch'ulla watalla, iskay watalla icha kakuq yuram. Huk rikch'aqkunaqa kakuq raphiyuq, hukkunataq chinkaq raphiyuqmi. Tukuy rikch'aqkunaqa chimpa-chimpa raphiyuqmi. Tuktunkunaqa achka rikch'aqkunapianqasmi, huk rikch'aqkunapitaqyuraq,q'illu ichapuka.Antikunapiqa achka puka t'ikayuq rikch'aqkunam. Phallchap tuktunqa t'inkinakusqa akilla raphiyuq, pila hina t'inkinakusqa t'ika raphiyuqmi. Pichqantin (huk rikch'aqkunapitaq 4-7) raphi muyuyuqmi tuktunkunaqa: 5akilla raphi ñawch'i, 5t'ika raphi, ukhunpi kaqsisa raphikunayuq, tiyaqruru raphintin, tuktu misk'iyuq.
Kaymi huk phallcha rikch'aqkuna:
- Chinchamali(Gentiana chamuchui)
- Chunchu wayta(Gentiana scarlatinostriata)
- Pukamaqasqa(Gentiana weberbaueri)
- Witu phallcha, witu,[3] hallu-hallu,[4] p'inqa-p'inqa(Gentiana prostrata)
- P'inqa phallcha, p'inqa-p'inqa[4](Gentiana sedifolia), Piruwpi, punapi, kawsaq
- Puka p'inqa-p'inqa, p'inqa-p'inqa, hallu-hallu[4](Gentiana scarlatina)
- Pacha phallcha, puka phallcha[5](Gentiana acaulis)
- Q'illu phallcha[5](Gentiana campanuliformis)
- Quchi p'inqa-p'inqa[4](Gentiana podocarpa)
- (Gentiana primuloides)
- (Gentiana sandienses)
- hukkunapas
Gentiana clusii
Gentiana clausa
Gentiana calycosa
Gentiana septemfida
- ↑Fortunato L. Herrera y Garmendia (1938):Plantas que curan y plantas que matan de la flora del Cuzco. Revista Universitaria 75: 4–76. p. 55, 58.
- ↑Bruce Mannheim:A Nation Surrounded (1998). In: Elizabeth Hill Boone and Tom Cummins (eds.): Native Traditions in the Postconquest World. Washington, D.C., 1998. 383-420. p. 393, 394:Hanaq pachap kusikuynin.
- ↑Guadalupe Fernández de Lara Cajo (2003): Circuito turístico del Complejo Hidroenergético del Mantaro - centro de investigación y extensión agropecuaria Mantacra-Huancavelica (tesis).Gentiana prostrata "huito".
- ↑4,04,14,24,3Proyecto de conservación de la biodiversidad en el sistema TDPS, cedefoa, La Paz, Bolivia (2001)
- ↑5,05,1Louis Girault:Kallawaya - guérisseurs itinérants des Andes. Recherches sur les pratiques médicinales et magiques. Paris 1984. p. 84.kellu, puka phallcha.