Chaqallu yura rikch'aq ayllu(familia Leguminosaeicha Fabaceae) nisqaqa hukyurakunaprikch'aq ayllunmi,sach'akunam,sach'acha, ch'ulla watayuq icha achka watayuqqurakunapas.Rurunkunaqachaqallum.
Ñawpaq mitan kamaypiqaLeguminosae nisqarikch'aq ñiqim nikurqan,Papilionaceae, Mimosaceae, Caesalpiniaceae rikch'aq ayllu kaptin.
Faboideae (Papilionaceae kasqa,latin simipiPapilio = "pillpintu") yurakunaqapillpintu hina rikch'aq tuktuyuq kaptin,Caesalpinioideae,Mimosoideae nisqakunataq wach'illa (quyllur hina) pichqantin raphi sillwiyuq tuktuyuqmi.
Kaymi huk chaqallu hina yurakuna:
Faboideae
- añawaya(Adesmia spinosissima)
- ishpinku(Amburana cearensis)
- inchik(Arachis hypogaea)
- q'ira,p'unu husk'a, husk'a(Astragalus garbancillo)
- briya(Cercidium australe)
- husk'a(Dalea weberbaueri)
- kita husk'a(Dalea peruviana)
- pakará(Enterolobium contorti-siliquum)
- amasisa(Erythrina)
- chañar(Geoffroea decorticans)
- tinaku(Indigofera anil, Indigofera suffruticosa)
- lantrihas(Lens culinaris)
- warwasku (genusLonchocarpus)
- sach'a q'ira(Lupinus ampaiensis)
- q'ira(Lupinus condesuflorus, Lupinus platyphyllus)
- tawri(Lupinus mutabilis, Lupinus argentens, Lupinus tauris). Qhawariy (Anqash suyupiVicia grata, hukchaqullu rikch'aq niyta munanmi)!
- alwa(Medicago sativa)
- kiñu-kiñu, isturaki, balsamu qara(Myroxylon balsamum)
- wayruru sach'a(Ormosia coccinea)
- mishiku hikama(Pachyrhizus erosus)
- ahipa(Pachyrhizus ahipa)
- pallar(Phaseolus lunatus)
- numya(Phaseolus numia)
- chuwi(Phaseolus sp. etc.)
- purutu(Phaseolus vulgaris, Phaseolus lunatus). Qhawariy (Anqash suyupiErythrina edulis =pasullu niyta munanmi)!
- allwirha, allwi(Pisum sativum)
- kumasiwa(Platymiscium spp.)
- wallwa(Psoralea mexicana, Psoralea pubescens)
- q'upi ichasata (Tephrosia sinapou syn.Cracca toxicaria)
- tipa(Tipuana tipu)
- chikmu(Trifolium amabile, Trifolium peruvianum)
- chaqullu,abas,hawas,miska(Vicia faba)
Mimosoideae
- tuska(Acacia aroma)
- wakachu(Acacia atramentaria), Arhintinapi churki nisqapas
- allqu thaqu, waranqu nisqapas(Acacia macracantha)
- harka(Acacia visco)
- yuraq kinilla,bubinsana(Calliandra angustifolia)
- paqay(Inga feuillei, Inga edulis)
- yaku kachiq(Inga sp.)
- yarawisqu(Leucaena leucocephala)
- urqu sibil(Piptadenia excelsa)
- wilka,sibil(Piptadenia grata, Acacia visca, Anadenanthera sp.)
- thaqu(Prosopis alba, Prosopis siliquastrum, Prosopis juliflora, Prosopis humilis)
- yuraq thaqu(Prosopis alba)
- yana thaqu(Prosopis nigra)
- thaqu sach'a(Prosopis siliquastrum, Prosopis juliflora, Prosopis humilis)
- wakchillu(Prosopis sp.)
- waranqu(Prosopis pallida)
- churki(Prosopis ferox), Buliwyapi sutin; Arhintinapi wakachu(Acacia atramentaria) sach'apaq sutin
Caesalpinioideae