Kaymi kunan pacha lliw Awya Yala rimaykunamanta aswan rimaqniyuqraq rimaykuna: Qhichwa
Waraniyi
Aymara
Nawa
Maya rimaykuna
Mapudungun
Qhichwa simi nisqa rimaykunaqa lliw Awya Yala rimaykunap ayllunkunamanta astwan rimasqaraqmi kachkan: Arhintina, Buliwya, Kulumbya, Chili, Ikwadur, Piruw mama llaqtakunapi.Awya Yala rimay nisqakunaqa tukuyAwya Yalapi rimasqañasimikuna , manaraqIwrupa mama llaqtakunakulunyacharqaptin , paykunamanta qhipaqta yurisqa rimaykunapas.
Kastilla Atiy nisqa qallarichkaptin, tukuy Awya Yalapi waranqamanta aswan rimaykunas karqan. Chaymantataqsi,Ispaña , Purtugal, huk Iwrupa mama llaqtakunap kulunyan pachapi, qispikusqaRepublikakunap pachanpipas iwrupa simikunam -kastilla simi ,purtuyis simi ,inlish simi ,phransis simi ,nirlandis simi –indihina nisqa runakunap rimayninkunata anchhuchirqan. Chayrayku kunan pacha kimsa pachak rimayraqchá kawsachkan, yaqa tukuy kawsaqraqtaq awya yala rimaykuna ancha chikichasqam.
Kaymi kunan pacha lliw Awya Yala rimaykunamanta aswan rimaqniyuqraq rimaykuna:
Kaymi huk hatunrimaykunap ayllunkuna :
Campbell (1997), Gordon (2005), Kaufman (1990, 1994), Key (1979), Loukotka (1968).
Aymara haqaru rimaykuna -Buliwya, Piruw, Arhintina, Chili - (3)(Aymara ,haqaru ) Arawana rimaykuna -Brasil - (8)(Arawá) Arawak rimaykuna -Uralan Awya Yala, Chawpi Awya Yalap Wat'ankuna - (64)(Maipureano, maipúre, aruák,wayuw simi ) Arutani sapé rimaykuna -Brasil, Winisuyla - (2)(Arutani, sapé) Barbaquwa rimaykuna -Kulumbya, Ikwadur - (7)Kawapanana rimaykuna -Piruw (2)(Jebero) Kariwa rimaykuna -Kulumbya, Brasil, Winisuyla, Guyana, Surinam (32)(Chaima,Akawayu simi , cumanagoto, caribe, tamanaco, matipuhy, yukpa) Chapakura-wanham rimaykuna -Brasil, Buliwya (5)(Itene, oro win, torá) Chipcha rimaykuna -Chawpi Awya Yala, Kulumbya (22)(Arhuaco,bribri simi , kogui, damana, tunebo, chimila, barí,kuna simi ,muyska simi ) Chuquw rimaykuna -Kulumbya, Panama - (12)(Embera ,wounan ) Chun rimaykuna -Arhintina - (2)(Ona, tehuelche) Wahibo rimaykuna -Kulumbya - (5)(wahibo , guayabero, iguanito, macaguán) Harakmbet rimaykuna -Piruw - (2)(Amarakaeri, huachipaeri) Hibito-chulun rimaykuna -Piruw - (2)(Hibito, cholón) Hiwaru rimaykuna -Piruw, Ikwadur - (4)(Achwar-shiwar, jaguaruna) Lule vilela rimaykuna -Arhintina -(Lule-vilela) Makru ge rimaykuna -Brasil, Buliwya - (32)(Borôro,kaingang simi ,chikitanu simi , krenak) Maku rimaykuna -Brasil, Kulumbya - (6)(Cacua,nukak rimaykuna , hupda, yuhup, nadëb, düw) Maskuyana rimaykuna -Paraguay (5)(Toba-maskoy, sanapaná) Mataku waykuru rimaykuna -Arhintina, Brasil, Buliwya, Paraguay - (11)(Toba, pilagá, chorote, wichí) Mura pirahã rimaykuna -Brasil - (4)(Pirahã) Nambikuarana rimaykuna -Brasil - (3)(Nambikwará, sabanês) Panu takana rimaykuna (33) -Brasil, Buliwya, Piruw, Buliwya -(Panu rimaykuna ,Takana rimaykuna : Kaxararí, isconahua, matsés, sharanaua, nocamán, araona, tacana, cavineña) Peba yagua rimaykuna -Piruw - (2)(Yagua, yameo) Qhichwa rimaykuna -Kulumbya, Ikwadur, Piruw, Buliwya, Arhintina, Chili - (46)(Qhichwa ,inga ,kichwa ) Saliba rimaykuna -Winisuyla, Kulumbya - (3)(Piaroa , maco, sáliba) Tukanu rimaykuna -Brasil, Buliwya, Piruw, Ikwadur, Kulumbya - (25)(Tukanu, guanano, arapaso, desano, cubeo, siona) Tupi rimaykuna -Brasil, Buliwya, Paraguay, Piruw, Arhintina, Kulumbya, Winisuyla, Guayana Francesa - (76)(Waraniyi ,tupi , yeral, tupinambá, jurúna, awetí) Uru chipaya rimaykuna -Buliwya - (2)(Uru,chipaya ) Witutu rimaykuna -Piruw, Kulumbya - (6)(Bora, münüka, murui, ocaina, nononota) Yanumam rimaykuna -Brasil, Winisuyla - (4)(Yanomami,sanumá rimaykuna ) Samukuana rimaykuna -Paraguay - (2)(Ayoreo, zamacoco) Saparu rimaykuna -Piruw, Ikwadur - (7)(Andoa, arabela, iquito, záparo) Urarinashaman , 1988 KaymiSIL -pa allichasqan sutisuyu:
Abishira(Piruw) [N] Agavotaguerra(Brasil) [N] Aguano (Piruw) [N]Alakalufe (Chili) (Qawasqar) Amikoana(Brasil) [N] Andoque(Kulumbya, Piruw) (Andoke) [A] Arára, Mato Grosso(Brasil) [N] Kagua [cbh](Kulumbya) [N] Kandoshi-shapra(Piruw) [A] Kanichana(Buliwya) (Canesi, Kanichana) Kamsá (Kulumbya) (Sibundoy, Coche, Kamsá) [A]Kayubaba(Buliwya) [A] Chipiajes(Kulumbya) [N] Koxima(Kulumbya) [N] Himarimã(Brasil) [N] Waorani (Ikwadur) (Waorani, Auca, Sabela) [A]Iapama(Brasil) [N] Itonama(Buliwya) (Saramo, Machoto) [A] Kaimbé(Brasil) [N] Kamba(Brasil) [N] Kambiwá(Brasil) [N] Kapinawá(Brasil) [N] Karahawyana(Brasil) [N] Karirí-Xocó(Brasil: Paraíba, Pernambuco, Ceará) [N] Kohoroxitari(Brasil) [N] Korubo (Brasil) [N]Kunza(Chili, Buliwya, Arhintina) (Atacama, Atakama, Atacameño, Lipe, Kunsa) . Wañusqaña [N] Leko (Buliwya) (Lapalapa, Leko) [A]Mapudungun (Chili, Arhintina) (Araucanas)Matanawí(Brasil) . Wañusqaña [N] Miarrã(Brasil) [N] Movima(Buliwya) [A] Natagaimas(Kulumbya) [N] Munichi(Piruw) (Muniche) [A] Pankararé(Brasil) [N] Pankararú(Brasil: Pernambuco, Alagoas) . Wañusqaña. [A] Papavô(Brasil) [N] Pataxó-Hãhaãi '(Brasil) [N] Pijao (Kulumbya) [N]Puelche (Arhintina) (Guenaken, Gennaken, Pampa, Tehuelche norteño) [A]Pumé(Winisuyla) (Yaruro, Jaruro, Llaruro, Yuapín) [N] Pukina (Buliwya, Piruw) [N]Tapeba(Brasil) [N] Taushiro(Piruw) (Pinchi, Pinche) [A] Tekiraka(Piruw) (Avishiri, Tekiraka) . Wañusqaña. Tikuna (Kulumbya, Piruw, Brasil) (Magta, Tikuna, Tucuna, Tukna, Tukuna) [A]Tinki-Boto(Brasil) [N] Tinigua (Kulumbya: Metá: Sierra de la Macarena, Guaviare) . Wañusqaña [N]Tremembé(Brasil) [N] Truká(Brasil) [N] Trumaí(Brasil: Mato Grosso) [A] Tsimané(Buliwya: Beni) (Chimané, Mosetén) . [A] Tuxá(Brasil: Bahía, Pernambuco) . Wañusqaña. [A] Uamué(Brasil: Pernambuco) Wañusqaña.(Huamoé, Humuê, Aticum, Atikum> [N] Umbrá (Kulumbya: Caldas, Risaralda) [N]Urarina (Piruw) (Shimacu, Itukale) [A]Uru-Pa-In(Brasil) [N] Wakoná(Brasil) [N] Waraw (Guyana, Surinam, Winisuyla) (Warao, Guarao, Warraw, Guarauno) [A]Wasu(Brasil) [N] Xukurú(Brasil: Pernambuco) [N] Yamana (Chili) (Yagan, Yahgan, Yaghan, Yagán, Tequenica, Háusi Kúta) [A]Yarí(Kulumbya) [N] Yurakari (Buliwya: Beni, Quchapampa) (Yura) [A]Kay rimaykunamantaqa simi yachaqkuna rimanakuchkanmi, mana arí ninakuspa.
Aikanã(Brasil: Rondônia) .Kaymanchá kapun: arawakano, maipurano, maipurano norteño. Ahuaqué o Arutani (Winisuyla)(Auaké, Uruak, Awaké). Yaqa wañusqaña. Kaymanchá kapun: # Arutani-sapé Antiguo Catío-Nutabe(Kulumbya) .Iskay wañusqaña rimay, Chipcha rimaykunamanchá kapuq (qhaway Constenla Umaña). Ama kunan Katiyu simiwan (embera, chuquw rimaykuna) pantaychu. Aushiri(Auxira). Wañusqaña. Kaymanchá kapun: Zaparoana. Baenã(Brasil: Bahía) .(Baenan). Wañusqaña. Betoi(Kulumbya) (Betoy, Jirara, Jirarru). Wañusqaña. Ama pantaychu kay rimaykunawan:Betoye ,Arauca suyupi , Landaburu (2000) nisqankama kaymanchá kapun:chibcha , Zamponi (2003) nisqankamataq ch’ulla, wañusqaña Betoye (Betoñi) nisqawanchá, kunti Tukanu aylluman kapusqa,Guaviare kasqa. Cofán (Kulumbya, Ikwadur) (Kofán) Rivet, Castelví (1938), Ortiz (1965) nisqankamachibcha ichabarbacoa , Jijón, Camaño nisqankama macrochibcha; Greenberg, Tax nisqankama antikuna rimay; Loukotka (1948) nisqankama ch’ulla, hukkunataq manam allichankuchu. Cueva(Panamá: costa Pacífica) Wañusqaña. Kaymanchá kapun:chibchano Kulli (Piruw) (Culle, Culli, Linga, Kulyi) Wañusqaña rimay. Esmeralda(Takame) Wañusqaña rimay. Gamela(Brasil: Maranhão) Wañusqaña. Gorgotoqui(Buliwya) .Wañusqaña Guamo(Winisuyla) (Wamo). Wañusqaña Hoti (Winisuyla) (Joti, Hodï, Yuwana, Yoana, Yuana, Waruwaru, Chicano, Shikana),maku rimaymanchá ichasalibana rimaymanchá kapun .Huarpe(Warpe). Wañusqaña Irantxe(Brasil: Mato Grosso) .Kaymanchá kapun: arawakano, maipurano urin ayllu, uralan maipurano huñu. Kaliana(Winisuyla) (Caliana, Cariana, Sapé, Chirichano). Kaymanchá kapun: arutani-sapé Kapixaná(Brasil: Rondônia) (Kanoé, Kapishaná). Kaymanchá kapun: tupí, mondé urin ayllu. Kawéskar (Alacaluf, Alakaluf, Halawalip, Aksaná, Hekaine, Chono, Caucau, Aksanás). Kaymanchá kapun: Alacalufe. Kay hina kaptinqa, Kaukaue (Kakauhau, Caucau) kikin rimaychá. Koayá(Brasil: Rondônia) Kukurá(Brasil: Mato Grosso) Malibú(Kulumbya) (Malibu). Loukatka (1968) lo considera un subgrupo del tronco chibcha (todas wañusqañas). Mocaná (Kulumbya: Atlántico) Wañusqaña, podría ser arawak, aunque Loukatka (1968) la consideran chibcha. Mutú(Winisuyla) (Loco). Retirado de la 15a Ed. de Gordon (Gordon 2005). No hay evidencia de que haya existido. Nambiquara(Brasil: Mato Grosso) kimsa rimaykuna. Natú(Brasil: Pernambuco) . Wañusqaña. Nonuya (Kulumbya, Piruw) (Nononota) Omurano (Piruw) (Mayna, Mumurana, Numurana, Maina, Rimachu, Roamaina, Umurano). Kaymanchá kapun: zaparoana. Wañusqaña en 1958. Otí(Brasil: São Paulo) .Kaymanchá kapun: Macro Ge, Oti. Wañusqaña. Nasa simi (Paez;Kulumbya: Cauca )(Nasa Yuwe) .Palta.Kaymanchá kapun: arawakana o a la caribe. Wañusqaña. Panzaleo(Ikwadur) (Latacunga, Quito, Pansaleo). Wañusqaña. Kaymanchá kapun: paezana (ver nota al pie). Resígaro (frontera Kulumbya-Piruw) .Pertenecería al agrupamiento arahuacano, maipurano, maipurano del norte, interior. Sechura(Atalan, Sec) . Salumã(Brasil) .Pertenecería al agrupamiento arahuacano, maipurano, maipurano central. Tarairiú(Brasil: Rio Grande do Norte) Wañusqaña rimaykuna, mana aypalla riqsisqa. Yuri(Kulumbya, Brasil) (Caraballo, carabayo, juri). Kaufman (1994) nisqankama jurí-ticuna ayllu kanman Yurumanguí(Kulumbya) (Yirimangi). Wañusqaña. Rivet (1942) nisqankama kayman kapuq:Hoka (Chinchay Awya Yala ); Tax (1960) nisqankama hokan-siyu . Loukotka nisqankamachipcha . Poser (1992) nisqankama manam aypalla riqsisqachu allichanapaq. Alhika rimaykuna (Chinchay Awya Yala) (29)Chipcha rimaykuna (Chawpi Awya Yala, Uralan Awya Yala) (22)Kumikrudan rimaykuna (Texa rimaykuna , Mishiku) (3)Waykuryan rimaykuna (8)(Waikurian) Hikaqi rimaykuna Linqa rimaykuna Maya rimaykuna (31)Misumalpa rimaykuna Mixe suqi rimaykuna (19)Na diné rimaykuna (Chinchay Awya Yala) (40)Otomanki rimaykuna (27)Tekistlateka rimaykuna (3)Totonaka rimaykuna (2)Utu astika rimaykuna (Chinchay Awya Yala, Chawpi Awya Yala) (31)Xinka rimaykuna Yumanu quchimiy rimaykuna (Chinchay Awya Yala) (11)Alagüilac (Watimala) Coahuilteco (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Texas; Mishiku: chinchay anti) Cotoname (Mishiku: chinchay anti; Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Texas) Cuitlatec (Mishiku: Guerrero) Huetar (Costa Rica) Huave (Mishiku: Oaxaca) Maratino (Mishiku: chinchay anti) Naolan (Mishiku: Tamaulipas) Kiniwa (Mishiku: chinchay anti) Seri (Mishiku: Sonora) Solano (Mishiku: chinchay anti; Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Texas) Taraska (Mishiku: Michoacán) (Purépecha) Chinchay Awya Yala. Algika rimaykuna (30) (Algonkin hukkunapas)Alsea rimaykuna (2)Caddo rimaykuna (5)Chimaku rimaykuna (2)Chinuk rimaykuna (3)Chumash rimaykuna (6)Comecrudana rimaykuna (Chinchay Awya Yala) (3)Coosan rimaykuna (2)Eskimo aleut rimaykuna (7)Irokisa rimaykuna (11)Kalapuya rimaykuna (3)Keres rimaykuna Kiowa tanoana rimaykuna (7)Maidu rimaykuna (4)Maskoki rimaykuna (6)Na diné rimaykuna (Chinchay Awya Yala) (40)Palaihnihana rimaykuna (2)Plateau penutíe rimaykuna (4)(shahapwailutan) Pomoana rimaykuna (7)Salish rimaykuna (23)Shasta rimaykuna (4)Siyu rimaykuna (16) (Lak'ota simi hukkunapas)Tsimshi rimaykuna (2)Uti rimaykuna (12)Utu astika rimaykuna (31)Wakash rimaykuna (6)Wintu rimaykuna (4)Yokut rimaykuna (3)Yuki rimaykuna (2)Yumanu quchimiy rimaykuna (11)Adai (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Louisiana, Texas) Atakapa (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Louisiana, Texas) Beothuk (Kanada: Newfoundland) Cayuse (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Oregon, Washington) Chimariko (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: California) Chitimacha (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Lousiania) Coahuilteco (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Texas; Mishiku: chinchay anti) Cotoname (Mishiku: chinchay anti; Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Texas) Esselen (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: California) Haida (Kanada: British Columbia; Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Alaska) Karankawa (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Texas) Karok (Karuk)(Hukllachasqa Amirika Suyukuna: California) Kootenai (Kanada: British Columbia; Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Idaho, Montana) Natchez (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Mississippi, Louisiana) Salinan (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: California) Siuslaw (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Oregon) Solano (Mishiku: chinchay anti; Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Texas) Takelma (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Oregon) Timucua (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Florida, Georgia) Tonkawa (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Texas) Tunica (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Mississippi, Louisiana, Arkansas) Wappo (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: California) Washo (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: California, Nevada) Yana (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: California) Yuchi (Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Georgia, Oklahoma) Zuñi (Shiwi)(Hukllachasqa Amirika Suyukuna: Musuq Mishiku) ÑawpaqtaJoseph Greenberg -pa Amerindia nisqanñawpaq takyachisqakamaqa , tukuy Awya Yala rimaykunaqa kimsallantinmi hatunrimaykunap ayllunkunamanmi kapun:
Kay Greenberg, Ruhlen yachaqkunap yayasqankunataqa huk simi yachaqkunam mana arí nipun.
Kaymi hukrimaykunap suni ayllunkuna (macrofamilia) nisqakunam, huk simi yachaqkunap riqsisqan:
Makru penuti rimaykuna :penutiy rimaykuna ,maya rimaykuna ,muskoki rimaykuna , hukkunapas.Hokana rimaykuna (suni) : California, chichay Mishikupi rimasqa huk rimaykuna.Makru chipcha Antikuna rimaykuna Ge-Pano-Caribe rimaykuna (suni) :Makru Ge ,panu-takana rimaykuna ,kariwi rimaykuna .Arawak rimaykuna (suni) :arawak rimaykuna ,arawana rimaykuna ,wahiba rimaykuna .Otomanki rimaykuna (suni) :mishtiku simi ,amuzgo simi , popoloka simi,sapotiku simi , chiapaniku-manki, otopami, chinantiku,tlapaniku simi .Makru siyu :irukisa rimaykuna ,siyu rimaykuna ,caddo rimaykuna .Labrador Eskimo Pidgin (Labrador Inuit Pidgin) Hudson Strait Pidgin Greenlandic Eskimo Pidgin Eskimo Trade Jargon (Herschel Island Eskimo Pidgin, Ship's Jargon) Mednyj Aleut (Copper Island Aleut, Medniy Aleut, CIA) Haida Jargon Chinook Jargon Nootka Jargon Broken Slavey (Slavey Jargon, Broken Slavé) Kutenai Jargon Loucheux Jargon (Jargon Loucheux) Inuktitut-English Pidgin Michif (French Cree, Métis, Metchif, Mitchif, Métchif) Broken Oghibbeway (Broken Ojibwa) Basque-Algonquian Pidgin (Micmac-Basque Pidgin, Souriquois) Montagnais Pidgin Basque (Pidgin Basque-Montagnais) American Indian Pidgin English Delaware Jargon (Pidgin Delaware) Pidgin Massachusett Jargonized Powhatan Ocaneechi Lingua Franca Creek Lingua Franca Apalachee Mobilian Jargon (Mobilian Trade Jargon, Chickasaw-Chocaw Trade Language, Yamá) Güegüence-Nicarao Carib Pidgin (Ndjuka-Amerindian Pidgin, Ndjuka-Trio) Carib Pidgin-Arawak Mixed Language Guajiro-Spanish Betoye-Español Chawpisimi (Media Lengua,kichwawan kastilla simi )Catalangu Kallawaya (Machaj-Juyai, Kallawaya, Collahuaya, Pohena) Nheengatú (Lingua Geral Amazônica, Lingua Boa, Lingua Brasílica, Lingua Geral do Norte) Lingua Geral do Sul (Lingua Geral Paulista, Tupí Austral) 
