سیاسي جبر د یو دولتي ارګان هغه عمل دی، چې د سیاسي دلایلو لپاره په زور اتباع کنټرولوي، په ځانګړې توګه د ټولنې په سیاسي ژوند کې د ونډې اخیستو په موخه د اتباعو د وړتیا د محدودولو یا مخنیوي لپاره، په دې توګه د دوی د هېوادوالو ترمنځ د دوی موقف کموي. دا ډېری وخت د پالیسیو له لارې څرګندېږي، لکه د سیاسي فعالینو، مخالفینو یا له بشري حقونو نه عامو خلکو سرغړونې، له څارنې ناوړه ګټه اخیستنه، د پولیسو وحشت، زندان، په خپله خوښه تصفیه، د اتباعو له حقونو محرومیت، لېوالتیا او تاوتریخوالی یا ترهګري لکه قتل، اعدام، شکنجه، جبري ورکېدل او نور غیر قضایي مجازات. سیاسي جبر هم له لیکلې پالیسۍ نه بهر د وسیلو له لارې لکه د عامه او خصوصي رسنیو مالکیت او په خلکو کې د ځان سانسور له خوا تقویه کېدای شي.[۱][۲][۳]
چېرې چې سیاسي جبر د دولت له خوا تصویب او تنظیم شوی وي، دا ښايي دولتي تروریزم، نسل وژنه، سیاسي وژنې یا د انسانیت پر وړاندې جرمونه وي. سیستماتیک او له تاوتریخوالي ډک سیاسي جبر د زورواکو، استبدادي دولتونو او ورته رژیمونو یوه خاصه ځانګړنه ده. د سیاسي جبر عمل ښايي د پټو پولیسو ځواکونو، اردو، نیمه نظامي ډلو یا د مرګ ډلې له خوا ترسره شي. په ډیموکراټیکو شرایطو کې هم د جبر کولو فعالیتونه موندل شوي دي. په دې کې حتا د داسې شرایطو رامنځته کول هم شامل دي، چې د جبر د هدف وروستۍ پایله مرګ وي. که سیاسي جبر د دولت په منظورۍ ترسره نه شي، د حکومت یوه برخه بیا هم مسؤله وي. یوه بېلګه په متحده ایالاتو کې د ۱۹۵۶ او ۱۹۷۱ ز کلونو ترمنځ د FBI COINTELPRO عملیات دي.[۴][۵][۶][۷][۸][۹]
په ځینو ایالتونو کې «جبر» ښايي رسمي اصطلاح وي، چې په قانون جوړونې یا د دولتي ادارو په نومونو کې کارول کېږي. شوروي اتحاد پر سیاسي اپوزیسیون د جبر کولو قانوني پالیسي درلوده، چې د جزا په کوډ کې تعریف شوې او کیوبا د فولګینسیو باټیستا په مشرۍ د پولیسو یوه پټه اداره درلوده، چې په رسمي ډول یې د کمونیستي فعالیتونو د جبران ادارې په نوم نومول شوې وه. د شوروي او کمونیستي مطالعاتو کارپوه سټیفن ویټکرافټ په وینا د شوروي اتحاد په قضیه کې د «ترور»، «پاکولو» او «جبر» په څېر ورته پېښو ته اشاره کېږي. هغه په دې باور دی چې ترټولو بې طرفه اصطلاحات جبر او ډلهییزې وژنې دي، که څه هم په روسیه کې د جبر پراخ مفهوم په عامه توګه د ډلهییزو وژنو په شمول اخیستل کېږي او کله ناکله له هغه سره مترادف ګڼل کېږي، چې دا بیا په نورو ژبو کې مفهوم نه ورکوي.[۱۰]
سیاسي شخړې په کلکه د دولتي جبر احتمال زیاتوي. دا په حقیقت کې د سیاسي جبر په اړه د ټولنیزو علومو په څېړنې کې ترټولو قوي موندنه ده. کورنۍ جګړې د زورواکو فعالیت یو پیاوړی اټکلوونکی دی، څرنګه چې د غیر دولتي لوبغاړو له خوا د ننګونو نور ډولونه دي. دولتونه د کورنیو شخړو په لړ کې ډېری وختونه په جبري چلند کې ښکېل دي، چې د دې دوو پیښو ترمنځ اړیکه د « جبري غبرګون قانون» په نوم یادېږي. کله چې د دوی واک یا مشروعیت له ګواښ سره مخ شي، رژیمونه د چلند ګواښ د له منځه وړلو لپاره په ښکاره یا پټه توګه د مخالفانو د ځپلو له لارې ځواب ورکوي. د دولت جبر وروسته د مخالفانو پر تحرک اغېز کوي، سره له دې چې د دې اغېز لوری لاهم یوه پرانیستې پوښتنه ده. ځینې قوي شواهد دا په ګوته کوي، چې جبر د تنظیمولو لپاره د ننګونو د ظرفیت په کمولو سره د مخالفو تحرکاتو مخه نیسي؛ خو دا هم امکان لري، چې ننګونکي د دولت پر وړاندې د نوي شکایت په توګه د جبر په جوړولو سره د خواخوږو ترمنځ د تحرک د هڅولو لپاره د دولت له جبري چلند نه ګټه پورته کړي.[۱۱][۱۲][۱۳]
د ښي اړخي لاپوا غورځنګ غړو د فنلېنډ په واسا کې د ۱۹۳۰ ز کال د جون په ۴مه د واسا په بلوا کې پر یوه پخوانی سور افسر او د کمونیسټ ورځپاڼې پر خپروونکي برید وکړ.[۱۴]
سیاسي جبر تر ډېره له تاوتریخوالي سره مل وي، چې ښايي د کورني قانون له مخې قانوني یا غیر قانوني وي. تاوتریخوالی کولای شي، چې په مستقیم ډول د اپوزیسیون د غړو په وژلو سره سیاسي اپوزیسیون له منځه یوسي یا په غیر مستقیم ډول وېره رامنځته کړي.
سیاسي جبر ځینې وختونه له نه زغملو سره مل وي. دا نه زغم د تبعیض پالیسي، د بشري حقونو سرغړونو، د پولیسو د ظلمونو، زنداني کولو، تبعیض، جلاوطنۍ، زورونې، تروریزم، غیر قضایي وژنې، بې ځنډه اعدام، شکنجه، جبري ورکېدلو او د سیاسي فعالینو، مخالفانو او په عمومي توګه د خلکو پر وړاندې د نورو مجازاتو له لارې څرګندېږي.
کله چې سیاسي جبر د دولت له خوا تصویب او تنظیم شي، نو د دولتي تروریزم، نسل وژنې او د انسانیت پروړاندې جرمونو حالت ته رسېدلی شي. سیستماتیک او د تاوتریخوالي سیاسي جبر د دیکتاتورۍ، استبدادي رژیمونو او ورته رژیمونو یوه خاصه ځانګړنه ده. په دې رژیمونو کې د سیاسي جبر کړنې د پولیسو او پټو پولیسو، اردو، نیمه پوځي ډلو او د مرګ ډلې له خوا ترسره کېدای شي. ځینې وختونه رژیمونه د ډیموکراټیک تمرین په توګه د نورو دولتونو لپاره سیاسي جبر او دولتي تروریزم د خپلې امنیتي پالیسۍ برخه ګڼي.[۱۵]
{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)