گندھک (انگریزی: Sulfur) اک ایسا کیمیائی عنصر اے جس دا عنصری عدد16 اے۔ انگریزی وچ اسنوںS توں ظاہر کردے نيں۔ قدرتی طور اُتے بکثرت پایا جانے والا ایہغیر دھاتیعنصر اے۔ گندھک اپنیخام حالت وچچمکدارپیلے رنگ داٹھوسقلمی عنصر ہُندا اے۔قدرت وچ گندھک تےزندگی دا قریبی تعلق اے۔ تجارتی پیمانے اُتے اسنوںکھاداں وچ استعمال کیتا جاندا اے اُتے ماضی وچ اسنوںکالے بارود،ماچساں،کُرم کُش ادویات تےپھپھوندی مارنے دے لئی وی استعمال کیتا جاندا سی ۔
جب جلدی اے تاں گندھک پگھل کر گہرے سرخ رنگ دا مائع بناندی اے۔ اندھیرے وچ جلدی ہوئی گندھک داشعلہ نیلے رنگ دا ہُندا اے۔آتش فشاں دے نزدیک اکثر زمین اُتے موجود سوراخاں توں گرم گیس نکلتی رہندی اے۔ ایداں سوراخاں دے کنارےآں اُتے گندھک جم جاندی اے۔اٹلی وچ موجود ایسا اک آتش فشانی سوراخ۔
کمرے دے عام درجہ حرارت اُتے گندھک نرم تے چمکدار پیلے رنگ دا ٹھوس ہُندی اے جس توں ہلورگی ماچساں والی بو آندی اے۔ ہندی وچ بو نوں گند کہندے نيں جس توں اس دا ناں گندھک پيا۔ گندھک نوں بجلی دےغیر موصل دے طور اُتے وی استعمال کردے نيں۔ 100 ڈگری توں ذرا اُتے ایہ پگھل جاندی اے۔
جلدی ہوئی گندھک توں نیلا شعلہ خارج ہُندا اے تے سلفر ڈائی آکسائیڈ بندی اے۔ گندھکپانی وچ حل نئيں ہُندی لیکن کاربن ڈائی سلفائیڈ وچ حل ہو جاندی اے۔
گندھک کسی حد تکبینزین تےٹاولین وچ وی حل پزیر اے۔ گندھک دی قلماں کافی پیچیدہ ہُندیاں نيں۔
ہور عاممائع دے برعکس 200 ڈگری سنٹی گریڈ دے درجہ حرارت اُتے پگھلی ہوئی گندھک دیلزوجت یعنی وسکاسٹی ودھ جاندی اے۔ اس درجہ حرارت اُتے پگھلی ہوئی گندھک شوخ سُرخ رنگ دی ہُندی اے۔ اُتے اس توں زیادہ بلند درجہ حرارت اُتے گندھک دی لزوجت کم ہونے لگ جاندی اے۔
عام حالت وچ گندھک دا سب توں عام اسيں جاء گندھک 32 اے جو انتہائی وڈے تےانتہائی گرم ستارےآں دے مرکز وچ ڈھائی ارب ڈگری سنٹی گریڈ اُتےچقمین (سلیکون) تےشمصر (ہیلیئم) دے اک اکمرکزے دے ملاپ توں بندا اے۔
کرہ ارض اُتے گندھک گرم پانی دے چشماں تے آتش فشانی علاقےآں دے آس پاس بالخصوصبحرالکاہل دےحلقہ آتش دے نال نال پائی جاندی اے۔ ایداں ہی ذخائر دیکان کنیانڈونیشیا،چلی تےجاپان وچ کيتی جاندی اے۔سسلی وی گندھک دیاں کاناں دی وجہ توں مشہور اے۔
خلیج میکسیکو دے کنارےنمک دے گنبداں وچ گندھک دی بہت وڈی مقدار دریافت ہوئی اے۔ خیال کیتا جاندا اے کہ ایہ گندھک بیکٹیریا نے پیدا دی اے۔ اُتے ایہ ذخائر فطری طور اُتے وی بنے ہو سکدے نيں۔متحجراں دے نال موجود گندھک دے ایداں ذخائر جو نمک دے گنبداں وچ موجود ہاں، توںریاست ہائے متحدہ امریکا،پولینڈ،روس،ترکمانستان تےیوکرائن وچ گندھک دا اہم ذریعہ سن ۔ اُتے ہن انہاں دا استعمال متروک ہو چکيا اے۔
عام طور اُتے گندھک سلفائیڈ تے سلفیٹ دی معدنی شکل وچ ملدی اے۔جپسم جوکیلشیئم سلفیٹ ہُندا اے اس دی عام مثال اے۔ قدرتی طور اُتے آتش فشاں توں نکلنے والے مادے وچ گندھک شامل ہُندی اے۔ اس دے علاوہ بیکٹیریا وی گندھک رکھنے والےنامیاندی مادے دی توڑ پھوڑ توں گندھک پیدا کردے نيں۔
ماضی وچ گندھک نوں خالص حالت وچ کڈدے سن اُتے ہن اسنوںصنعتی تعامل وچاضافی پیداوار دے طور اُتے وکھ کیتا جاندا اے۔ انہاں تعامل وچ عموماً گندھکمرکب شکل وچ موجود ہُندی اے جسنوں خالص حالت وچ وکھ کر ليا جاندا اے۔ ایداں تعاملاں دی عام مثالتیل دی صفائی اے۔
اج کل گندھک نوںپیٹرولیم،قدرتی گیس تے ہور متحجر ذرائع توں تیار کیتا جاندا اے۔ اسنوں عموماً ہائیڈروجن سلفائیڈ گیس دی شکل وچ حاصل کردے نيں۔
ایسی گیساں جنہاں وچ ہائیڈروجن سلفائیڈ موجود ہو، انہاں توں وی گندھک وکھ دی جا سکدی اے۔اتھابسکیا دی آئل سینڈز وچ گندھک دی بھاری مقدار شامل ہُندی اے جس دی وجہ توںکینیڈا دےصوبےالبرٹا وچ خالص گندھک دے ڈھیر عام دکھادی دیندے نيں۔
چونکہ گندھک عام پایا جانے والا عنصر اے، اس لئی اسنوںتریخ تاں پہلے توں جانیا جاندا اے۔توریت وچ وی اس دا ذکر ملدا اے۔
چین وچ چھیويں صدیپہلے مسیح توں لوکاں نوں گندھک دے بارے وچ معلومات سن۔ تیسری صدی عیسوی وچ گندھک نوں اس دے مرکب توں وکھ کرنے دا طریقہچینیاں نے دریافت کر ليا سی ۔ 1044ء وچسونگ شہنشاہ دے دور وچ فوجی مقاصد دے لئی کالےبارود وچ اسنوں استعمال کیتا جاندا سی ۔ اس مقصد دے لئی پوٹاشیم نائٹریٹ (یعنیقلمی شورہ)،کوئلہ تے گندھک نوں ملیا کے بارود بنایا جاندا سی ۔
روايتی دوا دے طور اُتے گندھک نوںجلد توں متعلقہامراض وچ استعمال کیتا جاندا اے۔
1777 وچ گندھک نوں بطور عنصر تسلیم کیتا گیا جدوں کہ اس توں پہلے ایہ مرکب منی جاندی سی۔
1867 وچ امریکی ریاستاں لوئیزیانا تے ٹیکساس وچ گندھک دےزیرِزمین ذخائر دریافت ہوئے۔ انہاں نوں نکالنے دے لئیعملِ فراش استعمال کیتا جاندا سی ۔
اٹھارواں صدی دے اواخر وچ گندھک نوںفرنیچر نوں دیدہ زیب بنانے دے لئی کچھ عرصہ تک استعمال کیتا گیا سی ۔ پگھلی ہوئی گندھک نوں بعض اوقاتعمارت دی بنیاداں وچ سوراخ کر کے ڈالا جاندا اے جتھےفولادیپیچ ڈالے جانے مقصود ہون۔ خالص حالت وچ پسی ہوئی گندھک نوں بطورٹانک تےقبض کُشدوا دے طور اُتے استعمال کیتا جاندا اے۔
گندھک دا تیزاب گندھک توں تیار ہُندا اے۔عالمی معیشتاں دے لئی گندھک دا تیزاب انتہائی اہم اے۔ اس دی استعمال شدہ مقدار توں کسی ویملک دیصنعتی ترقی دا اندازہ لگایا جا سکدا اے۔ استیزاب نوں سب توں زیادہکھاد دی تیاری وچ استعمال کیتا جاندا اے۔ ہور استعمال وچ تیل دی صفائی،گندے پانی دی صفائی تےمعدنیات نوں کڈنا شامل نيں۔
گندھک دے ہور استعمالات وچپلاسٹک تےریون دی تیاری شامل نيں۔ربڑ دی تیاری وچ وی گندھک استعمال ہُندی اے۔کاغذ دیبلیچنگ دے لئی وی گندھک دے مرکب استعمال کردے نيں۔ اس دے علاوہ واشنگ پاؤڈر وی اس توں بنائے جاندے نيں۔ گندھک دے مرکبجپسم نوںپورٹ لینڈ سیمنٹسیمنٹ تے کھاداں دی تیاری وچ استعمال کیتا جاندا اے۔
گندھک دے مرکبات نوںادویہ سازی،ڈائیاں بنانے تے زرعی کیمیکل بنانے وچ استعمال کردے نيں۔ بہت ساریادویات وچ گندھک استعمال ہُندی اے جس دی اولین مثالسلفا ڈرگز سن۔ بہت سارے بیکٹیریا گندھک نوں اپنے دفاع دے لئی استعمال کردے نيں۔پینسلین وغیرہ وچ وی گندھک استعمال ہُندی اے۔
میگنیشیم سلفیٹ یعنی اپسم سالٹ نوں قبض کُشا دے طور اُتے وی استعمال کردے نيں۔
عنصری گندھک دنیا دی اولین پھپھوند کُش تے کُرم کُش ادویات وچ شامل اے۔انگور،اسٹرابیری،سبزیاں تے ہورفصلاں اُتے باریک پسی ہوئی گندھک چھڑکنے توںپھپھوندی توں دفاع ہو جاندا اے۔
چیچڑ وغیرہ توں بچاؤ تے انہاں نوں مارنے دے لئی وی اسنوں استعمال کردے نيں۔
عنصری گندھکزہریلی نئيں ہُندی لیکن جلنے اُتے ایہ سلفر ڈائی آکسائیڈ بناندی اے جو زہریلی ہُندی اے۔ معمولی مقدار وچ ایہ گیس کھاناں وچ استعمال کیتی جا سکدی اے لیکن زیادہ استعمال توںپھیپھڑے،اکھاں تے ہورپٹھے متاثر ہو سکدے نيں۔ ایداں جاندار جنہاں وچ پھیپھڑے نئيں ہُندے جداں کہپودے یا کیڑے مکوڑے، ایہ انہاں وچ وی سانس لینے دے عمل نوں روکتی اے۔ سلفر ٹرائی آکسائیڈ تے سلفر ایسڈ جے پانی توں مل جان تاں بہت تیز تیزاب بناتے نيں۔
بجلی پیدا کرنے والے کارخانےآں وچ کوئلے تے تیل نوں جلانے توں سلفر ڈائی آکسائیڈ بندی اے جوفضاء وچ پانی تےآکسیجن توں مل کےگندھک دا تیزاب بناندی اے۔ اس طرح تیزابی بارش ہُندی اے جو زمین تے پانی وچ بگاڑ پیدا کردی اے۔ انہاں کارخانےآں وچ نويںقوانین دے مطابق یا تاں تیل توں گندھک نوں وکھ کر کے فیر تیل نوں جلاندے نيں یا فیر گیس نوں خارج ہونے توں پہلے صاف کر دتا جاندا اے۔
ہائیڈروجن سلفائیڈ زہریلی گیس اے اُتے اس دی ناقابلِ برداشت سڑتے ہوئے انڈاں ورگیبو دی وجہ توں اتفاقی حادثات دا خطرہ انتہائی کم ہُندا اے۔ شروع وچ تاں ایہ بو انتہائی شدید محسوس ہُندی اے لیکن اس بو دی وجہ توںقوتِ شامہ یعنی سونگھنے دی حس تیزی توں کم چھڈ جاندی اے۔ اس وجہ توں نقصان دا اندیشہ ودھ جاندا اے۔
