اپنے بہترینمحل وقوع دی وجہ توں کولکاتا نوں "مشرقی بھارت دا داخلی دروازہ" وی کہیا جاندا اے۔ ایہ آوا جائی دا اہم مرکز، وسیع مارکیٹ تقسیم مرکز، تعلیمی مرکز، صنعتی مرکز تے تجارتی مرکز اے۔ کولکاتا دے نیڑےدریائے ہوگلی دے دونے کنارےآں اُتے بھارت دے زیادہ ترپٹ سن دے کارخانے واقع نيں۔ اس دے علاوہ ایتھے موٹر گاڑیاں تیار کرنے دی صنعت، کپاس-کپڑے دی صنعت، کاغذ دی صنعت، مختلف قسم دی انجینئری دی صنعت، جوتاں دی صنعت، ہوزری صنعت تے چائے فروخت دے مراکز وغیرہ وی موجود نيں۔
ایہہ شبد بنگالی بولی دے کولیکاتا (بنگالی কলিকাতা) [ˈkɔlikat̪a] توں لیا گیا اے۔ ایہہ اوہناں تن پنڈاں وچوں اک پنڈ دا ناں رکھیا گیا جتھے پہلی وار انگریزاں نے داخلہ کیتا سی۔ باقی دو دے ناں ستانتی اتے گوبنداپر سی۔
اس توں علاوہ اس ناں متعلق کجھ ہور دھارناواں اس طرحاں ہن-
کولکاتہ شبد نوں کالیکھیترو ([ˈkalikʰːet̪rɔ] (بنگالی: কালীক্ষেত্র) دا بدل وی منیا جاندا اے، مطلب کالی (کالی ماں جاں کالی دیوی) دا کھیتر۔
کولکاتہ دا ناں بنگالی شبد "کیکلا" (بنگالی: কিলকিলা) جاں پدھر میدان توں بنیا ہو سکدا اے۔
ایہہ وی منیا جاندا اے کولکاتہ دا ناں بنگالی شبد کھال (بنگالی: খাল) اتے کاٹا (بنگالی: কাটা) مطلب کھودنا۔
اک ہور اصول مطابق ایہہ کھیتر چونے جاں کولی چن (بنگالی: কলি চুন) اتے کوئر جاں کاتا (بنگالی:কাতা) دے پیداوار لئی بہت مشہور سی جس کارن اسدا ناں کولیکاتا (بنگالی: কলিকাতা) پرچلت ہو گیا۔
پر شہر نوں ہمیشہ، بنگالی وچ، کولکاتہ جاں کولکاتا کیہا جاندا سی۔ 2001 تک اسدا سرکاری ناں، انگریزیکرن مطابق، کلکتہ سی۔ جسنوں بنگالی اچارن مطابق تبدیل کرکے کولکاتہ کر دتا گیا۔
کلکتہہندستان دے صوبےلہندا بنگال دا راجگڑھ اے۔ ایہ ہگلی دریا تے کنڈے اتے وسدا اے۔
کلکتہ بھارت دا اک مہاننگر جس نوں اج-کل کولکاتہ کیہا جاندا اے
سرکاری طور اُتے1 جنوری،2001ء نوں اس شہر دا ناں تبدیل کر کے اس دے بنگالی تلفظ اُتےکولکاتا رکھیا گیا۔[۹]لفظ کولکاتا بنگالی اصطلاحکولیکاندا (بنگالی:কলিকাতা) تلفظ: [ˈkɔlikat̪a]) توں حاصل جو انگریزاں دی آمد اس جگہ اُتے موجود تن دیہاتاں وچوں اک دا ناں سی۔ ہور دو دیہاتشوتندی (بنگالی:সুতানুটি) تےگوبندپور (بنگالی:গোবিন্দপুর) سن ۔[۱۰]
اس دا سابق ناں انگریزی وچکیلکٹا (Calcutta) سی لیکنبنگلہ بولنے والے اسنوں ہمیشہکولکتہ یاكولكاندا ہی کہندے نيں۔ہندی تےاردو وچ اسنوںکلکتہ (कलकत्ता) دے ناں توں جانیا جاندا اے۔
اس دے ناں دی اصل دے بارے وچ کئی طرح دی کہانیاں مشہور نيں۔ سب توں زیادہ مقبول کہانی دے مطابق اس شہر دے ناں ہندوواں دیدیویکالی دے ناں توں اے۔
تصور کيتا جاندا اے کہ اصطلاحکولیکاندا (بنگالی:কালীক্ষেত্র) (کالی کھیترو: Kalikkhetrô) دی بگڑی ہوئی شکل اے جس دے معنیکالی دا کھیت دے نيں۔ جدوں کہ اک ہور خیال دے مطابق ایہ (سنسکرت: कालीक्षेत्र،نقل حرفی: کالکشیتر، Kalakshetra) توں ہوئے سکدا اے جس دے معنیکالی دا علاقہ دے نيں۔
متبادل طور اُتے ناں بنگالی اصطلاحبنگالی:কিলকিলা) (کلکیلا: kilkila) توں اخذ ہوئے سکدا اے جس دے معنیہموار علاقہ دے نيں۔[۱۱]
اک ہور نظریہ دے مطابق علاقے کچا چونا (quicklime) یا کولی چن [ˈkɔlitɕun] ({{lang-bn|কলি চুন}) دی پیداوار تے ناریل دے ریشہ (coir or kata) تلفظ: [ˈkat̪a] (بنگالی:কাতা) دے لئی مشہور سی اس لئی اسنوںکولی +کاندا کہیا جانے لگا۔ تلفظ: [ˈkɔlikat̪a] (بنگالی:কলিকাতা)۔[۱۱]
کلکتہ ۔ سمندر توں 86 میل پور گنگا دے کنڈھے کالیگھاٹ پاس سن 1690 وچ انگریزاں دا وسایا،بنگال دا پردھان نگر،جو بھارت وچ آبادی دے لحاظ سبھ توں وڈا اے۔2 ایہہ بھارت داراجگڑھ رہیا اے۔ سمت 1968 ( سن 1911 ) وچشہنشاہ جارج پنجم نےدلیراجگڑھ بدلیا ۔
کلکتہ بھارت دےمغربی بنگال صوبے داراجگڑھ،بھارت دا سبھ توں وڈا شہر اتے بندرگاہ اے جو ہگلی دریا دے چڑھدے کنڈھے اتے اتے سمندر توں لگبھگ 140کلومیٹر دوری تے واقع اے ۔ شہر دا ناں ‘ کالیکاٹا’ شبد دا ہی انگریزی روپ اے ۔ کجھ لوکاں دا وچار اے کہ ‘ کالیکاٹا’ شبد بنگالی شبد کالیکشیتر ( کالی دیوی دا کھیتر ) وچوں نکلیا اے ۔ ہورناں دا مت ایہہ اے کہ ایہہ ناںسنسکرت شبد کولا ( سور ) وچوں نکلیا اے کیونکہ اسدے نیڑے بہت سارے سور ہندے سن اتے نیڑے ہی سوراں دی اک منڈی ہندی سی ۔ اک ہور وچار مطابق کلکتے دا ناں اک پینڈو صنعت توں پیا اے جس وچ پھکے ہوئے گھوگے سپیاں جسنوں بنگلا وچ کاتا کیہا جاندا اے،توں کلی ( بجھیا ہویا چونا ) تیار کیتی جاندی سی ۔
سن 1495 دی اکشاعری وچ ‘ کلکتے’ دا ذکر ہگلی دریا دے کنڈھے اتے واقع اک پنڈ وجوں آیا اے ۔ سن 1530 دے لگبھگ جدوں پرتگیزی لوک اس دریا ول عامَ آؤن لگ پئے تاں سانتراؤ،( پرانے سرسوتی دریا اتے واقع شہر ) جو ہگلی توں کوئی بہتا دور نہیں سی،وپار دی اک وڈی تجارتگاہ ہندا سی ۔ دریا دے اپرلے سدھے مارگاں دی گھٹ ڈونگھائی کارن،سمندری جہاز پھر وی ‘ گارڈن ریچ’ وکھے ہی کھلوندے راے اتے ایہناں دا مال چھوٹیاں چھوٹیاں کشتیاں ولوں ساتگاؤ وکھے پہنچایا جاندا سی ۔ اس طرحاں ہگلی دریا دے مغربی کنڈھے اتے،سبپر دے نیڑے،بیٹور ناں دی اک منڈی ہوند وچ آ گئی جس نوں پرتگیزیاں نے اپنا ہیڈّ کواٹر بنا لیا ۔ سولھویں صدی وچ سرسوتی گاد نال بھرنا شروع ہو گیا اتے ساتگاؤں اک اجاڑ بن گیا ۔ اتھوں دے بہت سارے لوک ہگلی شہر وچ چلے گئے پر اس صدی دے لگبھگ ادھ وچ بیساکھاں دے چار پروار اتے سیٹھاں دے اک پروار نے اجوکے ‘ پھورٹ ولیئم’ والی تھاں تے گوبندپر ناں دے اک پنڈ دی نیہہ رکھی ۔ اس توں تھوڑا چر پچھوں پرتگیز بیٹور نوں چھڈکے ہگلی آ گئے اتے بوٹور دا وپار ہولی ہولی جدید کلکتے دے اتر وچ سوتترقی کپاہ دی منڈی نال ہون لگ پیا ۔ ہگلی دے ستھان اتے مغلاں نال ہوئی اک چھوٹی جہی لڑائی پچھوں،انگلش ایسٹ انڈیا کمپنی دا اک ایجنٹ جاب چرناکّ سن 1680 وچ اس ستھان تے پہنچیا اتے اسنے نواب نال کجھ شرطاں دی منگ کیتی ۔ نواب نے ایہناں شرطاں نوں ٹھکرا دتا اتے انگریزاں نوں اپنے راج وچوں کڈھن لئی اپنے اہلکاراں نوں حکم دتا ۔ بدلے وجوں چرناک نے لون-گھراں اتے تانا وکھے ستھتّ کلیا نوں تباہ کر دتا اتے ہجلی تے قبضہ کر لیا ۔ کجھ چر پچھوں کیپٹن ہیتھ جسنوں انگلینڈ توں چٹاگانگ تے قبضہ کرن دیاں ہدایتاں دے کے بھیجیا گیا سی نے چرناکّ دی تھاں لے لئی ۔ اس تھاں تے کیتا گیا حملہ ناکام ہی رہا ۔ 24 اگست،1690 نوں،نواب دے سدا پتر تے انگریز چرناک دی اگوائی ہیٹھ واپس آ گئے اتے اتھے جدید کلکتے دی نیہہ آن رکھی ۔
سن 1696 وچ بردوان دے اک زمیدار سبھا سنگھ دے خلاف نے اک بھیانک روپ دھار لیا اتے انگریزاں نے اپنی بستی نوں قلعہ-بندہ کرن لئی نواب توں اجازت لے کے اتھے اک قلعہ ( فورٹ ولیئم ) اساریا جہڑا سن 1702 وچ مکمل ہویا ۔ اس توں چار سال پہلاں کلکتہ،سوتانتی اتے گوبندگر ناں دے تن پنڈ ہگلی دے گورنر کولو خریدے جا چکے سن ۔
قصبے دا بڑی تیزی نال ترقی ہویا ۔ تھوڑھے جاے ویلے دے اندر-اندر اتھے جہازاں دا اک گھاٹ،اک ہسپتال،اک گرجاگھر اتے بیرکاں اسار دتیاں گئیاں ۔ سن 1707 وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نے اسدا اک وکھری پریزیڈینسی وجوں اعلان کر دتا ۔ ہن ایہہ پریزیڈینسی صرف لنڈن دے ڈائریکٹراں نوں ہی جواب دہ رہِ گئی سی ۔
سن 1717 وچ مغل بادشاہ نے 3000 روپئے دی سالانہ ادائیگی دے بدلے،ایسٹ انڈیا کمپنی نوں وپار کرن دی کھل دے دتی ۔ اس نال بھارت دے انگنت وپاری اس شہر وچ اکٹھے ہوئے ۔ کمپنی دے ملازم،اس دے جھنڈے ہیٹھ کر-رہت وپار کرن لگ پئے ۔ سن 1742 وچ جدوں دکھن-پچھم ولوں مرہٹیاں نے بنگال دے مغربی ضلعیاں وچ مغلاں خلاف ہلے کرنے شروع کیتے تاں انگریزاں نے اس پاسے اک کھائی پٹن لئی بنگال دے نواب توں اجازت لئی ۔ ایہہ کھائی،مراٹھا کھائی وجوں جانی جان لگی ۔ ایہہ کھائی بھاویں بستی دے دکھنی سرے ولوں مکمل نہیں سی ہوئی،پھر وی اس نال اک پاسے ول نوں شہر دی حد مقررہ ہو گئی ۔
سن 1756 وچ نواب دے جانشینسراج الدولہ نے قلعے اتے قبضہ کر لیا اتے قصبے نوں برباد کر دتا ۔ سن 1757 وچ رابرٹ کلائیو اتے بریٹیش ایڈمرل چارلس واٹسن نے اس اتے مڑ قبضہ کر لیا ۔ تھوڑھا چر پچھوں پلاسی دے ستھان تے نواب نوں ہار ہوئی اتے اس لڑائی پچھوں بنگال وچ انگریزاں دا راج پکے طور تے قائم ہو گیا ۔ گوبندپر دے شیراں نال بھرے ہوئے جنگل نوں صاف کر دتا گیا اتے اجوکی تھاں اتے نواں ‘ پھورٹ ولیئم’ اساریا گیا،جہڑا کلکتے توں ہگلی دے اپروں دی دکھائی دندا اے اتے اتھے ہی اک قلعہ برطانوی فوج دی حاکمیت دا پرتیک بنیا ۔
سن 1772 وچ پہلے انگریز گورنر جنرل،وارن ہیسٹنگز نے سبئی مغلراجگڑھ ‘ مرشد آباد’ توں سارے ہی اہم دفتر کلکتے لے آندے اتے اسنوں ‘ بریٹیش انڈیا’ دیراجگڑھ بنا دتا ۔ سن 1773 وچ بمبئی اتے مدراس ‘ فورٹ ولیئم’ دی سرکار دے ماتحت ہو گئے ۔ انگریزی قانون لاگوُ کرن والی اک ‘ سپریم کورٹ’ سارے شہر اتے جتھوں تیک مراٹھا کھائی جاندی سی،اپنا مولک اختیار کھیتر ورتن لگی ۔
سن 1706 وچ کلکتے دی وسوں لگبھگ 10،000-12،000 ہندی سی ۔ سن 1742 دے انت تیک ایہہ وسوں ودھ کے لگبھگ 118،000 اتے 1822 تیک 300،000 ہو گئی ۔ زمین اتے واھیٹ ٹاؤن ناں دا قصبہ اک اساریا گیا ۔ شہر دے برطانوی کھیتر وچ کئی اجیاے محل ہندے سن جنہاں کارن اس شہر نوں ‘ محلاں دا شہر’ وی کیہا جان لگا ۔ برطانوی قصبے توں باہروار کئی بھون اسارے گئے اتے جھگیاں دیاں بستیاں وسائیاں گئیاں ۔ شہر دے وکھ-وکھ حصیاں دے ناں جویں ‘ کمارتلی’ ( کمھاراں دا ڈسٹرکٹ ) اتے ‘ شنکریپارا’ ( گھوگ-سپیاں دا کم کرن والیاں وغیرہ دا ڈسٹرکٹ ) آدی وکھ-وکھ پیشاور لوکاں دے ناں اپر رکھے گئے ۔ دو شہر-‘ بریٹیش’ اتے ‘ انڈین’ کلکتہ نال-نال ہی ہوند وچ آئے ۔
اس ویلے کلکتے دا اک مارو قصبے وجوں ذکر کیتا گیا ۔ چنگیاں سڑکاں اتھے بہت گھٹ سن ۔ لاٹریاں ولوں عوامی سدھار کرن لئی سن 1817 وچ اک ‘ لاٹری کمیٹی’ دی قیام کیتی گئی اتے سن 1817 اتے 1836 دے ویلے دوران اس کمیٹی نے شہر دی حالت عام وچ کافی حصہ پایا ۔ کارنوالس سٹریٹ،کالج سٹریٹ،والنگٹن سٹریٹ،ویلزلی سٹریٹ اتے وڈّ سٹریٹ آدی ورگیاں چوڑیاں-چوڑیاں پکیاں سڑکاں،‘ کارنوالس کالج’ اتے ‘ ویلزلی’ ورگے اہم چوک بنوائے ۔
جیوں-جیوں اپ-براعظم اتے برطانوی طاقت دا پھلار ہندا گیا،سارے دا سارا اتری بھارت کلکتے دی بندرگاہ لئی اک پچھواڑے دا روپ دھارن کردا گیا ۔ اس طرحاں بھارت نے واضع روپ وچ انگلینڈ دے کارخانے-داراننے لئی اک بہت وڈی منڈی دا روپ دھار لیا اتے کلکتہ اسدے داخلے دی بندرگاہ بنیا ۔ سن 1835 وچ دیش اندرلیاں کسٹمز ڈیوٹیاں دے خاتمے نے اک کھلھا بازار ہوند وچ لے آندا اتے ریلوے-مارگاں دی اساری نے کاروباری جیون دی رفتار نوں ہور تیز کر دتا ۔ کلکتے دے برطانوی وپاریاں نے پٹسن،کولا،لوہا،اتے باغبانی دے صنعتاں وچ مہارت حاصل کر لئی ۔ برطانوی بینکنگ اتے بیمہ وی بہت پرپھلت ہویا ۔ کلکتہ دیسی پاسہ ونج پکھوں اک گہما-گہمی والا مرکز بن گیا اتے بھارت دے سارے حصیاں دے اتے ایشیا دے کجھ ہورناں حصےآں دے وپاری اتھے اکٹھے ہو گئے ۔ بریٹیش انڈیا دے پربندھکی ہیڈکوآٹر دے نال ہی کلکتہ اپ-براعظم دا اک انٹیکجوئل مرکز وی بن گیا ۔
ویہویں صدی توں کلکتے دیاں مشکلاں دا سماں شروع ہویا ۔ سن 1905 وچ لارڈ قرضن نے بنگال دی ونڈ کر دتی اتے ڈھاکے نوں پوربی بنگال اتے آسام دیراجگڑھ بنا دتا ۔ زوردار تحریک کارن اس ونڈ نوں منسوخ کرنا پیا ۔ پر بعد وچ سن 1912 وچبرطانوی ہند دیراجگڑھ اتھوں بدلکے دتی لے آندی گئی ۔ اتھے آ کے سرکار مقابلتاً ودھیرے شانت رہِ سکی ۔ سن 1947 وچ بنگال دی دوجی وار ونڈ ہوئی ۔
جیوں-جیوں ایہہ صدی اگانھ ودھدی گئی،کلکتے دی وسوں وچ بڑا بھاری وادھا ہندا رہا ۔ بھارت وچ ‘ ہوم رول’ دی منگ وانگ سماجی سمسیاواں وی ودھیرے زور پھڑ گئیاں ۔ سن 1926 اتے پھر 1930 وچ فرقو دنگے فساد ہوئے ۔ دوجے عالمی لڑائی وچ جاپانیاں نے کلکتے دے گھاٹاں اتے ہوائی حملے کر دتے جس نال اتھوں دے لوکاں دا جانی نقصان بہت ہویا ۔ ساریاں نالوں ودھیرے گمبھیر فساد سن 1946 وچ ہی ہوئے جدوں بریٹیش انڈیا دی ونڈ اٹلّ ہی ہو گئی سی اتے مسلماناں تے ہندواں وچکار تناؤ سکھراں چھوہ چکا سی ۔ سن 1947 وچ بھارت اتے پاکستان وچکار ہوئی بنگال دی ونڈ کارن،کلکتے دے ترقی نوں بھاری سٹّ وجی ۔ ہن کلکتہ صرف مغربی بنگال دی ہیراجگڑھ رہِ گیا اتے اسدے سابقہ پچھواڑے دے اک حصے دا وپار کھسّ گیا ۔ اس ویلے ہی پوربیپاکستان توں لکھاں دی گنتی وچ شرنارتھی کلکتے وچ آ گئے ۔ اس نال اتھوں دیاں سماجی سمسیاواں اتے تیزی نال ودھ رہی آبادی دی مسئلہ ہور وی گمبھیر روپ دھارن کر گئی ۔
کولکاتا دے شمال وچ 35 کلومیٹر (22 میل) دے فاصلے اُتے شمال وچچندرکیتوگڑھ دےآثار قدیمہ دے مطالعہ توں پتا چلدا اے کہ ایہ علاقہ دو ہزار سال پہلے آباد سی۔[۱۲][۱۳]مہا بھارت وچ وی بنگال دے کچھ راجاواں دا ناں اے جو کورو فوج دی جانب نال جنگ وچ شامل ہوئے سن ۔ اس شہر دے وجود دا ذکر تجارتی بندرگاہ دے طور اُتے چین دے قدیم مسافراں دی سفرناواں تےفارسی تاجراں دی دستاویزات وچ ملدا اے۔ شہنشاہاکبر دی محصول دستاویزات تےپندرہويں صدی صدی دے ادب تے نظماں وچ اس ناں دا بار بار ذکر ملدا اے۔
1698ء وچایسٹ انڈیا کمپنی نے اک مقامی زمیندار خاندان ساورن رائے چودھری توں تن پنڈ (شوتندی، کولیکاندا تے گوبندپور) حاصل کیتے۔ اگلے سال کمپنی نے انہاں تن پنڈ دا ارتقاء پریسیڈنسی سٹی دے طور اُتے شروع کر دتا۔1727ء وچمملکت برطانیہ عظمی دے بادشاہجارج دوم دے حکم دے مطابق ایتھے اک شہری عدالت قائم کيتی گئی۔ کولکاتا میونسپل کارپوریشن قائم کيتی گئی تے پہلے میئر دا انتخاب ہويا۔1756ء وچ بنگال دےنوابسراج الدولہ نے كولكاندا اُتے حملہ کرکے اسنوں فتح کر ليا اس نے اس دا ناںعلی نگر رکھیا۔ لیکن سال بھر دے اندر ہی سراج الدولہ دی گرفت ایتھے ڈھیلی پڑ گئی تے انگریزاں دا اس اُتے دوبارہ غلبہ ہوئے گیا۔1772ء وچوارن ہیسٹنگز نے اسنوں برطانوی راج دا ہندوستانی راجگڑھ بنا دتا۔ کچھ مورخ اس شہر نوں اک وڈے شہر دے طور اُتے1698ء وچفورٹ ولیم دے قیام توں جوڑدے نيں۔1911ء تک کولکاتا ہندوستان وچبرطانوی راج داراجگڑھ رہیا۔
22 اکتوبر،1764ء نوںبرطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی تےنواب بنگالمیر قاسم،نواب اودھ،مغل شہنشاہشاہ عالم ثانی دے درمیانبکسر دے مقام اُتے جنگ ہوئی جسنوںبکسر دی لڑائی کہیا جاندا اے۔ اس وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نوں فتح حاصل ہوئی۔1757ء دے بعد توں اس شہر اُتے مکمل طور انگریزاں دا غلبہ ہوئے گیا تے1850ء دے بعد توں اس شہر وچ تیزی توں صنعتی ترقی ہونا شروع ہوئی خاص طور اُتے کپڑےآں دے صنعت وچ ۔5 اکتوبر1865ء نوںسمندری طوفان (جس وچ سٹھ ہزار توں زیادہ لوک مارے گئے) دی وجہ توں کولکاتا وچ بری طرح تباہی ہونے دے باوجود کولکاتا صنعتی طور اُتے اگلے ڈیڈھ سو سالاں وچ بڑھدا ہی رہیا۔
1850ء دی دہائی تک کولکاتا دو علاقےآں وچ تقسیم ہوئے چکيا سی اک گوراں دا شہرچورنگی تےڈلہوزی اسکوائر جس وچ بنیادی طور اُتے برطانوی مقیم سن جدوں کہ دوسرا کالاں دا شہر جس وچ مقامی لوک آباد سن ۔
برطانیہ نے1911ء وچ راجگڑھنويں دہلی منتقل کر دتا۔[۱۴]پر کلکتہ (کولکاتا) داتحریک آزادی ہند وچ مرکزی کردار رہیا ۔دوسری جنگ عظیم دے دوران1942ء تے1944ء وچ شہر تے اس بندرگاہ اُتے جاپانیاں نے کئی بار بمباری کيتی۔[۱۵][۱۶]جنگ دے نال فوجی، انتظامی، تے قدرتی عوامل دے اک مجموعہ دی وجہ1943ء دے بنگال قحط دے دوران لکھاں افراد ہلاک ہوئے۔[۱۷]1946ء وچ اکمسلم ریاست دی تشکیل دے مطالبات اُتے فرقہ وارانہ تشدد دے واقعات وچ 4،000 توں ودھ ہلاک ہوئے۔[۱۸][۱۹][۲۰]تقسیم ہند دی وجہ توں ہور فسادات ہوئے۔ مسلماناں اک کثیر تعدادمشرقی پاکستان (موجودہبنگلہ دیش) ہجرت کر گئی تے اس طرحمشرقی بنگال توں ہندو کولکاتا آ گئے۔[۲۱]
اج اس دی آبادی لگ بگ 1 کروڑ 40 لکھ اے۔ کولکتہ1980ء توں پہلے کولکاتا بھارت دا سب توں زیادہ آبادی والا شہر سی، لیکن اس دے بعدممبئی نے اس دی جگہ لی۔
برطانوی راج دے دوران جدوں کولکاتاہندوستان داراجگڑھ سی، کولکاتا نوںلندن دے بعدسلطنت برطانیہ دا دوسرا سب توں وڈاشہر سمجھیا جاندا سی۔ اس شہر دی شناختمحلات دا شہر،مشرق دا موندی وغیرہ دے طور اُتے سی۔اسی دوران بنگال تے خاص طور اُتے کولکاتا وچ بابو سبھیاچار دا ارتقا ہويا جو برطانوی لبرل ازم تے بنگالی سماج وچ بغاوت دا نتیجہ سی۔ اس دی بنیادی وجہ بنگالی زمینداری رواج، ہندو مذہب دا متعصبانہ رویہ، سماجی، سیاسی تے اخلاقی اقدار وچ تبدیلی سی۔اسی کشمکش دے نتیجہ وچ کہ انگریزاں دے جدید تعلیمی ادارےآں وچ پڑھے کچھ لوکاں نے بنگال دے معاشرے وچ اصلاح پسند بحث نوں جنم دتا۔ بنیادی طور اُتےبابو انہاں لوکاں نوں کہیا جاندا سی جو مغربی طریقے دی تعلیم پاکر بھارتی اقدار نوں حقارت دی نظر توں دیکھدے سن تے خود نوں زیادہ توں زیادہ مغربی انداز وچ ڈھالنے دی کوشش کردے سن ۔لیکن لکھ کوششاں دے باوجود جدوں انگریزاں دے درمیان انہاں دا فرق برقرار رہیا تاں اس دے برعکس نتائج وی آئے، ايسے قسم دے کچھ لوکاں نے نويں بحثاں دا آغاز کيتا جو بنگال دے "حیات نو" (پنرجہرن) دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ اس دے تحت بنگال وچ سماجی، سیاسی تے مذہبی اصلاحات ہوئیاں۔ بنگلہ ادب نے نويں ااونچائیاں چھوا جس دا اثر ہور ہندوستانی برادریاں نے وی اپنایا۔
کولکاتامشرقی تےشمال مشرقی بھارت دا بنیادی تجارتی تے مالیاتی مرکز اے۔[۲۲]ایتھے کولکاتااسٹاک ایکسچینج وی واقع اے، جو بھارت دا دوسرا سب توں وڈا اسٹاک ایکسچینج اے۔[۲۳][۲۴]ایتھے اہم تجارتی تے فوجی بندرگاہ وی اے، اس دے علاوہ اس علاقے دا واحدبین الاقوامی ہوائی اڈا وی ایتھے اے۔ ہندوستان دے اہم تجارتی شہر کولکاتا نوں آزادی بعد کچھ ابتدائی سالاں وچکساد بازاری دا سامنا رہیا، جس دی بنیادی وجہ سیاسی عدم استحکام تے تجارتی یونیناں دا ودھنا سی۔[۲۵]1960ء دی دہائی توں1990ء دے دہائی دے وسط تک شہر دی معیشت مسلسل ڈگدتی گئی جس دی وجہ ایتھے اُتے بند یا منتقل ہُندے کارخانے تے کاروبار سن ۔[۲۵]بھارتی اقتصادی پالیسی دی اصلاحات دے عمل توں1990ء دے دہائی وچ شہر دے اقتصاد نوں نويں سمت دتی گئی، اس دے بعد پیداوار وی بڑھی تے بیروزگار لوکاں نوں کم وی ملا۔[۲۶]
شہر دیافرادی قوت وچ سرکاری تے نجی کمپنیاں دے ملازم اک وڈا حصہ نيں۔ ایتھے وڈی تعداد وچ غیر ہنر مند تے نیم ہنر مند کارکنان موجود نيں۔ ماہر کاریگرں دی وی اک وڈی تعداد موجود اے جو شہر دی معیشت وچریڑھ دی ہڈی دی طرح اے۔ شہر دی اقتصادی حالت دی بہتری وچ انفارمیشن ٹیکنالوجی دی خدمات دا وڈا ہتھ رہیا اے۔ انفارمیشن ٹیکنالوجی دے شعبے وچ ایتھے سالانہ تقریباً 70 فیصد ترقی ہورہی اے جو قومی اوسط دگنا اے۔[۲۷]حالیہ برساں وچ ایتھے تعمیرات تے ریئل اسٹیٹ دے شعبے وچ وی سرمایہ کار کافی دلچسبی لے رہے نيں۔ اس دی وجہ توں شہر وچ کئی نويں منصوبےآں دا آغاز ہويا اے۔[۲۸]کولکاتا وچ کئی وڈی بھارتی کارپوریشنز دے صنعتی یونٹس قائم نيں، جنہاں دے مصنوعات پٹ سن توں لے کے الیکٹرانک اشیا تک نيں۔کچھ قابل ذکر کمپنیاں جنہاں دے صدر دفتر ایتھے نيں، آئی ٹی سی لمیٹڈ، باٹا ، برلا کارپوریشن، کول انڈیا لمیٹڈ، دامودر ویلی کارپوریشن، یونائیٹڈ بینک آف انڈیا، یوکو بینک تےالہ آباد بینک وغیرہ اہم نيں۔حال ہی وچ حکومت ہند دی "مشرق دیکھو" (لک ایسٹ) پالیسی دی وجہ توںچین تےجنوب مشرقی ایشیائی ملکاں توں تجارتی روابط ودھانے دی پالیسیاں دی وجہ توں ایتھے کئی ملکاں نے بھارتی بازار وچ قدم کيتا اے۔ ايسے وجہ توں کولکاتا وچسرمایہ کاری کرنے توں ایتھے دی اقتصادیات وچ خاصہ اضافہ ہويا اے۔[۲۹][۳۰]
کولکاتامشرقی بھارت وچ22°34′22″N88°21′50″E / 22.57278°N 88.36389°E /22.57278; 88.36389 اُتے واقع اے۔ شہر دے مشرق وچبنگلہ دیش تے بھارتی ریاستآسام، شمال وچسکم، مغرب وچبہار تےجھارکھنڈ جدوں کہ جنوب وچخلیج بنگال واقع اے۔ شہر دی بلندی 1.5-9 میٹر (5-30 فٹ) اے۔[۳۱]شہردریائے ہوگلی دے کنارے شمال تے جنوب وچ پھیلا ہويا اے۔ شہر دا بہت سا حصہ اک وڈی مرطوب زمینی علاقے سی، جسنوں بھر کر شہر دی ودھدی ہوئی آبادی نوں بسایا گیا اے۔[۳۲]ماندہ مرطوب زمین جسنوں ہن ایسٹ کلکتہ ویٹ لینڈز کہندے نيں، نوں رامسر کنونشن دے تحتبین الاقوامی اہمیت دی مرطوب زمین قرار دتا گیا اے۔[۳۳]ہورسندھ و گنگ علاقےآں دی طرح ایتھے دی زمین وی زرخیز اے۔بھارتی معیاری بیورو دے مطابق اک توں لے کے چار دے پیمانے اُتے شہر زلزلہ زون تن دے اندر مضمر اے۔[۳۴]
تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو:دریائے ہوگلی دریائے ہوگلی جسنوں روايتی طور اُتےگنگا وی کہیا جاندا اےبھارت دی ریاستمغربی بنگال وچدریائے گنگا دا اک معاوندریا اے جو تقریباً 260 کلومیٹر (160 میل) طویل اے۔[۳۵]یہضلع مرشداباد دے مقام اُتے گنگا توں بطور نہر علاحدہ ہُندا اے۔کولکاتہ شہر دریائے ہوگلی دے کنارے بسا اے۔[۳۶]کولکاتا دے مقام اُتے اس اُتے دو پل واقع نيں جنہاں وچوں اک مشہور زمانہہاوڑہ پل تے دوسراودیاسجے پل پل اے۔
کولکاتا دیآب و ہوا استوائی نم-خشک اے۔ ایہ کوپین موسمیاتی درجہ بندی دے مطابق (Aw) دے زمرے وچ آندی اے۔اقوام متحدہ دے ترقیاتی پروگرام دی رپورٹ دے مطابق ایہ تیز ہوااں تے طوفان زون وچ اے تے اسنوں "بہت زیادہ نقصان دا خطرہ" لاحق اے۔[۳۴]
سالانہ اوسط درجہ حرارت 26.8 ° س (80 ° ف)؛ ماہانہ اوسط درجہ حرارت 1 9 ° س توں 30 ° س (67 ° ف. توں 86 ° ف) رہندا اے۔[۳۷]موسم گرما گرم تے مرطوب رہندا اے، جس توں کمدرجہ حرارت 30 ڈگری دی دہائی وچ رہندا اے تے خشک عرصے وچ ایہ 40 ° س (104 ° ف) نوں وی پار کر جاندا اے۔ ایسا عام طور اُتے مئی تے جون وچ ہُندا اے۔[۳۷]موسم سرما ڈھائی ماہ تک ہی رہندا اے جس وچ گھٹ توں گھٹ درجہ حرارت 12 ° س توں 15 ° س (54 ° ف. - 57 ° ف) تک جاندا اے۔ ایسا دسمبر توں فروری دے درمیان ہُندا اے۔[۳۷]اکثر گرمیاں دے شروع وچ دھول والی آندھیاں آندیاں نيں جنہاں دے نال ہی تیز بارشاں ہُندی نيں۔ ایہ شہر نوں شدید گرمی توں راحت دلاندی نيں۔ اس بارشاں نوں موسم نوں کال بیساکھی (কালবৈশাখী) کہیا جاندا اے۔[۳۸]
خلیج بنگال دی جنوبی مغربی شاخ دےمون سون دی بارشاں کولکاتا وچ جون تے ستمبر دے درمیان خوب برستی نيں، جو ایتھے دی سالانہ بارش 1،800ملی میٹر دا زیادہ تر حصہ ہُندی نيں۔ سب توں زیادہ ماہانہ بارش جولائی تے اگست وچ ہُندی اے۔شہر وچ فی سال دُھپ دے 2،528 گھینٹے نکلدی اے جس وچ مارچ دا مہینا سب توں نمایاں ہُندا اے۔[۳۹]کولکاتا نوں کئی سمندری طوفاناں دا سامنا رہیا اے ؛ 1737 تے 1864 وچ آنے والے انہاں طوفاناں توں ہزاراں افراد ہلاک ہوئے۔[۴۰][۴۱]
آلودگی کولکاتا وچ اک وڈی تشویش دا سبب اے۔ 2008 دے مطابق سلفر ڈائی آکسائیڈ تے نائٹروجن ڈائی آکسائیڈ دا سالانہ ار تکاز بھارت دے قومی ہويا معیار دے اندر سی۔لیکن قابل تنفس معلق ذرات دی سطح اعلیٰ سی، تے مسلسل پنج سال توں بڑھدا ہويا رجحاناسموگ تے کہر دا باعث بنا اے۔[۴۴][۴۵]شہر وچ شدیدفضائی آلودگی سانس دی بیماریاں اورپھیپھڑاں دے کینسر وچ اضافہ دی وجہ اے۔[۴۶]
بنگالی ہندو کولکاتا دی آبادی دی اکثریت دی تشکیل دیندے نيں جدوں کہ مارواڑی، بہاری تےمسلمان وڈی اقلیتاں نيں۔[۵۱]کولکاتا دی چھوٹی برادریاں وچ چینی، تامل، نیپالی، اوڈیشائی، تیلگو، آسامی،گجراتی،اینگلو انڈین، آرمینیائی،یونانی،تبتی، مہاراشٹری، کونکنی،ملیالی،پنجابی تےپارسی شامل نيں۔[۵۲]آرمینیائی، یونانیاں، یہودیاں تے ہور غیر ملکی نژاد گروہاں دی تعداد وچویہويں صدیکے دوران کمی آئی اے۔[۵۳]کولکاتا دی یہودی آبادیدوسری جنگ عظیم دے دوران 5،000 سی لیکنآزادی ہند تےاسرائیل دی ریاست دے قیام دے بعد ایہ کم ہوئے گئی۔[۵۴]2013ء دے مطابق شہر وچ صرف 25 یہودی آباد سن ۔[۵۵]بھارت دی واحد چائنا ٹاؤن مشرقی کولکاتا وچ اے۔ اک وقت وچ ایتھے 20،000 نسلی چینی آباد سن[۵۳] اُتے2009ء وچ ایہ کم ہوئے کے 2،000 رہ گئے۔[۵۳]چینی برادری روايتی طور اُتے مقامی دباغت دی صنعت تے چینی ریستوراناں وچ کم کردی سی۔[۵۳][۵۶]
کولکاتا کئی سرکاری ایجنسیاں دے زیر انتظام اے۔ کولکاتا میونسپل کارپوریشن (کے ایم سی) شہر دی 15 بروز جو 141 وارڈاں وچ منقسم نيں دا انتظام سنبھالدی اے۔[۵۷]ہر وارڈ توں ایم سی دے لئی اک کونسلر منتخب ہُندا اے۔ ہر برو دے کونسلراں دی اک کمیٹی ہُندی اے جو وارڈاں توں منتخب ہوئے کے آندے نيں۔ برو کمیٹیاں دے ذریعے کارپوریشن (بلدیہ) شہری منصوبہ بندی، سڑکاں دی دیکھ بھال، حکومتی اسکولاں، ہسپتالاں، تے میونسپل منڈیاں دا انتظام سنبھالدی اے۔[۵۸]کے ایم سی دے فرائض وچ پانی دی فراہمی، نکاسی آب تے سیوریج، صفائی، سالڈ ویسٹ مینجمنٹ، گلی، نظم روشنی، تے عمارت ضابطہ وی شامل نيں۔نيں۔[۵۸]
کولکاتہ بھارت دا دوجا سبھ توں وڈا مہاننگر اتے پنجواں سبھ توں وڈی بندرگاہ اے۔ اتھے دی آبادی 2 کروڑ 29 لکھ اے۔ اس شہر دا اتہاس بوہت زیادہ پرانے اے۔ اسدے جدید سروپ دا ترقی انگریزاں اتےفرانس دے اپنویشواد دے اتہاس نال جڑیا اے۔ اجوکا کولکاتہ جدید بھارت دے اتہاس دی کئی گاتھاواں اپنے تسی وچ سمیٹی بیٹھا اے۔ شہر نوں جتھے بھارت دے تعلیمی اتے سانسکرتک پرورتناں دے پرارمبھک مرکز نقطہ دے روپ وچ پہچان ملی اے اتھے ہی دوجے پاسے اسنوں بھارت وچ سامواد تحریک دے گڑ دے روپ وچ وی مانتا حاصل اے۔ محلاں دے اس شہر نوں سٹی آف جاوے دے نام ولوں وی جانیا جاندا اے۔
اپنی اتم حالت دے کارن کولکاتہ نوں مشرقی بھارت دا داخلہ دوار کیہا جاندا اے۔ ایہہ ریلمارگاں، ہوارستہ اتے سڑک مارگاں ولوں دیش دے وکھرے بھجیا ولوں جڑیا ہویا اے۔ ایہہ پرمکھ آواجائی دا مرکز، پھیلیا بازار ونڈ مرکز، سکھیا مرکز، صنعتی مرکز اتے وپار دا مرکز اے۔ اجائبگھر، چڑیا گھر، اکا دکا تارمنڈل،ہاوڈا پلّ، کالیگھاٹ،پھورٹ ولئم، وکٹوریا میمورئل، سائنس نگری آدی مکھ درشنیک ستھان ہن۔ کولکاتہ دے نزدیکہگلی ندی دے دوناں کناریاں اتے ہندوستان دے اکثر سارا جوٹ دے کارخانے واقع ہن۔ اسدے علاوہ موٹرگڈیاں تیار کرن دے کارخانے، سوتی - بستر صنعت، کاغذ - صنعت، وکھرے پرکار دے انجینئرنگ صنعت، جتا تیار کرن دے کارخانے، ہوزری صنعت اتے چاہ وکری مرکز آدی واقع ہن۔ پوروانچل اتے مکمل ہندوستان دا پرمکھ وانجک مرکز دے روپ وچ کولکاتہ دا اہمیت زیادہ اے۔
شروع وچ شہر دے قیام لئی ایہہ تھاں اس کرکے چنی گئی کیونکہ رکھیا اتے وپار دے پکھوں اس دی حالت بہت ہی اچتّ سی ۔ سمندری تل توں اس دی ودھ توں ودھ اچائی لگبھگ 10میٹر اے ۔
خاص کلکتے شہر دا کل رقبہ لگبھگ 100 مربعکلومیٹر اے ایپر سارے میٹروپالٹن کھیتر دا کل رقبہ 1300 مربعکلومیٹر اے اتے اس وچ 3 کارپوریشناں،1 چھاؤنی 26 میونسپلٹیاں اتے ہگلی دریا دے دوویں کنڈھیاں اتے واقع 44 میونسپل شہری کھیتر شامل ہن ۔ دریا دے مغربی کنڈھے اتے ہاوڑا،اتر ول بڑانگر،اتر-مشرق ول دکھنی ڈم ڈم،دکھن ول دکھنی اپ-شہری کھیتر ‘ بیہالا’ اتے دکھن-پچھم ول گارڈن ریچ نامی کلکتے دے مکھ اپ-نگر ہن ۔ ایہہ سارا کھیتر اک وڈے شہر نوں روپمان کردا اے ۔
اتھوں دی آب و ہوا اپ-اشنی اے ۔ گرمیاں وچمانسون ہواواں بڑی بھاری بارش کردیاں ہن ۔ ودھ توں ودھ درجہ حرارت 42˚ سیں ( 108˚ فارن ہائیٹ) اتے گھٹ توں گھٹ تاپمان 7˚ سیلیئس ( 44˚فارن ہائیٹ) تیک پہنچ جاندا اے ۔ اتھے اوسطاً سالانہ بارش 160 سینٹیمیٹر۔ ( 64' ' ) ہندی اے ۔ بارش دا 80 فیصد حصہ مانسون ہواواں ولوں جون توں ستمبر تیک پیندا اے ۔ سردیاں وچ سویرے دھند اکثر پیندی اے اتے شام نوں فیکٹریاں دے دھوئیں وغیرہ نال بدل چھائے رہندے ہن ۔
سن 1981 دی مردمشماری مطابق کلکتے شہر دی وسوں 3،291،655 اے بھاویں سارے میٹروپالٹن کھیتر دی کل وسوں 9،166،0000 اے ۔ اس وسوں وچ 80% ہندو اتے باقی مسلمان،عیسائی،سکھ،جینی،بدھی اتے ہور دھرماں دے لوک ہن ۔ سن 1961 وچ اتھے 66% لوک بنگلا،20% ہندی اتے 9%اردو بولدے سن ۔ اس توں علاوہاڑیا،پنجابی اتے ہور بولیاں وی بولاں جاندیاں ہن ۔ کلکتہ نہ صرف اک بھارتی شہر ہی اے سگوں ایہہ عالمی دا اک شہر بن گیا اے ۔ بھارتیاں توں علاوہ اتھے انگریز،نیپالی،چینی،امریکن،اسٹرلین،برمی،آرمینیئن،افریکن،پرتگیزی،آئرلینڈی ولندیز،فرانسیسی،اطالوی،ڈینمارک دے لوک،اسرائیلی اتے ایرانی لوک رہندے ہن ۔ آبادی-گھنتای لگبھگ 32،000 متعلق وربعکلومیٹر اے ۔
شہر وچ رہن لئی مکاناں دی بڑی تھڑ اے ۔ سن 1973 وچ اس شہر وچ گھٹو گھٹ 200،000 انسان پٹڑیاں تے رہن والے سن ۔ کلکتہ میٹروپالیٹن ڈسٹرکٹ دیاں سنستھاگت پناہ-ستھاناں تے رہن والے 366،000 ویکتیاں وچوں 2/3 توں ودھیرے لوک شہر وچ رہندے ہن ۔ شہر وچ 600،000 توں ودھ گھراں دیاں اکائیاں ہن اتے اسدا 3/4 حصہ ہی صرف رہائشی مقصد لئی ورتیا جاندا اے ۔ متعلق مکان ویکتیاں دی اوسطاً گنتی پنج اے اتے متعلق کمرہ ویکتیاں دی اوسطاً گنتی تن اے ۔ ودھیرے اکائیاں بہت چھوٹیاں ہن ۔
شہر وچ لگبھگ 3000 بستیاں گندیاں بستیاں ہن،جنہاں وچ 189،000 پروار رہندے ہن ۔
جدید کلکتے دے کئی حصےآں وچ،اچیاں عمارتاں تے اچے بہو-منزلے بلاک تاں اسمان نوں جا لگدے ہن ۔ شہر دی نہار بڑی تیزی نال بدل رہی اے ۔ مرکزی کلکتے دا چورنگی کھیتر ( جو کسے ویلے عالیشان مکاناں دی اک قطار ہندی سی ) دفتراں،ہوٹلاں اتے دوکاناں بناؤن لئی چھڈّ دتا گیا اے ۔ اتری اتے مرکزی کلکتے وچ اجے وی بہت ساریاں عمارتاں دو جاں تن منزلیاں ہن ۔ دکھنی اتے دکھنی-مرکزی کلکتے وچ بہو-منزلے کمریاں والیاں عمارتاں بنیاں ہوئیاں ہن ۔
سن 1875 دوران کلکتے وچ 21 عیسائی گرجا گھر اتے رومن کیتھولک گرجا گھر سن ۔ اج ایہناں وچوں کجھ کھنڈر بن چکے ہن ۔ کلکتے وچ وڈے اتے چھوٹے مندراں دی بھرمار اے ۔
کلکتے دی پرانی اساری کلا دیاں یادگاراں اتے مغربی اثر حاوی اے ۔ گورمنٹ ہاؤس ( اجوکا راج بھون ) ڈربیشر دے کیڈلیسٹن ہال دی نقل اے ۔ اتھوں دی ہائی کورٹ ایپر بیلجیئم وکھے بنے کلاتھ ہال نال ملدا جلدا اتے اتھوں دا ٹاؤن ہال یونانی نمونے دا بنیا اے ۔ اسدی ڈیوڈھی ڈارک ہیلنک نمونے دی اے ۔ سینٹ پال دا وڈا گرجا-گھرجا انڈو-گاتھک نمونے دی اساری-کلاری تے بنایا گیا ۔ ‘ رائیٹرز بلڈنگ’ گاتھک نمونے دی اساری-کلاری تے بنی ہوئی اے جس دے سکھر اتے بتکاری کیتی ہوئی اے ۔ انڈین میوزیم اطالوی نمونے دا بنیا ہویا اے ۔ عالیشان گمبد والے اتھوں دے جنرل پوسٹ آفس دے تھم کورنتھی ( یونان ) نمونے دے ہن ۔ ‘ اخترلونی یادگار’ دا عالیشان تھم 50 می۔ ( 165 فٹ ) اچا اے ۔ اسدا بنیاد مصری تھم سیریئن اتے برج ترکی نمونے دا بنیا ہویا اے ۔
پرانے مغربی اتے مغلاں دی اساری دی اک سانجھی جھلک پیش کردا اے ۔ ناخدا مسجدّ اکبر دے سکندریا وکھے اساری مقبرے دے نمونے تے بنائی گئی اے ۔ “ برلا پلینیٹیریئم سانچی دے بتکنیک ستوپ،( یادگار ) دے نال ملدا-جلدا اے ۔
مغربی بنگال ودھان کونسل والی عمارت جدید اساری-کلاری دے نمونے دی اک شاندار اداہرن اے جد کہ ‘ رامکرشن مشن انسٹیچیوٹ آف کلچر’ بھارت دے تہذیبی ورثے دی ترجمانی کردا اے ۔
کلکتہ پوربی بھارت دا اک معاشی صدر-مقام اتے نال دی نال ہی اک وڈا تجارتی گودام اتے صنعتی شہری ڈسٹرکٹ دا مرکز اے ۔ اتھوں دی بندرگاہ راہیںآسام اتےمیگھالیا دے چاہ دے باغاں اتے مغربی بنگال دے پٹسن دے صنعت دا پیداوار باہر بھیجیا جاندا اے ۔ بھاویں کلکتے دی مطلب انتظام انکھڑویں روپ وچ کلکتے دے سموہک قصبیاں اتے سمچے روپ وچ سارے پچھواڑے نال جڑی ہوئی اے پھر وی پٹسن دے صنعت نوں چھڈکے،کجھ صنعت سدھے طور تے بندرگاہ نال جڑے ہوئے ہن ۔
عامَ سالاں وچ کلکتے دی بندرگاہ توں ملّ دے پکھوں بھارت دی 25 فیصد مال دی آیات اتے 40 پرتشت مال دی نریات ہندی اے ۔ کلکتے دا شہر ودھیا قسم دا لوہا اتے فولاد باہروں منگواؤندا اے اتے گھٹیا فولاد اتے کچا لوہا باہر بھیجدا اے ۔ اس توں علاوہ اتھوں لون پیٹرولیئم،ایسپھالٹ بٹیومینن سیمنٹ،کھاد،مشینری اتے ریلوے سامان آدی باہروں منگوایا جاندا اے اتے کولا،کچی دھات پٹسن دا سامان آدی چاہ،کھنڈ،ہڈیاں ہڈی-چورا اتے لواے دا چورا اتھوں باہر بھیجیا جاندا اے ۔ آیات تے نریات کیتیاں جان والیاں ایہناں ساریاں وستاں دی ڈھوآ-ڈھوائی،سٹور کرن،تھوک اتے پرچون روپ وچ ویچن دیاں ساریاں سہولتاں اس بندرگاہ تے مہیا ہن ۔ بدیشی مدرا کماؤن وچ وی مقابلتاً کلکتے دی بندرگاہ دی اہمیت زیادہ اے ۔
بدیشی بینکاں وچوں لگبھگ 1/3 حصہ کلکتے وچ ہی ہن ۔ کلکتے دی سٹاک ایکسچینج دیش دی متحد وتی مارکیٹ وچ بڑا اہم رول ادا کردی اے ۔
اس توں علاوہ کولے دیاں خاناں نوں کنٹرول کرن والی ایجنسی کلکتے وکھے ہی اے ۔ پٹسن دیاں ملاں،اتے وڈے پیمانے دے انجینیئرنگ صنعتاں دا وی کنٹرول اتھوں ہی کیتا جاندا اے ۔ ‘ دی بنگال چیمبر آف کامرس اینڈ انڈسٹری’ اتے ‘ انڈین چیمبر آف کامرس’ کلکتے وچ ہی قائم ہن ۔ کولا،لوہا،میگنیز،ابرق،پیٹرولیئم،چاہ اتے پٹسن کلکتے دے پچھواڑے دیاں اپجاں ہن ۔ کلکتہ پوربی کھیتر وچ سمندری جہازاں دی لدائی دا اک مرکز اے ۔ ایہہ چھپائی اتے پرکاشن اتے اخباراں دے سرکولیشن اتے نال دی نال ہی منورنجن دا اک مکھ مرکز اے ۔
ایہہ پٹسن نوں پراسیسّ کرن والا دنیا دا سبھ توں وڈا شہر اے ۔ بہت ساریاں گھریلو اتے صنعتی وستاں دا پیداوار اتے وترن کلکتے وکھے ہی ہندا اے ۔ ایہناں وستاں وچ لگبھگ ساریاں کھان پین دیاں وستاں تماکو،کپڑے،ہوزری،بسترے،چمڑے،ربڑ دا سامان اتے شنگار دا سامن آدی شامل ہن ۔ اتھوں دے کارخانیاں وچ ڈھوآ-ڈھوائی دیاں گڈیاں،بجلئی موٹراں،بجلئی لیپت وستاں،سانچے بناؤن والیاں پھاؤنڈریاں رنگ،وارنش،کیمیائی مادہ،پلائیوڈّ،چاہ دے بند ڈبے،صابن،سیاہی،پینسل،لواے اتے فولاد دیاں وستاں آدی دا پیداوار وی ہندا اے ۔
مول روپ وچ شہر دا مالی انتظام وپاری اے ۔ اتھوں دے سارے کامیاں دا 40 فیصد وترن– – کتیاں وچ لگا ہویا اے ۔ پھر وی بندرگاہ تے کم کرن والیاں دی گنتی تنخواہ سوچیاں مطابق 40،0000 اے ۔ اتھوں دے دوجے وڈے سرکاری محکمے ہتھیار بند،فوج،پولیس،بینک اتے جیون بیمہ کارپوریشن آف انڈیا ہن ۔ اتھوں دے نجی کھیتر دے مکھ محکمے سٹاک ایکسچینج،ڈاکٹری اتے تعلیم،لیکھا سائنس اتے قرضہ دین دیاں فرماں،چیمبر آف کامرس،میونسپل کارپوریشن،بجلی تے گیس کمپنیاں،ٹرانماں اتے بسّ کمپنیاں اتے اساری کم نال متعلق ہن ۔
گورنر کلکتے دے تریخی راج بھون وچ رہندا اے ۔ صوبائی اسمبلی شہر دے وچالے واقع اے ۔ اسے طرحاں ہی سکتریت ( جس نوں رائیٹرز بلڈنگ ) دے طور تے جانیا جاندا اے،شہر وچ ہی اے ۔ کلکتہ ہائی کورٹ جہڑی شہر اتے مول ادھیکار-کھیتر اتے سارے بنگال اتے اپیلی اختیار کھیتر دی ورتوں کردی اے،وی اسے شہر وچ ہی واقع اے ۔ بھارت سرکار دیاں کئی ادارےآں جویں نیشنل لائبریری،انڈین میوزیم جیالوجیکل سروے آف انڈیا اتے موسم سائنس ڈیپارٹمنٹ وی اتھے ہی قائم اے ۔ میونسپل کارپوریشن اتھوں دی میونسپل سرکار چلاؤندی اے ۔
کلکتہ امپروومینٹ ٹرسٹ،کلکتہ میٹروپالٹن یوجنابندی ادارہ،کلکتہ میٹروپالٹن پانی اتے صفائی اتھارٹی اتے کلکتہ میٹروپالٹن ڈسٹرکٹ اتھارٹی اتھوں دیاں ہور اہم سرکاری ادارےآں ہن ۔
شہر دے مکھ واٹر ورکس اتے 200 وڈے اتے 3،000 چھوٹے کھوہاں توں لگبھگ 116،000،000 گیلن صاف کیتا ہویا پانی روزانہ سپلائی کیتا جاندا اے ۔ میونسپل کلکتے وچ لگبھگ 645کلومیٹر دی لمبائی توں ودھ زمین دوز گندے نالے اتے اس توں کجھ لمبائی دیاں کھلھیاں نالیاں بنیاں ہوئیاں ہن ۔ شہر دے 45 پرتشت رقبے وچ اجے تیک وی زمین دوز گندے نالیاں دیاں سہولتاں نہیں دتیاں جا سکدیاں بھاویں کلکتے نوں کلکتہ الیکٹرک سپلائی کارپوریشن،ویسٹّ بنگال سٹیٹ الیکٹریسٹی بورڈ،درگاپر پاور سٹیشن،بندیل تھرمل پاور سٹیشن اتے دمودر ویلی کارپوریشن گرڈّ توں بجلی سپلائی کیتی جاندی اے پھر وی اتھے بجلی پیداوار صلاحیت اتے کھپت وچ کافی وڈا انتر اے ۔
پرائیویٹ کلنکاں توں علاوہ اتھے 40 ہسپتال ہن ۔ اسدے نال ہی میونسپل کارپوریشن اتے چیرٹیبل ٹرسٹ کجھ مفت ڈسپینسریاں چلاؤندیاں ہن ۔ شہر وچ کئی میڈیکل کالج ہن ۔ لگبھگ 7000 رجسٹرڈ میڈیکل پریکٹیشنر ہن ۔ اتھے اک ہزار ویکتیاں پچھے ڈاکٹراں دی گنتی دیش دے باقی ہسیا دے مقابلے تے بہت زیادہ اے ۔ پھر وی ہسپتالاں وچ بہت بھیڑ رہندی اے ۔ ایہہ بھارت دے اتر-پوربی کھیتر لئی میڈیکل مرکز اے ۔
کلکتے دی پولیس فورس دا پربندھ کمیشنر پولیس ماتحت ہندا اے ۔ سارا شہر چار پولیس ڈویژناں وچ ونڈیا ہویا اے ۔ فائر برگیڈ دا ہیڈ-کواٹر وی مرکزی کلکتے وچ ہی اے ۔ پچھلے دساں سالاں وچ ( 1970 توں بعد ) اتھے جان-مال دی سرکھیا اک وڈی مسئلہ بن گئی اے اتے جرماں دی گنتی وی بہت ودھ گئی اے ۔ نتیجے وجوں پولیس فورس کافی ودھا دتی گئی اے ۔
اتھے پرائمری سکھیا حاصل کرن والے بچیاں ( 6 توں 10 سال ) وچوں لگبھگ 70 پرتشت بچے پرائمری سکولاں وچ جاندے ہن اتے ایہناں وچوں 1/3 حصہ میونسپل کارپوریشن ولوں چلا ئے جاندے مفت پرائمری سکولاں وچ جاندے ہن ۔ اتھے 11 توں 14 سال دی آیو-گروپ وچ لگبھگ 60 پرتشت لڑکے،40 پرتشت لڑکیاں سیکنڈری سکھیا اتے 14 توں 16 سال دی آیو-گروپ دے لگبھگ 30 پرتشت لڑکے اتے 20 پرتشت لڑکیاں مانتا حاصل سکولاں ( سرکاری تے غیر سرکاری ) وچ سکھیا حاصل کردیاں ہن ۔ ہائر سیکنڈری طبقےآں وچالے سارے مانتا حاصل سکولاں دا پربندھ بورڈ آف سیکنڈری ایجوکیشن چلاؤندا اے ۔
اتھے تن یونیورسٹیاں– – کلکتہ یونیورسٹی،جادوپر یونیورسٹی اتے رابندرا بھارتی یونیورسٹی– – ہن ۔ کلکتہ یونیورسٹی ماتحت شہر دے 50 کالج اتے کئی ہور باہرلے کالج ہن ۔ اتھے کھیتی باڑی کلا،ساہت،کامرس دنداں متعلق سائنس،سکھیا انجینیئرنگ،کومل قلعواں اتے سنگیت،ہوم سائنس،جنرلزم،قانون،لائبریری سائنس ٹیکنالوجی،سماجی بھلائی،بزنیس مینیجمینٹ اتے پشو سائنس دیاں پھیکلٹیاں ہن ۔ ایہناں کالجاں توں علاوہ آرٹس،سائنس اتے ڈاکٹری متعلق،یونیورسٹی کالجاں وچ پوسٹ-گریجوئیٹ سکھیا اتے کھوج نوں خاص تھاں دتی ہوئی اے ۔
دی انڈین سٹیٹسٹیکل انسٹیچیوٹ’،‘ دی انڈین ایسوسی ایشن فار دا کلٹیویشن آف سائنس’،‘ دی بوس ریسرچ انسٹیچیوٹ’ ( نیچورل سائنسز ) اتے ‘ آل انڈیا انسٹیچیوٹ آف ہائیجن’ اتے ‘ پبلک ہیلتھّ’ اتھوں دیاں مشہور کھوج ادارےآں ہن ۔
کلکتہ بھارت دا سبھ توں اہم تہذیبی مرکز اے ۔ تن یونیورسٹیاں توں علاوہ ایشیاٹک سوسائٹی آف بنگال،دی بنگیا ساہت کونسل،دی رام کرشنا مشن اسٹیچیوٹ آف کلچر،دی اکاڈمی آف فائین آرٹس،دی برلا اکاڈمی آف آرٹ اینڈ کلچر،دی مہاں بتکنیک سوسائٹی،دی ایران سوسائٹی اتے کلکتہ ہسٹاریکل سوسائٹی اتھوں دیاں مشہور ادارےآں ہن جنہاں نے اتھوں دے تہذیبی جیون نوں امیر بنایا ہویا اے ۔ آرٹس دیاں ساریاں برانچاں اتھے موجود ہن ۔ دستکاری دا وی اس شہر وچ اہم رول اے ۔ شہر دے فلم سٹوڈیؤز وچ سنیمے دیاں فلماں تیار کیتیاں جاندیاں ہن ۔
رابندر ناتھ ٹیگور نے سن 1937 وچ اتھے ہی پہلی ‘ آل بنگال میوزک کانفرنس’ دا افتتاح کیتا سی ۔ اتھے ہر سال سنگیت دیاں کئی کانفرنساں ہندیاں ہن ۔ ‘ سوسائٹی آف ورکنگ آرٹسٹس’ ‘ دی سوسائٹی آف پروگریسو آرٹسٹس’ ‘ دی سوسائٹی آف اوریئینٹل آرٹ’ ‘ دی پینٹرز پھرنٹ’ اتے ہور ادارےآں سالانہ شو پیش کردیاں ہن ۔
کلکتے وچ انگریزی بولی دا کوئی مستقل تھئیٹر نہیں اے ایپر ایمچیور ڈرامہ کلبّ انگریزی ناٹک کرواؤندیاں ہن ۔ اتھے 6 تھئیٹر ہن جنہاں وچ باقائدہ طور تے بنگالی ناٹک کروائے جاندے ہن ۔ شہر وچ لگبھگ 80 سنیما-گھرنیما ہن ۔ انگریزی،بنگالی،ہندی اتے اردو فلماں اتھے باقائدہ طور تے وکھائیاں جاندیاں ہن ۔
جواہر لال نہرو روڈ اتے بنیا انڈین میوزیم بھارت وچ سبھ توں پرانا میوزیم اے ۔ بھارت دی سبھ توں وڈی لائبریری نیشنل لائبریری،جس وچ 10،000،000 کتاباں اتے 2000 ہتھ لکھتاں مول روپ وچ پئیاں ہن،وی اسے شہر وچ اے ۔
اتھے انگریزی بولی وچ 3،بنگالی وچ 6،ہندی وچ 5،اتے اردو وچ 4 روزاناں اخبار چھپدے ہن ۔ اتھے پنجابی بولی وچ وی اک روزاناں اخبار چھپدا اے ۔ آکاشوانی بھون،آل انڈیا ریڈیو سٹیشن شہر وچ ہی قائم اے ۔ اس توں علاوہ اک نواں ٹیلیوین سٹیشن وی قائم کیتا جا چکا اے ۔
اتھے 170 دے قریب پارک،چوک اتے کھلھیاں تھاواں رکھیاں گئیاں ہن ۔ میدان ( 495.2 ہیکٹیئر ) سبھ توں اہم کھلھا تھاں اے ۔ اس توں بنھاں فٹ بال،کرکٹ اتے ہاکی دے میدان وی ہن ۔ میدان دے نال لگدے ‘ ایڈن گارڈنز’ وچلا کرکٹ گراؤنڈ دنیا بھر دے سبھ توں پرانے کرکٹ گراؤنڈاں وچوں اک اے ۔ شہر دے اندر دو ریس کورس اتے دو گالف کورس ہن ۔ ‘ لیک کلبّ’ اتے ‘ بنگال روئنگ’ ناں دے کلبّ ہن ۔ کشمی چلاؤنا اتھے عامَ اے ۔ اتھوں دے جوآلوزیکل گارڈنز 18.00 ہیکٹیئر وچ پھیلے ہوئے ہن ۔ دریا دے مغربی کنڈھے اتے انڈین بٹینیکل گارڈنز ہن جنہاں نے 108 ہیکٹیئر رقبہ ملیا ہویا اے ۔ ایہناں باغاں دے مشہور ہربیریئم وچ پودیاں دیاں لگبھگ 40،000 ذاتیاں ملدیاں ہن ۔ اتھے اک بہت وڈا چڑیا-گھریا وی اے ۔
کلکتے وچ وڈیسنگتِی وغیرہ کئی گردوارے ہن،جتھے گربانی دا کیرتن اتے کہانی ہندی اے۔
شہر اتے اس دے اپ-نگراں وچ لگپگ 805کلومیٹر لمبیاں سڑکاں ہن پر ایہناں سڑکاں دی ماڑی حالت نے اک گمبھیر مسئلہ کھڑی کر دتی اے ۔ اتھوں دی عامَ ڈھوآ-ڈھوائی ٹرانماں اتے بساں اتے انحصار اے ۔ کلکتے اتے ہاوڑے وچ 26 ٹرام رستہ ہن جنہاں وچ لگبھگ 65کلومیٹر دوہرے ٹرام-رستہ ہن ۔ ٹرام گڈیاں دا پربندھ سرکار ماتحت اے ۔ راج سرکار اتے پرائیویٹ کمپنیاں بساں نوں چلاؤندیاں ہن ۔ سرکاری ٹرانسپورٹ دیاں لگبھگ 1100 بساں اتے 450 ٹرام گڈیاں چلدیاں ہن ۔ ایہہ اک سال وچ لگپگ 1،000،000،000 مسافراں نوں اک تھاں توں دوجی تھاں تے پہنچاندیاں ہن ۔
بھارت دی پہلی اپ-رستہ نظام ڈم ڈم اتے ٹالیگنج وچکار اک 16.5کلومیٹر اتری-دکھنی لائن سن 1973 وچ بناؤنی شروع کیتی گئی ۔ اس لائن دے مکمل ہو جان تے ایہہ 1،390،00 لوکاں نوں روزانہ آواجائی دیاں سہولتاں مہئیاں کریگی ۔
کلکتے اتے اسدے مغربی پچھواڑے دا میل-جول ہگلی دریا اتے بنے پلاں ‘ ہاوڑا برجّ’ اتے دور اتر وچ بنے،‘ بالی برج’ اتے انحصار کردی اے ۔ تیسرے پل دی وی یوجنابندی تیار کیتی جا چکی اے ۔ ہاوڑا برجّ،( کلکتے دا پچھواڑے نال لنک جوڑن والا پل ) اتے گڈیاں دی آواجائی لئی اٹھ تنگ رستے اتے مرکز وچ دو ٹرانم-مارگم ہن اتے ایہہ دنیا دے سبھ توں ودھ ورتوں وچ لیاندے جان والے پلاں وچوں اک اے ۔
گرینڈ ٹرنک روڈ ( نیشنل ہائیوے نن : 2 ) بھارت دے سبھ توں پرانے سڑک مارگاں وچوں اک اے ۔ ایہہ کلکتے توں لے کےکشمیر تیک لگبھگ 1600کلومیٹر ( 1000 میل ) تیک جاندی اے ۔ بندرگاہ نوں اتری بھارت نال جوڑن والا ایہہ مکھ رستہ اے ۔ ہور قومی شاہ-راہ کلکتے نوں بھارت دے مغربی تٹّ،مغربی بنگال دے اتری حصے اتےبنگلہ دیش نال لگدی سرحد نال جوڑدے ہن ۔
ہگلی دریا دے مغربی کنڈھے تے ہاوڑا اتے پوربی کنڈھے تے سیالداہ ریلوے سٹیشناں توں چار چپھیرے نوں ریلاں چلدیاں ہن ۔ ایہناں دوہاں سٹیشناں توں لگبھگ 250،000 مسافر روزانہ آؤندے جاندے ہن ۔
کلکتے دے اخیرلے ہوائی اڈے ڈم ڈم توں ہر روز لگبھگ 120 انتر قومی اتے قومی اڈاناں ہندیاں ہن
کولکاتا دی عوامی ٹریفک دے لئی بنیادی طور بس، آٹوركشا، سائیکل ركشا،ٹرام تے میٹرو ریل سروس زیر استعمال نيں۔ ایتھے دے زیادہ تر لوک بنیادی طور اُتے بساں نوں سب توں زیادہ استعمال کردے نيں۔ ایتھے سرکاری تے نجی کمپنیاں دی بساں زیر استعمال نيں۔ بھارت وچ کولکاتا واحد شہر اے، جتھے ٹرام سروس دستیاب اے۔مانسون دے وقت بھاری بارشاں دی وجہ سےکئی بار مقامی ٹریفک وچ خلل پڑدا اے۔ کولکاتا وچ تقریباً تمام پیلی ٹیکسیاں ایمبیسیڈر ہی نيں۔ کولکتہ دے علاوہ ہور شہراں وچ زیادہ تر ٹاٹا انڈکا یا فیئٹ ہی ٹیکسی دے طور اُتے چلدی نيں۔ ہور شہراں دی نسبت ایتھے ذاتی گڈی کافی کم نيں۔ اُتے حال وچ شہر وچ نجی گڈیاں دی رجسٹریشن وچ کافی اضافہ دیکھیا گیا اے۔2002ء دے اعداد و شمار دے مطابق گزشتہ ست سالاں وچ گڈیاں دی تعداد وچ 44 فیصد اجافہ نظر آندا اے۔ شہر دے آبادی دی کثافت دے تناسب توں سڑکاں محض 6 فیصد نيں، جدوں کہ دہلی وچ ایہ 23 فیصد تے ممبئی وچ 17 فیصد نيں۔ ایہی ایتھے دے ٹریفک جام دی بنیادی وجہ اے۔[۶۰]کولکاتا میٹرو تے بوہت سارے نويں فلائی اوورز تے نويں سڑکاں دی تعمیر نے شہر نوں کافی راحت دتی اے۔
نیندا جی سبھاش چندر بوس انٹرنیشنل ائیرپورٹ یانیندا جی سبھاش چندر بوس بین الاقوامی ہوائی اڈا کولکاتا،مغربی بنگال،بھارت وچ واقع اکبین الاقوامی ہوائی اڈا اے۔ ایہ شہر دے مرکز توں تقریباً 17 کلومیٹر (11 میل) دے فاصلے اُتےڈم ڈم وچ واقع اے۔ اس دا ناں پہلےڈم ڈم ایئر پورٹ سی جسنوں بعد وچتحریک آزادی ہند دے اک رہنماسبھاش چندر بوس دے ناں اُتے تبدیل کر دتا گیا۔
کولکاتابھارتی ریلوے دے ستاراں علاقائی ڈویژناں وچوں تن ریلوے زون دے ہیڈ کوارٹر دے طور اُتے کم کردا اے۔[۶۱]کولکاتابنگلہ دیش دےراجگڑھڈھاکہ دے نال ریل تے سڑک دے ذریعے جڑا ہويا اے۔[۶۲][۶۳][۶۴]کولکاتا وچ ریلوے دے مندرجہ ذیل اسٹیشن نيں۔
تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو:کولکاتا میٹرو کولکاتا میٹرو کولکاتا شہر وچ اک میٹرو ریل نظام اے۔ 300 میٹرو خدمات روزانہ 650،000 توں ودھ مسافراں نوں خدمات فراہم کرن نيں۔ ایہبھارت دا دوسرا مصروف ترین میٹرو نظام اے۔[۶۵]
کولکاتا ٹرامبھارت دے شہر کولکاتا وچ اکٹرام نظام اے جوکلکتہ ٹرام ویز کمپنی (Calcutta Tramways Company) دے زیر انتظام اے۔ ایہ فی الحال بھارت وچ واحد فعال ٹرام نیٹ ورک اے،[۶۶]اورایشیا وچ سب توں قدیم فعال برقی ٹرام اے جو1902ء دے بعد توں چل رہی اے۔[۶۷]
تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو:کولکاتا بندرگاہ کولکاتا بندرگاہبھارت دےشہر کولکاتا وچ اک دریاَئیبندرگاہ اے جوسمندر توں تقریباً 203 کلومیٹر (126 میل) دے فاصلے اُتے واقع اے۔[۶۸] ایہ بھارت دی سب توں قدیم عمل کاری بندرگاہ اے جسنوںبرطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی نے تعمیر کيتا سی۔
2011ء دے مطابق کولکاتا وچ صحت دی دیکھ بھال دا نظام 48 سرکاری اسپتالاں اُتے مشتمل اے جنہاں وچ زیادہ تر صحت تے خاندان فلاحی شعبہ، مغربی بنگال دی حکومت دے تحت تے 366 نجی طبی ادارےآں دے نيں۔[۶۹] ایہ مجموعی طور اُتے 27،687 ہسپتال بستر فراہم کردے نيں۔[۶۹]شہر وچ ہر 10،000 افراد دے لئی، 61.7 ہسپتال بستر نيں[۷۰]جو قومی اوسط 9 ہسپتال بستر فی 10،000 افراد توں کدرے بہتر اے۔[۷۱]
کولکاتا میٹروپولیٹن علاقہ وچ دس میڈیکل تے ڈینٹل کالج موجود نيں جو ریاست وچ تیسرے درجے ریفرل ہسپتالاں دے طور اُتے کم کردے نيں۔[۷۲][۷۳]کلکتہ میڈیکل کالج1835ء وچ قائم کيتا گیا جوایشیا وچ پہلا جدید طب سکھانے والا ادارہ سی۔[۷۴]پر ایہ سہولیات شہر دی صحت دی دیکھ بھال دی ضروریات نوں پورا کرنے دے لئی ناکافی نيں۔[۷۵][۷۶][۷۷]
2005ء نیشنل فیملی ہیلتھ سروے دے مطابق کولکاتا دے گھراناں دے دا صرف اک چھوٹے تناسب کسی وی صحت دی منصوبہ بندی یا صحت دی انشورنس دے تحت شامل سی۔[۷۸]:41کولکاتا وچ شرح پیدائش 1.4 سی جو سروے وچ شامل اٹھ شہراں وچ سب توں کم سی۔[۷۸]:45
کولکاتا دے تعلیمی اارے ریاستی حکومتی تے نجی تنظیماں دے زیر انتظام نيں جنہاں وچوں کئی مذہبی نيں۔بنگالی تےانگریزی تدریس دی بنیادی زباناں نيں،اردو تےہندی وی زیر استعمال نيں خاص طور اُتے مرکزی کولکاتا وچ ۔[۷۹][۸۰]
کولکاتا وچیونیورسٹی آف کلکتہ سمیت کئی نامور تعلیمی ادارے تے کالج نيں ایتھے چار میڈیکل کالج وی نيں۔ ايسے دی دہائی دے بعد کولکاتا دی تعلیمی حیثیت وچ کمی ہوئی لیکن کولکاتا ہن وی تعلیمی ماحول دے لئی جانیا جاندا اے۔کلکتہ یونیورسٹی، جادو پور یونیورسٹی، رویندر بھارتی یونیورسٹی، مغربی بنگال قومی عدالدی سائنس یونیورسٹی، نیندا جی سبھاش آزاد یونیورسٹی، بنگال انجینئری تے سائنس یونیورسٹی، مغربی بنگال صحت سائنس یونیورسٹی، مغربی بنگال ٹیکنیکل یونیورسٹی یونیورسٹی آف کلکتہ دے مختلف حصےآں وچ واقع نيں۔
کولکاتا وچ کئی اہم تحقیقی ادارے وی موجود نيں جداںانڈین ایسوسی ایشن برائے سائنس دی کاشت (Indian Association for the Cultivation of Science)،انڈین انسٹیٹیوٹ برائے کیمیائی حیاتیات (Indian Institute of Chemical Biology)،انڈین انسٹیٹیوٹ برائے سائنس دی تعلیم تے تحقیق (Indian Institute of Science Education and Research)،بوس انسٹیٹیوٹ (Bose Institute)،ساہا انسٹیٹیوٹ برائے جوہری فزکس (Saha Institute of Nuclear Physics)،آل انڈیا انسٹیٹیوٹ برائے صحت و صفائی تے عوامی صحت (All India Institute of Hygiene and Public Health)،مرکزی شیشہ تے خزافی ریسرچ انسٹیٹیوٹ (Central Glass and Ceramic Research Institute)،ایس این بوس قومی مرکز برائے بنیادی سائنسز (S.N. Bose National Centre for Basic Sciences)،انڈین انسٹیٹیوٹ برائے سوشل ویلفیئر تے بزنس مینجمنٹ (Indian Institute of Social Welfare and Business Management)،نیشنل انسٹیٹیوٹ برائے دواسازی دی تعلیم تے تحقیق (National Institute of Pharmaceutical Education and Research)،متغیر توانائی سائکلوٹران سینٹر (Variable Energy Cyclotron Centre) تےانڈین سینٹر برائے خلائی فزکس (Indian Centre for Space Physics).
کولکاتا نوں طویل عرصے توں اس دی ادبی، انقلابی تے فنکارانہ ورثے دے لئی جانیا جاندا اے۔ ہندوستان دے سابق راجگڑھ رہنے دی وجہ توں ایہ جدید ہندوستان دی ادبی تے فنکارانہ سوچ دا مرکز بنیا۔ كولكاندا دے رہنے والےآں وچ بنیادی سطح اُتے ہمیشہ ہی فن تے ادب دے لئی خاص مقام رہیا اے۔ ہمیشہ نويں باصلاحیت افراد دی حوصلہ افزائی کيتی جاندی اے۔ انہاں وجوہات دی وجہ توں کولکاتا نوں بھارت دا ثقافتی راجگڑھ وی کہیا جاندا اے جو مبالغہ آرائی نئيں ہوئے گی۔
کولکاتا دے خاص حصے جنہاں نوںپارا کہیا جاندا اے، جس دے معنی نیڑےی علاقے نيں۔ ہر پارا اک کمیونٹی سینٹر کھیل دے مقامت وغیرہ اُتے مشتمل ہُندا اے۔ لوکاں وچ ایتھے فرصت دے وقت اڈا (یعنی آرام توں گلاں کرنا) وچ اجلاس، بحثاں وغیرہ وچ کدی کدائيں مسائل اُتے گل کرنے دی عادت اے۔ ایہ عادت اک آزاد فکری گفتگو دی حوصلہ افزائی کردی اے۔[۸۱]
کولکاتا وچ بہت ساریاں عمارتاں گوتھک، بروق، رومن تے ہند-اسلامیطرز تعمیر کيتیاں نيں۔ برطانوی دور دی کئی عمارتاں اچھی طرح توں محفوظ نيں تے ہن انہاں نوں ورثہ قرار دتا جا چکيا اے جدوں کہ بہت ساریاں عمارتاں تباہی دے دہانے اُتے نيں۔1814ء وچ بنا بھارتی عجائب گھر دا شمار ایشیا دے قدیم عجائب گھراں وچ ہُندا اے۔ ایتھے ہندوستانی تریخ، قدرتی تریخ تے ہندوستانی فنون دا حیرت انگیز مجموعہ موجود اے۔[۸۲]وکٹوریہ میموریل کولکاتا دی بلا شبہ سب توں اہم یادگار اے۔ ایتھے دے عجائب گھر وچ شہر دی تریخ موجود اے۔ ایتھے دا بھارتی قومی کتب خانہبھارت دا اک اہم تے وڈاکتب خانہ اے۔ فائن آرٹس اکیڈمی تے بوہت سارے دوسرے فن دے ادارے باقاعدہ فن اُتے مبنی نمائش منعقد کردے رہندے نيں۔
شہر وچ تھیٹر تے اجتماعی تھیٹر اج وی زندہ اے۔ ایتھے ہندی فلماں اِنّی ہی مقبول نيں جِنّی کہ بنگلہ فلماں۔ ایتھے دی فلمی صنعت نوںٹالووڈ ناں دتا گیا اے۔ ایتھے دی فلمی صنعت ٹولی گنج وچ واقع اے۔ طویل عرصے موجود ایتھے دی فلمی صنعت نے کئی مشہور فلم ڈائریکٹر جداں ستیہ جیت رائے، مرنال سین، تپن سنہا بھارتی فلمی صنعت نوں دتے نيں۔
کولکاتا دے پکوان دے بنیادی اجزا چاول تے ماچھیر جھول جدوں کہ میٹھے وچرس گلہ تے مشٹی ڈوئی بہت مشہور نيں۔ بنگالی لوکاں دی بنیادی غذا وچ مچھلی پسندیدہ ترین اے۔[۸۳][۸۴]
بنگالی خواتین عام طور اُتےساڑی پہندی نيں اُتے کم عمر خواتین وچشلوار قمیض تے مغربی لباس وی مقبول ہوئے رہیا اے۔ گھریلو طور اُتے ساڑی پہننے دا اک مخصوص انداز ہُندا اے جو خاص بنگالی شناخت اے۔ ساڑیاں وچ ایتھے دی بنگالی سوندی تے ریشمی ساڑیاں مشہور نيں۔ مرداں وچ اکثر مغربی پنٹ شرٹ ہی چلدے نيں، مگر تہواراں تے خاص موقاں اُتے روايتی سوندی تے ریشمی کرتاں نوں دھوندی دے نال پہنا جاندا اے۔ ایتھے مرداں دا دھوندی دا سرے ہتھ وچ پھڑ کر چلنے دا رواج رہیا اے، جو اک خاص بنگالی پہچان دیندا اے۔ دھوندی عام طور اُتے سفید رنگ دی ہی ہُندی اے۔
درگا پوجا کولکاتا دا سب توں زیادہ نمایاں تے چکاچوند کرنے والا جشن اے۔[۸۵][۸۶][۸۷]یہ تہوار اکثر اکتوبر دے مہینے وچ آندا اے اُتے ہر چوتھے سال ستمبر وچ وی آ سکدا اے۔ ہور قابل ذکر تہواراں وچ جگددھاتری پوجا، پولا بیاكھ، سرسوتی پوجا ، رتھ یاترا، پوش پربو،دیوالی،ہولی،کرشن جنم اشٹمی،مہا شواراتری،گنیش چترتھی،مکر سنکراندیکرسمس تےعید،محرم وغیرہ اہم نيں۔ ثقافتی تہواراں وچ کولکاتا کتاب میلہ، کولکتہ فلم اتسو، ڈوور لین موسیقی تہوار تے نیشنل تھیٹر فیسٹیول آندے نيں۔ شہر وچ ہندوستانیکلاسیکی موسیقی تے بنگالی لوک گیت موسیقی نوں وی سراہا جاندا اے۔
آکاشوانی بھون،آل انڈیا ریڈیو دا صدر دفتر، کولکاتا
ہندوستان دا پہلااخبار، بنگال گزٹ1780ء وچ کولکاتا توں شائع ہونا شروع ہويا۔[۸۸]بوہت سارے بنگلہ اخبار ایتھے شائع ہُندے نيں، جنہاں وچ آنند بازار پتریکا، اج کل، برتمان، سگنباد پرتیدن، گنیشکتی تے دیانک سٹیٹمن اہم نيں۔[۸۹]دی سٹیٹسمین تے دتی ٹیلی گراف کولکاتا توں شائع ہونے عالے دو وڈےانگریزیاخبارات نيں۔ کولکاتا وچ شائع تے فروخت ہونے والے ہور مقبول انگریزی اخبارات وچ ٹائمز آف آنڈیا، ہندوستان ٹائمز، دتی ہندو، انڈین ایکسپریس، تے ایشین ایج شامل نيں۔[۸۹]مشرقی بھارت دا سب توں وڈا تجارتی مرکز ہونے دی وجہ توں کولکاتا وچ اکنامک ٹائمز، فنانشل ایکسپریس، بزنس لائن، تے بزنس سٹینڈرڈ سمیت کئی اعلیٰ مالی روزنامے گردش وچ نيں۔[۸۹][۹۰]مقامی زباناں دے اخبارات جداںہندی،اردو،گجراتی،اڑیہ،پنجابی، تے چینی مقامی اقلیتاں وچ پڑھے جاندے نيں۔[۵۳][۸۹]
تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو:آکاش وانی (ریڈیو ناشر) آکاش وانی قومی سرکاری ریڈیو براڈکاسٹر شہر وچ کئی اے ایم ریڈیو اسٹیشناں توں نشریات کردا اے۔[۹۱]کولکاتا وچ 12 مقامی ریڈیو اسٹیشن ایف ایم اُتے نشریات کردے نيں۔[۹۲]
بھارت دا سرکاری ٹیلی ویژن براڈکاسٹر،دوردرشن دو مفت چینلز اُتے نشریات کردا اے۔[۹۳] جدوں کہ بنگالی، ہندی، انگریزی تے ہور علاقائیٹیلی ویژن چینلز کیبل، براہ راست مصنوعی سیارہ نشریات یا انٹرنیٹ دے ذریعے قابل رسائی نيں۔[۹۴][۹۵][۹۶]
کولکتہ وچ سرکاری بی ایس این ایل تے نجی مواصلاتی کمپنیاں جداں ووڈافون، ایئر ٹیل، ریلائنس کمیونی کیشنز، ٹاٹا انڈیکوم وغیرہ ٹیلی فون تے موبائل خدمات فراہم کردے نيں۔ شہر وچجی ایس ایم تےسی ڈی ایم اے دونے قسم دی خدمات دستیاب نيں۔ ایتھے بی ایس این ایل، ٹاٹا کمیونی کیشنز، ایئر ٹیل تے ریلائنس کمیونی کیشنز دی طرف توں براڈبینڈ سروس وی دستیاب اے۔ انہاں دے علاوہ سفی تے الائنس وی ایہ سروس فراہم کردے نيں۔
کولکاتا وچ سب توں زیادہ مقبول کھیلفٹ بال تےکرکٹ نيں۔ بھارت دے بیشتر حصےآں دے برعکس ایتھے دے رہائشیاں وچ فٹ بال دے لئی اہم جذبہ اے۔[۹۷]شہر بہترین قومی فٹ بال کلب جداں موہن باگان اے سی، مشرقی بنگال ایف سی، پریاگ یونائٹڈ ایس سی تے محمڈن اسپورٹنگ کلب دا گھر اے۔[۹۸][۹۹]کلکتہ فٹبال لیگ جو1898ء وچ شروع ہوئیایشیا وچ سب توں پرانی فٹ بال لیگ اے۔[۱۰۰]
بھارت دے باقی حصےآں دی طرحکرکٹ کولکاتا وچ مقبول اے تے شہر بھر دے میداناں تے گلیاں وچ کھیلا جاندا اے۔[۱۰۱][۱۰۲]انڈین پریمیئر لیگ وچ کولکاتا دی اک فرنچائز اے جوکولکاتا نائٹ رائیڈرز اے۔ بنگال کرکٹ ایسوسی ایشن جومغربی بنگال وچ کرکٹ دے انتظامی امور سنبھالدی اے کولکاتا ہی وچ واقع اے۔شہر وچ بین محلہ یا بین کلب بنیاداں اُتے کھیلاں دے ٹورنامنٹ خاص کرکرکٹ،فٹ بال،بیڈمنٹن، تے کیرم منعقد کیتے جاندے نيں۔[۱۰۳]میدان شہر وچ اک وسیع میدان اے جو سب توں وڈا پارک اے۔ ایتھے کئی معمولی فٹ بال تے کرکٹ کلباں تے کوچنگ اداروے موجود نيں۔[۱۰۴]
میدان تےفورٹ ولیم،دریائے ہوگلی دے نیڑے بھارت دے سب توں وڈے پارکاں وچوں اک اے ۔ایہ 3 مربع کلومیٹر دے علاقے وچ پھیلا ہويا اے۔ میدان دے مغرب وچ فورٹ ولیم اے۔ چونکہ فورٹ ولیم ہن بھارتی فوج دے زیر استعمال اے اس لئی ایتھے داخل ہونے دے لئی خصوصی اجازت لینا پڑدی اے۔
ایڈن گارڈنز دے اک چھوٹے تالاب وچ برما دا پگوڈا تعمیر کيتا گیا اے، جو اس باغ وچ خاص توجہ دا مرکز اے۔ ایہ مقام مقامی لوکاں وچ بہت مقبول اے۔
وکٹوریہ میموریل1906ء توں1921ء دے درمیان تعمیر کيتا گیا ایہبرطانویملکہ وکٹوریہ دی اک یادگار اے۔ یادگار وچ اک شاندارعجائب گھر وی اے جتھے ملکہ دے پیانو تے سٹڈی ڈیسک سمیت 3000 توں ودھ چیزاں رکھی گئی نيں۔ ایہ روزانہ صبح 10:00 بجے توں شام 4:30 بجے تک کھلدا اے، پیر نوں ایہ بند رہندا اے۔
سینٹ پال کیتھیڈرل تعمیرات دی اک منفرد مثال اے، اس دی رنگین شیشے دی کھڑکیاں تے گوتھک طرز تعمیر اس دا خاصہ نيں۔ ایہ روزانہ صبح 9:00 بجے توں دوپہر تک تے شام 3:00 بجے توں 6:00 بجے تک کھلدا اے۔
ناخدا مسجد سرخ پتھر توں بنی ہوئی اے۔ ایہ اک وڈی مسجد اے جس دی تعمیر1926ء وچ ہوئی سی۔ اس وچ 10،000 افراد دی گنجائش اے۔
ماربل پیلس ایم جی روڈ اُتے واقع نوں اس محل دی خوبصورتی قابل دید اے۔1800ء وچ ایہ محل اک امیر بنگالی زمیندار دی رہائش سی۔ ایتھے کچھ خوبصورت مجسمے تے پینٹنگ نيں۔ خوبصورت فانوس، یوروپین اینٹیک، وینیٹين گلاس، پرانے پیانو تے چین دے بنے نیلے گلدان آپ نوں اس وقت دے امیراں دی طرز زندگی دی جھلک دکھاندے نيں۔
پارس ناتھ جین مندر1867ء وچ بنیا۔ ایہ مندر وینیٹين گلاس، پیرس دے فانوساں، سونے دا ملممع چڑھا گنبد، رنگین شیشاں والی کھڑکیاں تے شیشے لگے كھباں توں سجا اے۔ ایہ روزانہ صبح 6:00 بجے توں دوپہر تک تے شام 3:00 بجے توں 7:00 بجے تک کھلدا اے۔
بیلور خانقاہ رام کرشن مشن دا ہیڈ کوارٹر اے، اس دی تعمیر1899ء وچ سوامی وویکانند نے کيتی سی، جو رام کرشن دے شاگرد سن ۔ ایہ اکتوبر توں مارچ کےدوران صبح 6:30 بجے توں 11:30 بجے تک تے شام 3:30 بجے توں 6:00 بجے تک، تے اپریل توں ستمبر تک ایہ صبح 6:30 بجے توں 11:30 بجے تک تے شام 4:00 بجے توں 7:00 بجے تک کھلدا اے۔
دكشن ایشور کالی مندردریائے ہوگلی دے مشرقی ساحل اُتے واقع ایہ ماں کالی دا مندر اے جتھے شری رام کرشن پرہمنس اک پادری سن ایتھے انہاں نوں تمام مذاہب وچ اتحاد لیانے دی معرفت ہوئی۔ کالی مندر سڈر سٹریٹ توں 6 کلومیٹر جنوب وچ واقع اے۔ ایہ صبح 3:00 بجے توں رات 8:00 بجے تک کھلدا اے۔
مدر ٹریسا ہومز سینکڑاں بے گھراں غریباں دا گھر اے جو خود نوں خدمت خلق دے لئی وقف کر دینے والی مسیحی راہبہمدر ٹریسا دی کاوش اے۔
بوٹینکل گارڈنز کئی ایکڑ وچ پھیلا اک سرسبز، پودےآں دی نایاب قسماں، خوبصورت کھلے پھُلاں، پرسکون ماحول فراہم کردا اے۔ ایتھے قدرت دے نال شام گزارنے دا اک بہترین موقع اے۔ دریا دے مغربی جانب واقع اس باغ وچ دنیا دا دوسرا سب توں وڈا برگد دا درخت اے، جو 10،000مربع میٹر وچ پھیلا ہويا اے، اس دی تقریباً 420 شاخاں نيں۔
Chaudhuri, Sukanta (1990).Calcutta, the Living City: The past. the University of Michigan: Oxford University Press, 292. ISBN978-0-19-562718-3.
Roy, Ananya (1 اکتوبر 2002).City Requiem, Calcutta: Gender and Politics of Poverty. University of Minnesota Press, 352. ISBN978-0-8166-3933-5.
(1 جنوری 2004)Kolkata: the dream city. the University of Michigan: UBS Publishers' Distributors, 93. ISBN978-81-7476-471-3.
Moorhouse, Geoffrey (1971).Calcutta. Penguin Books India, 393. ISBN978-0-14-009557-9.
Chatterjee, Partha (2012).The Black Hole of Empire: History of a Global Practice of Power. Princeton University Press, 425. ISBN978-0-691-15201-1.
Chattopadhyay, Swati (2005).Representing Calcutta: Modernity, Nationalism, and the Colonial Uncanny. Psychology Press, 314. ISBN978-0-415-34359-6.
(2016)Beyond Kolkata: Rajarhat and the Dystopia of Urban Imagination. Routledge, 304. ISBN978-1-134-93137-8.
(2013)Women in Kolkata’s IT Sector: Satisficing Between Work and Household. Springer Science & Business Media, 133. ISBN9788132215936.
Bose, Pablo Shiladitya (2015).Urban Development in India: Global Indians in the Remaking of Kolkata. Routledge, 178. ISBN978-1-317-59673-8.
(2009)Cultures of Servitude: Modernity, Domesticity, and Class in India. Stanford University Press, 255. ISBN978-0-8047-6071-3.
Ghosh, Anindita.Claiming the City: Protest, Crime, and Scandals in Colonial Calcutta, c. 1860–1920. Oxford University Press, 340. ISBN978-0-19-946479-1.
Sanyal, Shukla (2014).Revolutionary Pamphlets, Propaganda and Political Culture in Colonial Bengal. Cambridge University Press, 219. ISBN978-1-107-06546-8.
Busteed, Henry Elmsley (1888).Echoes from Old Calcutta: Being Chiefly Reminiscences of the Days of Warren Hastings, Francis, and Impey. Asian Educational Services, 359. ISBN9788120612952.
Richards, E. P. (2014).The Condition, Improvement and Town Planning of the City of Calcutta and Contiguous Areas: The Richards Report. Routledge, 492. ISBN978-1-317-61700-6.
(2007)Econophysics of Wealth Distributions: Econophys-Kolkata I. Springer Science & Business Media, 248. ISBN9788847003897.
Sarkar, Tanika.Calcutta: The Stormy Decades. Social Science Press, 486. ISBN978-9383166077.
Choudhury, Ranabir Ray.A City in the Making: Aspects of Calcutta's Early Growth. Niyogi Books, 564. ISBN978-9385285288.
Banerjee, Sumanta (2016).Memoirs of Roads: Calcutta from Colonial Urbanization to Global Modernization. Oxford University Press, 192. ISBN978-0-19-946810-2.
↑Chakravorty, Sanjoy (2000). "From colonial city to global city? The far-from-complete spatial transformation of Calcutta",Globalizing cities: a new spatial order?. Oxford, UK: Blackwell Publishing, 56–77. ISBN0-631-21290-6.
↑Das, Suranjan (2000). "The 1992 Calcutta Riot in Historical Continuum: A Relapse into 'Communal Fury'?". Modern Asian Studies (Cambridge University Press) 34 (2): 281–306.doi:10.1017/S0026749X0000336X.
↑ (1992)Patel: a life. Ahmedabad, India: Navajivan, 497.
↑ (2008)Kolkata—an outline, Industry and Economic Planning. Town and Country Planning Organisation, Ministry of Urban Development, Government of India.
↑Population by Religious Community at www.censusindia.gov.inError: unknown archive URL (archived[Date missing])Click on arrow adjacent to state West Bengal so that a Microsoft excel document is downloaded with district wise population of different religious groups. Scroll down to Kolkata district in the document at row no.1629.
↑Calcuttan at dictionary.reference.comError: unknown archive URL (archived[Date missing])
↑Desai, Ashwin (2000).Blacks in whites: a century of cricket struggles in KwaZulu-Natal. Pietermaritzburg, South Africa: University of Natal Press, 38. ISBN978-1-86914-025-0.
.JPG)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_-_1865.jpg)
%2c_Calcutta_(Kolkata).JPG)
.jpg)
_-_1865.jpg)
_26.JPG)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_-_Mid_19th_Century.jpg)
.jpg)
.svg)
