جمہوریہکرغیزستان (یا قرقیزستان) (Kyrgystan)وسط ایشیا وچ واقع اکترک نژادمسلمان ریاست اے - اس دے شمال وچقازقستان، مغرب وچازبکستان، جنوب وچتاجکستان تے مشرق وچعوامی جمہوریہ چین واقع نيں۔ اس دا راجگڑھ اس دا سب توں وڈا شہربشکیک اے ۔
کرغیزستان وشکارلےایشیاء دا اک دیس اے۔ کرغیزستان دے اتر وچقازقستان، لیندے وچازبکستان،تاجکستان لیندے دکھن وچ تے چڑدے پاسے تےچین اے۔ کرغیزستان دا تھاں 199,951 مربع کلومیٹر / 77,181 مربع میل اے۔ کرغیزستان دیلوک گنتی 5,776,500 اے۔کرغیزستان دیبولیکرغیز اے۔
"کرغیز" یا "قرقیز" دے معنی "چالیس قبیلے" نيں جوترک روایت دے مطابق زمانہ قدیم وچ متٌحد ہوئے کے اک قوم بن گئے سن ۔ کرغیزستانی جہنڈے اُتے اس اتحاد دی نشاندہ چالیس کرناں نيں۔ بعض تاریخداناں تے زبانشناساں دے مطابق قرقیز دے اصل لفظی معنیلال نيں جو اس علاقہ وچ مقیمترک قبیلےآں دا قومی رنگ ہويا کردا سی۔
اٹھويں صدی وچ جدوںعرب افواج نےوسط ایشیا فتح کيتا تاں ایتھے مقیم آبادیمسلمان ہونے لگی۔ بارواں صدی وچچنگیز خان نے اس علاقے دا قبضہ کر ليا تے ایويں چھ صدیاں تک ایہچین دا حصہ رہیا۔اٹھارويں صدی دے آخر وچ دو معاہداں دے تحت ایہ علاقہروسی سلطنت دا مفوّضہ صوبہ کرغزیہ بن گیا۔ اس دور وچ کئی سرکش کرغیزچین یاافغانستان منتقل ہوئے گئے۔1919ء توں ایتھےسوویت دور شروع ہويا جو31 اگست1991ء وچ جمہوریہ کرغیزستان دی آزادی دے نال اپنے اختتام اُتے پہنچیا۔
کرغیزستان دی مساحت 198500 کلومیٹر مربع اے جس وچوں %65تیان شان تےپامیر دے پہاڑی سلسلےآں دا علاقہ اے۔ اس علاقے دے شمال مشرق وچ 1606 میٹر دی بلندی اُتےاسیک کول دی نمکین جھیل واقع اے جو دنیا وچ اس نوعیت دی دوسری سب توں وڈی جھیل اے۔کرغیز زبان وچ اس دے معنی "گرم جھیل" نيں کیونجے اِنّے برفانی علاقے وچ تے اس بلندی اُتے ہونے دے باوجود ایہ سال بھر جمتی نئيں اے۔اس نمکین جھیل دے علاوہ کرغیزستان باقی کئیوسط ایشیائی ملکاں دی طرح مکمل طور اُتے خشکی توں محصور اے۔ اس دی سرحداں کسی سمندر توں نئيں ملدیاں۔
کرغیزستان وچسونے تے ہور قیمتی فلزات دی کئی رسوبات موجود نيں۔ پہاڑاں دے باعث ملک وچ صرف اٹھ فیصد علاقہ کشت کاری دے لائق اے تے تقریباً سب مزروعہ زماں جنوب وچ واقعوادئ فرغانہ تک محدود اے۔ اس وادی وچوں کرغیزستان دے دو وڈے دریا،قارو دریو (کالا دریا) تےنارین گزردے نيں۔ انہاں دے سنگم توںدریائے سیحاں نکلدا اے جو بعض اسلامی روایات دے مطابقجنت دے چار دریااں وچوں اک اے۔
معاشرتی تے سیاسی تقاسیم
[سودھو]کرغیزستان دی آبادی گزشتہ دہائیاں وچ پنجاہ لکھ تک پہنچ چکی اے اُتے بیشتر کرغیزستانی حالے وی کسان یا خانہ بدوش نيں۔ اُنتّر فیصد کرغیزستانی ترک نژادکرغیز (قرقیز) قوم نال تعلق رکھدے نيں جدوں کہ بقیہ پچیس فیصد نسلاًازبک تےروسی نيں۔ انہاں دے علاوہتاتار،اوغر،قزاق،تاجک تےیوکرینی قوماں وی ایتھے آباد نيں۔ اگرچہ ایتھے کئی زباناں بولی جاندیاں نيں، سرکاری زباناں صرفکرغیز تےروسی نيں۔
اسّی فیصد کرغیزستانیمسلمان نيں- انہاں وچوں اکثریتحنفیفقہ توں منسلک اے جو ایتھےستارہويں صدی وچ رائج ہويا۔ شہراں توں باہر اسلامی روایات مقامی ترک قبائلی روایات تے عقائد توں ملی ہوئیاں نيں۔ بقیہ کرغیزستانی زیادہ ترروسی یایوکرینی تقلیدی کنائس دےمسیحی نيں۔سوویت دور وچ ایتھے سرکاری لامذہبیت (دہریت) عائد سی تے کرغیزستان دا آئین ہن وی حکومت وچ دین دی مداخلت نوں ممنوع قرار دیندا اے۔ اُتے آزادی دے بعداسلام معاشرتی تے سیاسی سطحاں اُتے بتدریج اہمیت حاصل کر رہیا اے۔ اس دے باوجود کچھ سیاسی تے معاشرتی گروہ ہن ویسوویت دور دیدہریت دے حامی نيں۔
کرغیزستان ست صوبےآں وچ مقسوم اے جو اوبلاست (област) کہلاندے نيں (جمع: اوبلاستار / областтар)۔ راجگڑھبشکیک تےوادئ فرغانہ وچ واقع شہراوش انتظامی طور اُتے خود مختار علاقے نيں جو "شار" کہلاندے نيں۔ صوباواں دے ناں نيں: باتکین، چوئی، جلال آباد، نارین، اوش، تالاس تے ایسیک کول۔
کرغیزستان مختصر تعارف
[سودھو]خشکی ميں محصور کرغزستان وسطی ایشیاء وچ ،چین دے مغرب تے قازقستان دے جنوب وچ واقع اے -اِس دا رقبہ اک لکھ ننانوے ہزار نو سو اکیاون مربع کلومیٹر اے جس دا تقریباً نوے فیصد علاقہ پہاڑاں اُتے مشتمل اے -اِس دا راجگڑھ بشکیک اے جِس دا سابقہ نام( آزادی توں پہلے)فرونز تھا،اس دی سرحدیںچین،ازبکستان،قازقستان تے تاجکستان توں ملدی نيںجنہاں دی کل لمبائی تن ہزار اکیاون کلومیٹر اے -اِس دی آبادی چھپن لکھ توں ودھ نفوس اُتے مشتمل اے جِس وچ پچھترفیصد مسلمان نيںاور شرح خواندگی ننانوے فیصد اے -
اس علاقہ وچ اِسلام دی آمد آٹھواں صدی عیسواں وچ ہوئی جدوں عرب گورنرقتیبہ بن مسلم نے وسطی ایشیاء نوں اپنی خلافت وچ شامل کيتا-نويں صدی عیسوی وچ ایتھے سمانی خاندان نے حکومت کی- اِس سر زمین اُتے نو سو بیالیس عیسوی وچ پیدا ہونے والے رحمدل حکمران ابو منصور سبگتگین نے دسويں صدی عیسوی دے آخر وچ غزنوی دورِ حکومت کیتی بنیاد رکھی جو مشرقِ وسطی توں لے کے وادیِ سندھ ،پنجاب،بلوچستان تے بحرِ ہند تک پھیلی ہوئی سی- ابو منصور سبگتگین اپنی رعایا وچ انصاف تے رحمدلی دی وجہ توں بہت مقبول سی- خاندانِ سلجوق دی حکومت گیارہويں صدی توں لے کے تیرہويں صدی تک رہی جو کہ ہندو کش توں ترکی تے وسطی ایشیاء توں خلیج فارس تک پھیلی ہوئی سی-خاندانِ سلجوق دی حکومت نوں منگولاں دے ظالم حکمران چنگیز خان نے ختم کيتا،منگولاں دے مظالم نے جتھے مسلماناں دا جانی تے مالی نقصان کيتا اوتھے بے پناہ علمی تے ادبی نقصان وی ہويا تے نال نال بے تحاشا تریخ وی ضائع کر دتی گئی-اس وجہ توں کئی عظیم مسلمان سائنسداناں تے فلسفیاں دے افکار اسيں تک نئيں پہنچ سکے - مسلماناں اُتے توں ایہ ظلمت دا سایہ اُس وقت ختم ہويا جدوں منگول حکمران اِسلام قبول کرنے لگے تے عظیم حکمران امیر تیمورنے چودہويں صدی عیسوی وچ وسطی ایشیاء اُتے حکومت کیتی اس دی ریاست ہندوستان توں وولگا(روس ) اورشام توں چین تک پھیلی سی جِس دا مرکز ہرات(افغانستان) سی- پندرہويں صدی وچ ایہ ریاست کمزور ہوئی تے بالآخر مختلف چھوٹی چھوٹی ریاستاں وچ بٹ گئی -اٹھارہويں صدی عیسوی دے وسط وچ کرغزستان اُتے چین نے قبضہ کر لیا- روسی فوجاں نے اٹھارہ سو چھہتر وچ اِس اُتے قبضہ کر کے اِسنوں روسی ریاست وچ شامل کے لیا -
روس دے مارکسی انقلاب دے دوران انیس سو سولہ وچ وسطی ایشیاء وچ سوویت یونین دے ناجائز قبضہ دے خلاف لوک اٹھیا کھڑے ہوئے- قابض فوج نے اِس آواز نوں طاقت توں دبایا تے قتلِ عام کيتااورایتھے دی آبادی دا چھٹا حصہ اِس دی بھینٹ چڑھ گیا-انیس سو ستاراں توں انیس سو تئیس تک دے عرصے وچ ملک وچ کمیونزم لاگو کر دتا گیا جِس توں کرغیز لوکاں دا ثقافتی طریقہِ زندگی متأثر ہوئے ا-انیس سو چھتیس وچ اسنوں کرغز سوویت ریپبلک دا ناں دے دتا گیا-
انیس سو نوے وچ انتشار پھیلنے دی وجہ توں ملکی حالات کافی خراب ہوئے ئے تے قریباً اک لکھ لوک ہلاک ہوئے ئے-انیس سو اکیانوے وچ سوویت یونین دے ٹوٹتے ہی اکتیس اگست انیس سو اکیانوے کوکرغزستان آزاد ہوئے گیا اورکمیونسٹ پارٹی دے اسکر اکائیف پہلے صدر منتخب ہوئے جو تن مرتبہ (انیس سو اکیانوے،انیس سو پچانوے،دو ہزار) وچ وی منتخب ہوئے ئے-اِنہاں دے دورِ حکومت وچ ملک وچ ترقی دے مطلوبہ اہداف حاصل نہ ہونے اُتے عوام حکومت دے خلاف اُٹھ کھڑی ہوئی-دو ہزار پنج وچ عوامی مطالبے دے بعد صدر اسکر اکائیف نے استعفیٰ دے دتا جِس دے بعد ہونے والے الیکشن وچ کرمنبیک بکائیف بھرپور عوامی حمایت دے نال صدر منتخب ہوئے اوردوہزار دس وچ ہونے والے انتخابات وچ المازبیک اتم بائیف صدر منتخب ہوئے-
ایتھے دی زمین دا نوے فیصد توں زیادہ حصہ پہاڑاں اُتے مشتمل اے جِن دے اُتے پئی برف ، انہاں وچ موجود سر سبز وادیاں،نیلے پانی دی جھلیاں، بَل کھاندے دریا،چوٹیاں توں گِردا پانی سیاحت دے دلدادہ افراد نوں دعوتِ نظارہ دیندے نيں-اِس دے مشہورشہراور مقاما ت وچ راجگڑھ بشکیک،Ala Archa National Park،نغمہِ کول جھیل،سلیمان پہاڑ،برج بورانا،اسیک کل جھیل وغیرہ شامل نيں-ایتھے دا ثقافتی طریقہ شکار دُنیا وچ بہت مشہور اے جِس وچ تربیت یافتہ عقاب دے ذریعے خرگوش دا شکار کيتا جاندا اے - کرغیز وزیرِ سیاحت دے مطابق ایتھے اُتے دو ہزار تیرہ وچ تن ملین توں زیادہ سیاح آئے جِن توں ملک نوں پنج سو سٹھ ملین ڈالر آمدنی ہوئی جو کہ جی ڈی پی دا چار اعشاریہ پنج فیصد سی- ایتھے اُتے موجود مسیتاں وی قابلِ دید نيں جنہاں وچ دنگن مسجد،نیلی مسجد وغیرہ شامل نيں- دو ہزار پنج توں لے کے دو ہزار چودہ تک او آئی سی دی جانِب توں اِس دے راجگڑھ نوں اِسلامی سبھیاچار دا راجگڑھ نامزد کيتا گیا اے جو اِس اَمر نوں ظاہر کردا اے کہ ایہ اسلامی رہتل تے تمدن کاگہوارہ رہیا اے -
وسطیٰ ایشیاء وچ اِسلام دی تبلیغ تے اشاعت دے لئی صوفیا نے گراں قدر خدمات انجام دیں-کرغزستانی عوام آج وی صوفیا توں کافی عقیدت رکھدے نيں -گیارہ سو تہتر صدی عیسوی نوں اوش (کرغستان) وچ صوفی بزرگ حضرت خواجہ سید محمد قطب الدین بختیار کاکیؒ پیدا ہوئے جنہاں نے تصوف دے پرچار دے لئی کردار ادا کيتا جِس دی تفصیل چشتیہ سلسلہ دی تصوف اُتے مبنی مشہور کتاب سیرالاولیاءؒ وچ موجود اے ،آپؒ دا مزار مبارک دہلی وچ اے۔
کرغزستان دی معشیت دی گل کيتی جائے تاں دو ہزار تیرہ دے مطابق اِس دی جی ڈی پی شرح تقریباً ست فیصد سی-ملکی معشیت زیادہ تر سونے دے ذخائر ،پن بجلی، کپاس دی برآمد ، تے سیاحت پرانحصار کردی اے، کرغزستان وچ پہاڑاں وچ بہندے دریا ڈیماں دے لئی بہت موزاں نيں جِس دی وجہ توں کرغزستان وچ چھوٹے ، بڑ ے ڈیماں توں کل بجلی دا اَسی فیصد حصہ حاصل ہُندا اے اِنہاں ڈیماں وچ ذخیرہ ہونے والے پانی توں ملکی زراعت نوں وی کافی فائدہ ہُندا اے -روس دے نال ملکر ایہ ملک وچ ہور ڈیماں دی تعمیر کر رہیا اے - دو ہزار تیرہ وچ ملکی برآمدات تقریباً ڈیڑھ بلین ڈالر تے درآمدات تقریباً پنج بلین ڈالر سیں-ملک وچ دو ہزار تیرہ دے مطابق گیس دے معلوم ذخائر تقریباً پنج بلین کیوبک میٹر تے تیل دے معلوم ذخائر تقریباً چالیس ملین بیرل نيں-سونے دے ذخائر دی اندازہً قیمت ساڈھے پنج بلین ڈالر اے -
اس علاقہ نوں تریخ وچ اہم تجارتی شاہراہ اُتے واقع ہونے دی وجہ توں خاص اہمیت حاصل رہی اے - اک سو تیس ق م وچ بحیرہِ روم توں شروع ہونے والا سِلک روٹ مشرق تے مغرب دے ملکاں نوں آپس وچ مِلاندا سی اوریہ روٹ کرغزستان دی سر زمین توں وی گزردا سی جِس دی وجہ توں کرغزستان نوں اِس روٹ دے ذریعے ہونے والی تجارت توں کافی فائدہ حاصل ہُندا سی -
کرغزستان نے آزادی دے بعد توں اِس خطہ دے اہم ملکاں توں تعلقات مضبوط کیتے نيں اوراِس دے چین،روس،قازقستان،ازبکستان ،پاکستان تے خطے دے دوسرے ملکاں توں اچھے سفارتی اورتجارتی تعلقات نيں جنہاں دی وجہ توں کرغزستان خطہ دے تمام ملکاں توں ملکر ترقی دی نويں منزلاں طے کر رہیا اے - کرغزستان اورچین دے وچکار، چین توں وسطیٰ ایشیاء دے درمیان ریل ٹریک بنانے دے منصوبے اُتے گل گل چل رہی اے جِس دی وجہ توں اِس نوں خطہ دی وڈی منڈیاں تک جلد رسائی حاصل ہوئے سکے گی-کرغزستان چار ملکی (پاکستان،چین،قازقستان،کرغزستان )تجارتی معاہدےQuadrilateral Traffic in Transit Agreement )کا رکن وی اے جِس توں ایہ اِس خطہ دے تمام ملکاں توں وسیع پیمانے اُتے تجارت کر رہیا اے -کرغزستان ،اکنامک نوں آپریشن آرگنائزیشن(Economic Cooperation Organization)،او آئی سی،اقوامِ متحدہ،ایس سی او،ورلڈ ٹریڈ آرگنائزیشن دا رکن اے -
پاکستان تے کرغزستان دے درمیان باہمی تعلقات دا آغاز کرغزستان دی آزادی دے نال ہی شروع ہوئے گئے تے وقت دے نال نال مضبوط ہُندے گئے - پاکستان تے کرغزستان دے باہمی تعلقات دی دسويں سالگرہ دے موقع اُتے پاکستان دی طرف توں یادگاری ڈاک ٹکٹ وی شائع دی گئی-دو سو توں زیادہ پاکستانی طالبعلم کرغزستان وچ اپنی ڈاکٹریٹ دی تعلیم حاصل کر رہے نيں-پاکستان دی تقریباً تن سو توں زیادہ کمپنیاں کرغزستان وچ رجسٹرڈ نيں - بشکیک وچ نیشنل بینک آف پاکستان دی برانچ وی دو ہزار دو وچ کھولی گئی- پاکستان نوں کاشغر توں گوادر ریلوے ٹریک نوں ہور وسعت دے کے اِس نوں کرغزستان تک پھیلیانا چاہیے تے چین دے وسطیٰ ایشیاء دے ملکاں دے نال ریل روڈ منصوبہ نوں اِس دے نال مِلیانا چاہیے جِس توں نہ صِرف خشدی ميں محصور وسطیٰ ایشیاء دے ملکاں نوں کاشغر توں گوارد ریل روڈکے ذریعے گہرے پانی دی بندرگاہ گوادرتک رسائی حاصل ہوئے گی بلکہ پاکستان نوں وی وسطیٰ ایشیاء دے ملکاں تک جلد رسائی حاصل ہونے توں نويں تجارتی راہاں کھلاں گاں تے تجارتی حجم ودھنے توں پاکستان سمیت تمام وسطیٰ ایشیائی ملکاں ترقی دے نويں دور دا آغاز کرن گے تے اس دے نال پاکستان اپنی توانائی دی ضروریات وی پوری کر سکے گا-
کرغیزستان دی بھاری اکثریت مسلمان آبادی اُتے مشتمل اے، 1998ء دی مردم شماری دے مطابق کرغیزستان دی کل آبادی دا 86.3% اسلام دے پیروکاراں اُتے مشتمل اے تے انہاں دی اکثریت اہلسنت اے۔[۵] مسلمان پہلے پہل ایتھے اٹھويں صدی عیسوی وچ وارد ہوئے۔[۶] آئین مذہبی آزادی دی ضمانت دیندا اے۔ کرغزستان اک کثیر النسلی تے اسلام دے نال کثیر مذہبی ملک اے (بشمولاہل سنت،اہل تشیع)،بدھ مت،بہائیت،مسیحیت (بشمولروسی راسخ الاعتقاد، تےکاتھولک کلیسیا)،یہودیت، تے ہور مذاہب سب ملک وچ موجود اے۔ سنی اسلام ملک دا سب توں وڈا مذہب اے، سنیاں دی تعداد، کل آبادی دا 75-80% اے۔
.svg)
.svg)