ماسکو (روسی: Москва، انگریزی: Moscow)روس داراجگڑھ تے سیاسی، اقتصادی، تجارتی، تعلیمی تے آمدورفت دا مرکز اے۔ ایہبراعظمیورپ دا سب توں وڈا شہر وی اے۔
شہر روس دے یورپی علاقے وچ وسطی وفاقی ضلع وچدریائے ماسکو دے کنارے واقع اے۔ تاریخی طور اُتے ایہ سوویت اتحاد تے زار دے عہد وچ وی روس دا راجگڑھ رہیا اے۔ ایتھے واقع روسی صدر دی رہائش گاہ ماسکو کریملن نوں عالمی ثقافتی ورثء قرار دتا گیا اے۔ استوں علاوہ روسی پارلیمان (دوما تے وفاقی مجلس) تے حکومت روس دے ہور دفاتر وی ايسے شہر وچ نيں۔
ماسکو 2222اپنے طرز تعمیر تے فنون لطیفہ دے حوالے توں دنیا بھر وچ معروف اے۔ ماسکو داسینٹ بازل گرجا تے مسیح نجات دہندہ دا گرجا وی دنیا بھر وچ جانیا جاندا اے۔ ماسکو ہن وی اک وڈا اقتصادی مرکز اے تے کئی ارب پتی افراد دا مسکن تے غیر دیسی افراد دے لئی مہنگے ترین شہراں وچوں اک شمار کيتا جاندا اے۔ ایہ کئی سائنسی و تعلیمی ادارےآں دے نال نال کھیلاں دے عظیم میداناں دا وی شہر اے۔ ماسکو پیچیدہ ترین آمدورفت دے نظام دا حامل اے جس وچ دنیا دا مصروف ترین میٹرو نظام وی شامل اے جو اپنی تعمیرات دے باعث دنیا بھر وچ مشہور اے۔ ماسکو1980ء دے گرمائیاولمپک کھیلاں دی میزبانی کرچکيا اے۔
یہ یورپ دا سب توں وڈا ام البلد (metropolitan area) اے تے دنیا دے عظیم ترین شہری علاقےآں وچ شمار کيتا جاندا اے۔ ماسکو روس تے دنیا دا اہم سیاسی، اقتصادی، ثقافتی، مذہبی، مالیاتی تے تعلیمی مرکز اے تے اک عالمی شہر اے۔ ایہ دنیا دے وڈے شہراں وچ ستويں درجے اُتے آندا اے۔ شہر دی آبادی (بمطابق یکم جون 2009ء) 10،524،400 اے ۔
ماسکو اہم اقتصادی مرکز اے تے دنیا دے ارب پتی افراد وچوں کئی ایتھے مقیم نيں۔2008ء وچ شہر نوں مسلسل تیسرے سال غیر دیسی ملازمین دے لئی دنیا دا مہنگا ترین شہر قرار دتا گیا سی۔ اُتے2009ء وچ اسنوںٹوکیو تےاوساکا دے بعد تیسرے درجے اُتے رکھیا گیا۔
ماسکو وچ کئی سائنسی و تعلیمی ادارے واقع نيں تے نال نال کھیلاں دے مشہور میدان وی نيں۔ آوا جائی دا اک پیچیدہ نظام، جو 3 بین الاقوامی ہوائی اڈےآں، 9 ریلوے ٹرمینل تے زیر زمین ریل دے مصروف نظاماں اُتے مشتمل اے۔ زیر زمین ریلوے نظام ٹوکیو دے بعد دنیا دا مصروف ترین نظام اے تے اپنی خوبصورت تعمیرات تے فن پارےآں دے بارے دنیا بھر وچ ممتاز حیثیت رکھدا اے۔ماسکو دے باسی نوں روسی بولی وچ ماسکووچ کہیا جاندا اے۔
ماسکو (روسی:ماسکوا)روس دا راجگڑھ تے سب توں وڈی لوک گنتی دا روسی شہر اے۔ ایہ روس دا سیاسی کاروباری رہتلی، آݨ جاݨ تے پڑھائی دا گڑھ اے۔دریائے ماسکوا دے کنڈے تے وسدے ایس شہر وچ 11,503,501 لوک وسدے نیں۔ایہہ شہرروس دے لیندے پاسے ول اے۔ استمبول مگروں ایہ یورپ دا سب توں وڈا شہر اے۔ ایتھے دنیا دے سب توں چوکھے ارب پتی ریندے نیں۔ ماسکو اپنے بنائی تےسوہنے کم نالدنیا بھر چ مشہور اے۔
ماسکو اج ویاک وڈا اقتصادی مرکز اے تے کئی ارب پتی افراد دا مسکن اے تےجگ دا دوجا مہنگا ترین شہر اے ۔ ایہہ کئی سائینسی و تعلیمی اداریاں دے نال نال کھیڈاں دے وڈے میداناں دا شہر وی اے ۔ ماسکو پیچیدہ ترین آمد و رفت دا نظام رکھدا اے جس چ دنیا دا مصروف ترینمیٹرو یازیر زمین ریل نظام وی شامل اے ،جہڑا اپنی تعمیرات ، خوبصورتی تے صفائی دی وجہ توں پورے جگ چ مشہور اے ۔ ماسکو 1980ء دے گرمائی اولمپک دی میزبانی وی کرچکیا اے ۔
تریخ دے پنیاں تے ماسکو دا پہلا ذکر 1147ء چ ملدا اے جدوںکیف دے شہزادےیوری دولگو روکی (یوری لمبے ہتھاں والا) نےنوووگورد دے شہزادے نوں طلب کیتا گئیا ۔تریخ دسدی اے کہدریائے ماسکوا دے کنارے ماسکو دی بنیاد رکھن والا وی ایہی شہزادہ سی ۔ 9سال بعد یوری دولگو روکی نے شہر دے دوالے لکڑی دی فصیل قائم کرن دا حکم دتا جہڑی بعد چ کئی دفعہ تعمیر ہوئی ۔ 1237ء تے 1238ء چمنگولاں نے شہر تباہ کرن دے بعداگ لا دتی تے شہریاں نوں قتل کردتا ۔ ماسکو حالات دا مقابلہ کردے ہوئے 1327ء فیر ابھریا تےاک آزاد ریاست دا راجگھر بنیا ۔ استوں بعد کافی عرصے تک ماسکو اک مستحکم تے کامیاب ریاست دی جثیت نال ترقی کردا رہیا تے ارد گرد دے علاقیاں توں مہاجر ہوکے آݨ والےروسی ایتھے آباد ہوئے ۔
ماسکوا دریا
شہزادہدمیتری دونسکی نےاک متحدہروسی فوج دی قیادت کردے ہوئے 1380ء چجنگ کولیکووا چمنگولاں دے خلاف اہم کامیابی حاصل کیتی ۔ اسدے بعد ماسکو نےروس نوں منگولاں دے قبضے توں آزاد کران چ اہم تے قائدانہ کردار ادا کیتا ۔ 1453ءایوان گروزنی (ایوان خوفناک) نےروس نوںتاتاریاں دے قبضے توں آزاد کروائیا تے ماسکو دیس چ طاقت دا اہم مرکز بن گئیا ۔ اسدے دور دے خاتمے تک ماسکوروسی سلطنت دا راجگھر بن گئیا.
1812 دی ماسکو لڑائی
ستارویں صدی کئی اہم ترین واقعات پیش آئے جنہاں چ 1618ء چپولینڈ دے دراندازاں توں ماسکو دی آزادی ، 1648ء نمک دے فسادات ، 1662ء چتانبا دے فسادات ، 1682ء دی ماسکو بغاوت شامل نیں ۔ 1703ءپیٹر اعظم نےبالٹک سمندر دے کنارےسینٹ پیٹرزبرگناں دا شہر آباد کیتا تے 1712ء ماسکو دی راجگھر دے طور تے حثیت ختم ہوگئی تے دارالحکومتسینٹ پیٹرزبرگ منتقل ہوگئیا ۔روس تےنیپولین دے حملے دے بعد 1812ء ماسکو دےلوکاں نے خود شہر نوں اگ لادتی تے آپ شہر چھڈ کے چلے گئےتے جدوں 14ستمبر نوںنیپولین دیاں فوجاں ایتھے پہنچیاں تے سخت برفباری چ اوہناں نے شہر نوں راکھ دا ڈھیر دیکھیا ۔
تریخ دے صفحات وچ ماسکو دا پہلا ذکر1147ء وچ ملدا اے جدوںکیف دے شہزادےیوری دولگورفکی دی جانب توں نوگورود جمہوریہ دے شہزادے نوں طلب کيتا گیا۔ 9 سال بعد1156ء وچ یوری دولگورفکی نے شہر دے گرد لکڑی دی فصیل قائم کرنے دا حکم دتا جو بعد وچ کئی مرتبہ تعمیر ہوئی۔1237ء تے1238ء وچمنگولاں نے شہر نوں تباہ کرڈالیا تے اسنوں نذر آتش کرنے دے بعد شہریاں نوں قتل کر دتا۔ ماسکو حالات توں نبرد آزما ہونے دے بعد1327ء وچ اک مرتبہ فیر ابھریا تے آزاد سلطنت دا راجگڑھ قرار پایا۔ بعد وچ ماسکو کئی سال تک اک مستحکم تے کامیاب ریاست دی حیثیت توں ترقی پاندا رہیا تے روس بھر توں ہزاراں مہاجرین ایتھے آکے آباد ہوئے ۔
1380ء وچ شہزادہ دمتری دونسکوئے نے اک متحدہروسی فوج دی قیادت کردے ہوئے جنگ کولیکوف وچمنگولاں دے خلاف اہم ترین فتح حاصل کيتی۔ اس دے بعد ماسکو نے روس دے منگولاں دے قبضے توں آزاد کرنے دے لئی اہم ترین تے قائدانہ کردار ادا کيتا۔1480ء وچایوان سوم نے روس نوں تاتاریاں دے قبضے توں کڈ لیا تے ماسکو دیس وچ طاقت دا مرکز بن گیا۔ اس دے دور دے خاتمے تک ماسکو روسی سلطنت دا راجگڑھ بن گیا۔
17 ويں صدی وچ کئی اہم واقعات پیش آئے جنہاں وچ1612ء وچپولینڈ دے دراندازےآں توں ماسکو دی آزادی،1648ء وچ نمک فسادات،1662ء وچ تانبہ فسادات تے1682ء دی ماسکو بغاوت شامل نيں۔1703ء وچپیٹر اعظم دی جانب توںبحیرہ بالٹک دے کنارےسینٹ پیٹرزبرگ نامی شہر دے قیام دے بعد1712ء وچ ماسکو دی راجگڑھ دی حیثیت ختم ہوئے گئی تے راجگڑھ سینٹ پیٹرزبرگ منتقل کر دتا۔1812ء وچنپولین دی آمد اُتے ماسکو دے باشندےآں نے شہر نوں نذرآتش کر دتا تے شہر چھڈ گئے تے جدوں 14 ستمبر نوں نپولین دی افواج پہنچیاں تاں اوہ بھکھ، سردی تے رسد دی فراہمی وچ مسائل توں دوچار سن تے جلد واپسی اُتے مجبور ہوگئياں۔جنوری1905ء وچ شہر دے گورنر یا میئر دا نظام رائج کيتا گیا تےالیگزیندر ایدریانوف شہر دے پہلے میئر قرار پائے۔1917ء وچانقلاب روس دی کامیابی دے بعد12 مارچ1918ء نوں روس دی وفاقی سوویت اشتراکی جمہوریہ تے 5 سال بعدسوویت اتحاد دا راجگڑھ قرار پایا۔
دوسری جنگ عظیم دے دوران سوویت ریاست دی دفاعی کمیٹی تے افواج دے جنرل اسٹاف ماسکو وچ قائم سن ۔1941ء وچ ماسکو دے باشندےآں توں قومی رضاکاراں دے 16 ڈویژن (اک لکھ 60ہزار افراد توں ودھ)،25 بٹالین (اک لکھ 85 ہزار توں ودھ) تے 4 انجینئری رجمنٹ تشکیل دتیاں گئیاں۔نومبر1941ء وچ شہر دے نواح وچ جرمن افواج دی پیش قدمی دا روک کر دتا گیا تے بعد وچ جنگ ماسکو وچ اس دا مکمل خاتمہ ہوئے گیا۔ جنگ دے دوران شہر نوں شدید نقصان پہنچیا تے اس دی صنعتاں شدید متاثر ہوئیاں۔ اُتے محاصرے تے بمباری دے باوجود شہر دے زیر زمین میٹرو نظام دی تعمیر جاری رہی جس دا آغاز1930ء دے اوائل وچ ہويا سی۔ میٹرو نظام دی چند لائناں جنگ دے آخری ایام وچ کھولی گئياں۔یکم مئی1944ء نوں تمغا دفاع ماسکو تے1947ء وچ ماسکو دی 800 واں سالگرہ دی یاد وچ اک ہور تمغا متعارف کرایا گیا۔8 مئی1965ء نوںدوسری جنگ عظیم دی فتح دی 20 واں سالگرہ دے موقع اُتے سوویت یونین دے 12 شہراں نوں ”بلاد قہرمان“ (Hero Cities) قرار دتا گیا جنہاں وچ ماسکو وی شامل سی۔1980ء وچ شہر نے گرمائیاولمپک کھیلاں دی میزبانی دی اُتے افغانستان وچ روسی جارحیت دے خلاف دنیا دے کئی دیساں نے انہاں کھیلاں وچ حصہ نہ لیا۔ (ملاحظہ کیجیے:اولمپک مقاطعے)
1991ء وچ ماسکومیخائل گورباچوف دی اصلاحات دے مخالف حکومتی اراکین دی بغاوت دی کوششاں دا وی مرکز رہیا۔ سقوط سوویت اتحاد دے بعد وی ماسکو بدستور راجگڑھ رہیا۔ اس دے بعد ماسکو وچ معیشت مغربی طرز اُتے ترتیب دتی گئی۔
ماسکو روس وچ طاقت دا مرکز اے۔ شہر دے مرکز وچ ماسکو کریملن واقع اے جس وچ روس دے صدر دی رہائش گاہ دے نال نال ہور کئی قومی حکومتی تنصیبات وی قائم نيں جنہاں وچ عسکری صدر دفاتر تے ماسکو عسکری ضلع دے صدر دفاتر وی شامل نيں۔ دنیا بھر دے دارالحکومتاں دی طرح ماسکو وی کئی غیر دیسی سفارت خاناں تے سفارت کاراں دا مسکن اے۔ ماسکو 7 وفاقی ضلعے دے وسطی وفاقی ضلع وچ واقع اے۔ نتیجتاً ایہ روس دے صدر دی جانب توں متعین کردہ نمائندے دے زیر انتظام اے ۔
ماسکو دے مکمل شہر دے سربراہ اک میئر نيں (موجودہ میئر: یوری لوزکوف)۔ اسنوں 10 انتظامی علاقےآں (اورکوگ) تے 123 بلدیاتی ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے ۔
شمالی عرض بلد وچ واقع ہونے دی وجہ توں شہر وچ سورج دی روشنی کدی کدائيں ہی دکھادی دیندی اے۔ موسم سرما سب توں چھوٹا دن 7 گھینٹے توں وی پہلے ختم ہوجاندا اے جدوں کہ گرما وچ دن 18 گھینٹے توں وی وڈا ہوجاندا اے۔ نتیجتاً ماسکو وچ شدید سردی تے اوسط گرمی پڑدی اے۔ جولائی تے اگست دے گرم مہینےآں وچ اوسط درجہ حرارت 20 ڈگری سینٹی گریڈ ہُندا اے جدوں کہ سردیاں دے مہینےآں وچ درجہ حرارت منفی 12 ڈگری سینٹی گریڈ تک گرجاندا اے ۔
فائل:Tpb.jpgٹرائمف پیلس بلڈنگ، 2005ء وچ مکمل ہونے والی ایہ عمارت یورپ دی بلند ترین عمارت اے
طویل عرصے تک شہر دے منظر وچ آرتھوڈوکس چرچ غالب نظر رہیا اُتے سوویت دور وچ شہر دا حلیہ تیزی توں تبدیل ہويا جس وچ اہم ترین کردارجوزف استالن دا سی جس نے شہر نوں جدید بنانے دے لئی وڈے پیمانے اُتے اقدامات کیتے۔ انہاں دے دور صدارت وچ شہر وچ وسیع سڑکاں تعمیر کيتیاں گئیاں جنہاں وچوں چند 10 قطاراں تک وسیع سن اُتے اس جدیدیت دا نقصان شہر دی قدیم تعمیرات نوں ہويا تے چند شاہکار عمارتاں اس دی نذر ہوگئياں۔ انہاں عمارتاں وچ برج سوخاریو، کازان گرجا تے مسیح نجات دہندہ دا گرجا شامل نيں۔ آخر الذکر دونے عمارتاں نوں1990ء دی دہائی وچ دوبارہ تعمیر کيتا گیا۔
استالن عہد وچ گرجا نما 7 عمارتاں تعمیر کيتیاں گئیاں جنہاں نوں ست بہناں (The Seven Sisters) کہیا جاندا اے۔ ایہ عمارتاں اج وی ماسکو دی بلند عمارتاں دا اہم ترین حصہ نيں۔ ہر شہری تے اس دے خاندان نوں رہائش دی فراہمی دی روسی پالیسی دے باعث وی ماسکو وچ تعمیرات دے شعبے وچ انقلاب برپا ہويا۔
ماسکو دے کئی عجائب گھر تے گیلریاں اس اعلیٰ پائے کيتیاں نيں کہ انہاں دا موازنہمغربی یورپ تےشمالی امریکا دے کسی وی کسی وی عجائب گھر یا گیلری توں کيتا جاسکدا اے۔ فن پارےآں دی نمائشاں باقاعدگی توں منعقد ہُندیاں نيں جنہاں وچ مصوری، تصویر کشی تے مجسمہ سازی دے نمونے پیش کیتے جاندے نيں۔
ماسکو دے اہم ترین فنی عجائب گھراں وچ تریتیاکوف گیلری شامل نيں جس دی بنیاد اک فن پارےآں دے اک دولت مند شائقپیویل تریتیاکوف نے رکھی سی۔ انہاں نے شہر دے لئی فن پارےآں دے اک عظیم ذخیرہ وی عطایہ کیہ۔ اج کل تریتیاکوف گیلری دو عمارتاں وچ قتسیم اے۔ قدیم تریتیاکوف دریائے ماسکوا دے جنوبی کنارے اُتے واقع اصل گیلری اے جس وچ قدیم روسی فن پارے محفوظ نيں۔ پہلے از انقلاب دے معروف مصورالیاریپن تے ہور دے فن پارے ايسے قدیم تریتیاکوف گیلری وچ رکھے گئے نيں۔ جدید تریتیاکوف گیلری سوویت دور وچ قائم کيتی گئی جس وچ سوویت فن کاراں دے نمونے رکھے گئے نيں۔
پشکن عجائب گھر
شہر ماسکو دا اک ہور فنی عجائب گھر پشکن عجائب گھر اے۔ ایہ لندن دے برطانوی عجائب گھر دی طرز اُتے تعمیر اے۔ ریاستی تاریخی عجائب گھر برائے روس روسی تریخ دے بارے وچ اے۔1872ء وچ قائم کردہ پولی ٹیکنک عجائب گھر روس دا سب توں وڈا تکنیکی عجائب گھر اے جس وچ کئی تاریخی ایجادات تے ٹیکنالوجی دے کارنامے رکھے گئے نيں۔ اس دے علاوہ شہر وچ بورودینو پینوراما عجائب گھر وی قائم اے ۔
ماسکو روس وچ بیلے تے فلم سمیت ہور فنون دا مرکز اے۔ شہر وچ 93 سیٹر، 132 سینما تے 24 کنسرٹ ہال قائم نيں۔ اس دے علاوہ ماسکو وچ بین الاقوامی پرفارمنس آرٹ دا مرکز وی قائم اے جسنوں2003ء وچ کھولیا گیا۔
شہر وچ دو وڈے سرکس ماسکو ریاستی سرکس تے ماسکو سرکس وی قائم نيں ۔
ماسکو دا شہر ماسکوا دریا دے کنڈے تے وسدا اے جیہڑا مرکزی روس دے یورپی چڑهدے پاسے ول وگدا اے. اے دریا شہر دے اندر 49 پلیاں تے نہراں تکر پهیلیا ہویا اے. ما سکو دی ایلیویشن ال رشیا نمائش مرکز تے 512 فٹ اے جتهے ماسکو دا مشعور موسمیات گڑھ موجود اے. ماسکو شہر دا وادا لہندے توں چڑهدے تکر 39.7 کلومیٹر تے لمبائی اتلے توں دکهن تکر 51.8 کلومیٹر ہیگی اے.
ماسکو دا ویلہ مرکزی روس خاص طور تےسینٹ پیٹرزبرگ,بیلارس, تےجمہوریہ کریمیہ دے ٹائم زون دے حوالے لئی ورتیا جاندا اے. اے علاقے ماسکو سٹنڈرڈ ویلے تے ٹردے نیں جیہڑہ UTC توں 3 کعینٹے ود اے.
ماسکو دی آب و ہوا گرم تے گٹھن آلی اے۔ سردی دا موسم عام طور تے نومبر توں مارچ تکر جاندا اے تے باقی سارا سال گرمی پیندی اے۔ موسم وچ تبدیلی ہندی رہندی اے تے درجہ حرارت سردیاں وچ 25- توں 30- تکر ہندا اے۔ گرمیاں دا درجہ حرارت 10 توں 35 Ċ درجہ تکر جاندا اے۔جونجولائی تےاگست دے معینیاں چ بوہتا بوہتا درجہ حرارت 20 توں 26 تکر قابل برداشت ہندا اے پرمئی تےستمبر دے معینے چ چوکھی گرمی پیندی اے تے کدی اک دو ہفتے لئی دن دا درجہ حرارت 30C توں وی ٹپ جاندا اے۔ہن تکر سب توں ودھ درجہ حرارت ماسکو دے مرکز تے ایئرپورٹ دا رکارڈ کیتا گیا جیہڑا 29 جولائی 2010 نوں 38.2C تے 39.0C دے برابر ہیگا سی۔ ایدی وجہ غیر معمولی گرمی دی لہراں دا چلنا سی۔ 2007-2014 وی موسم دے حوالے نال گرم ترین سال رئے نیں۔ماسکو دے مرکز اچ درجہ حرارت آسے پاسے دے علاقے آں چوں ودھ ہندا اے۔
2010 دی لوک گنتی دے مطابق ماسکو دی ابادی 11,503,501 سی جیہڑی 2002 وچ 10,382,754 سی۔ ماسکو دی لوک گنتی چ او لوک شامل اے جیہڑے اوتھوں دی پکے رہائشی ہے نیں۔ سرکاری حساب کتاب وچ 8.1 ملین لوک بارلے نیں جیہڑے ویزے یا ہور دستاویزاں دے پاروں اوتھے ریندے نیں۔
ماسکو چعیسائی مذہب نوں منن آلے لوک گنتی وچ چوکھے ودھ نیں ایس کر کے عیسائیت اوتھے دا وڈا دھرم منیا جاندا اے۔ ایس توں علاوہ ماسکو چ آرمینیائی،بدھ مت،ہندو مت،کیتھولک تےاسلام نوں منن والے وی ریندے نیں۔ماسکو دے پیٹرک نوں چرچ دا وڈا منیا جاندا اے تے اے ڈانیلو مونسٹری چ ایندا اے۔ ماسکو نوں 40 گرجا کعراں دا شہر وی آکھیا جاندا سی۔
1918 وچروس نوںسیکولر دیس بنا دتا گیا۔ 1930-1920 وچ ماسکو اچ کئی گرجے ختم کر دتے گئے۔ماسکو چ مسلمان ابادی 1.5 ملین دے نیڑے اے جیہڑی شہر دی کَل ابادی دا 14 فیصد اے۔ شہر چ چار مسیتاں وی ہے نیں۔ ماسکو دی کیتھیڈرل مسیت مشعور اے۔ ایس مسیت دی شروعات 2015ستمبر 25 چ کیتی گئی۔ اے مسیت اک پرانی مسیت دی تھاں تے بنائی گئی تے ایس وچ دس ہزار بندیاں دے بین دی تھاں اے۔ روس دے صدرولادیمر پٹن،ترکی دےطیب اردگان تےفلسطین دےمحمود عباس ہوراں ایس مسیت دی افتتاحی کٹھ چ شامل ہوئے سن۔
ماسکو دا مشعور عجائب کعر ٹریکو گیلری اے جیہڑا پیول ٹریکو نیں بنایا سی۔ پیول اک امیر بندا سی تے اونیں عجائب کعر لئی چوکھی خیرات کیتی سی۔گیلری دو عمارتاں تے مشتمل اے اک نوِیں تے اک پرانی۔
اک ہور عجائب کعر پشکن میوزیم آف آرٹس اے۔اےلندن دےبرٹش میوزیم نال رلدا مدا اے۔
2005 توں لے کے 500 توں ودھاولمپک دے کھڈاری ماسکو چ ریندے نیں۔ ماسکو چ 63 کھیڈ دے میدان نیں تے یورپ دا چوتھا وڈا میدان لوزنکی وی ایتھے ہیگا اے۔ 2018 وچ فیفا ورلڈ کپ دے مقابلے وی ایس میدان اچ ہون گے۔ جگ چآئس ہاکی دی مشور ٹیم دا تعلق وی ماسکو نال اے۔
روس چشطرنج وچ جتن آلے زیادہ تر کھڈاری ماسکو دے رہن آلے نیں۔
روس نوں2018 فیفا ورلڈ کپ دے حقوق دتے گئے نیں، لوزنکی گراؤنڈ اچ ایدے مقابلے ہون گے۔ ایس گرونڈ اچ دس ہزار بندیاں دے بین دی تھاں بنائی گئی اے۔
ماسکو اچ 1696 ہائی سکول تے 91 کالج ہیگے نیں۔ ایس توں علاوہ ایتھے 60 یونیورسٹیاں تے 222 ہائی تلیمی ادارے موجود نیں۔لومونوسوف ماسکو سٹیٹ یونیورسٹی 1755 چ بنائی گئی۔ یونیورسٹی دی 240 میٹر اچی عمارت سپیرو ہل اتے اے تے جدوں اے بنی تےیورپ سب توں اچی عمارت سی۔ ماسکو دی پاور انجنئیرنگ انسٹیٹیوٹ 1830 چ بنایا گیا۔ اے ماسکو دے مرکز اچ موجود اے۔ایتھے 18,000 انڈر گریجویٹ تے1,000 پوسٹ گریجویٹ پڑھاکو سائنس تے انجنئرنگ دی ٹیکنیکل ڈگریاں لیندے نیں۔
ماسکو دی پاور انجنئیرنگ انسٹیٹیوٹماسکو سٹیٹ یونیورسٹی
ماسکو اچ چوکھے کلب، بار تے ریستوران کھابے ہیگے نیں، ورسکایا گلی ماسکو اچ سب توں مشعور تے خریداری دے حوالے نال رش آلی تھاں اے۔ مشعور بوتیکاں اچ بلغاری، ٹفانی اینڈ کو،ارمانی،پراڈا تےبینٹلے شامل نیں۔ ماسکو دیاں راتاں بوہت رنگین تے رونق آلیاں نیں تے شہر اچ جگ دے وڈے کلب، کھابے تے نچن آلے ہوٹل نیں۔ سب توں پسندیدہ تھاں پرانی چاکلیٹ فیکٹری کول اے جتھے کلب،مورت نگریاں، کیفے تے نائٹ کلب ہیگے نیں۔
ماسکو روسی فیڈریشن لئی طاقت دی علامت اے۔ شہر دے مرکز ماسکو کریملن اچ روسی صدر دا کعر تے دوجے سرکاری سہولتاں دی تھاں اے۔ایس وچ فوجی اڈا تے سکیورٹی سروس دا اڈا شامل نیں۔ماسکو دیس دا راجکعر اے تے ایس کر کے دوجے دیساں دے سفارت خانے تے سفارت کار وی ایتھے موجود نیں۔
ماسکو ہمیشہ ہی سیاحاں دے لئی انتہائی پرکشش شہر رہیا اے۔ خصوصاًیونیسکو دی جانب توںعالمی ثقافتی ورثہ قرار دتے گئے ماسکو کریملن تے سرخ چوراہا (Red Square) ہمیشہ ہی سیاحاں دی توجہ دا مرکز رہے نيں۔ عالمی ثقافتی ورثاں وچ شامل اسینشن دا گرجا گھر وی سیاحاں دے لئی پرکشش مقام اے ۔
ہور تھاںواں وچ ماسکو دا چڑیا گھر وی شامل اے جتھے ہر سال 12 لکھ بالغ افراد تشریف لاندے نيں۔
فائل:Loc1.jpgلوکوموتف اسٹیڈيم، جداں 2002ء وچ ازسرنو تعمیر کيتا گیا
ماسکو دنیا دے کسی وی شہر دے مقابلے وچ سب توں زیادہ اولمپک فاتح کھلاڑیاں دا مسکن اے۔ ایہ 1980ء دے گرمائی اولمپک کھیلاں دی میزبانی کرچکيا اے۔ کھیلاں دی عظیم سہولیات تے بین الاقوامی ہوائی اڈا شیری میتیوو ٹرمینل 1980ء دے گیمز دی تیاری دے سلسلے وچ ہی تعمیر کيتا گیا۔ ماسکو2012ء دے اولمپک کھیلاں دی میزبانی دا وی امیدوار سی اُتے 6 جولائی 2005ء نوں حتمی ووٹنگ دے آغاز اُتے ہی باہر ہوئے گیا۔ بعد وچلندن نوں 2012ء اولمپکس دی میزبانی توں نوازیا گیا۔
ماسکو وچ 63 میدان قائم نيں جنہاں وچوں لوُژنِکی اسٹیڈیم سب توں وڈا اے۔ شہر وچ 40 ہور کھیلاں دے کمپلیکس وی قائم نيں جس وچ 24 مصنوعی برف دے حامل نيں۔ ماسکو وچ 7 گھڑ دوڑ دے میدان وی نيں جنہاں وچوں1834ء وچ قائم کردہ وسط ماسکو اکھاڑا سب توں وڈا اے ۔
فٹ بال بلاشبہ سب توں مشہور کھیل اے جس دے بعدآئس ہاکی دا نمبر آندا اے۔ دائنامو، سی ایس دے ای، لوکوموتف تے اسپارتک جداں فٹ بال کلبیورپ بھر وچ معروف نيں۔
ماسکو ہر سال معروفٹینس ٹورنامنٹکریملن کپ دی میزبانی وی کردا اے جس وچ دنیا بھر توں اہم ٹینس مرد و خواتین کھلاڑی حصہ لیندے نيں۔
ماسکو وچ 1696 ہائی اسکول تے 91 کالج قائم نيں۔ انہاں دے علاوہ اعلیٰ تعلیم فراہم کرنے والے 222 ادارے وی شامل وچ قائم نيں جنہاں وچوں 60 ریاستی یونیورسٹیاں نيں۔ یونیورسٹیاں وچ 1755ء وچ قائم کردہ لومونوسوف ماسکو ریاستی یونیورسٹی وی شامل اے۔ اس یونیورسٹی وچ 30 ہزار انڈر گریجویٹ تے 7 ہزار پوسٹ گریجویٹ طالب علم موجود نيں جتھے 29 کلیہ جات تے 450 شعبہ جات وچ تعلیم حاصل کيتی جاسکدی اے ۔
ماسکو ریاستی یونیورسٹی دی لائبریری وچ 90 لکھ توں ودھ کتاباں موجود نيں جس دی بدولت اوہ روس دی سب توں وڈی لائبریری اے۔ ایہ یونیورسٹی بین الاقوامی توجہ دا مرکز اے تے 11 ہزار غیر دیسی طلبہ اس یونیورسٹی توں تعلیم حاصل کرچکے نيں جنہاں دی اکثریت روسی بولی سیکھنے دے لئی ماسکو آندی اے۔
ماسکو وچ 5 ہوائی اڈے قائم نيں جنہاں وچ شیری میتیوف انٹرنیشنل ایئرپورٹ، دومودیوف انٹرنیشنل ایئرپورٹ، بیکووف ایئرپورٹ، اوستاویوف انٹرنیشنل ایئرپورٹ تے ونوکوف انٹرنیشنل ایئرپورٹ شامل نيں۔ شیری میتیوف غیر دیسی مسافراں دے لئی سب توں مشہور داخلی راستہ اے۔ ایہ ایئرپورٹ ماسکو آنے والے 60 فیصد بین الاقوامی مسافراں نوں خدمات فراہم کردا اے۔ ہور ہوائی اڈےآں توں دیسی تے سابق سوویت ریاستاں دے لئی پروازاں چلدی نيں۔
اسی طرح ماسکو وچ کئی ریلوے اسٹیشن وی قائم نيں جنہاں وچ شہر دے تمام 9 ٹرمینل مرکز شہر دے مرکز دے نیڑے واقع نيں لیکن ایہ یورپ تے ایشیا دے وکھ وکھ سینواں دے لئی ٹریناں چلاندے نيں۔ انہاں دے علاوہ ماسکو وچ کئی چھوٹے ریلوے اسٹیشن وی قائم نيں۔ ٹرین دا سفر سستا ہونے دے باعث روسی باشندےآں دی پہلی ترجیح اے۔ ماسکو مغرب دی جانبٹرانس۔ سائبیرین ریلوے دا آخری مقام اے جوولادی ووستوک توں 9 ہزار 300 کلومیٹر دا فاصلہ طے کرنے دے بعد ایتھے ختم ہوجاندی اے ۔
ماسکو وچ مسافراں دے لئی دو دریائی ٹرمینل وی قائم نيں جتھے توں ماسکووا تے اوکا دریائاں وچ کشتیاں چلدی نيں۔ انہاں دے علاوہ ماسکو وچ بین الشہری مسافر بساں دا اڈا وی قائم نيں جتھے روزانہ 25 ہزار مسافراں نوں خدمات فراہم کردا اے ۔
مقامی ٹرانسپورٹ وچ ماسکو میٹرو وی شامل اے جو اپنے فنی نمونےآں تے شاندار طرز تعمیر دے باعث دنیا بھر وچ مشہور اے۔1935ء وچ آغاز اُتے ایہ نظام صرف اک لائن اُتے مشتمل سی لیکن ہن ماسکو میٹرو 12 لائناں تے 172 اسٹیشناں اُتے مشتمل اے جس دا بیشتر حصہ زیر زمین اے۔2003ء وچ مکمل ہونے والا پارک پوبیدی دنیا دا سب توں گہرا میٹرو اسٹیشن اے جس وچ یورپ دی سب توں لمبی برقی سیڑھیاں نصب نيں۔ ماسکو میٹرو دنیا دے مصروف ترین میٹرو نظاماں وچوں اک اے جو روزانہ 70 لکھ مسافراں نوں خدمات فراہم کردا اے ۔
ان دے علاوہ اندرون شہر بساں، ٹرام تے ٹرالی بس دا جال وی بچھا ہويا اے۔ شہر وچ روزانہ 26 لکھ کاراں سڑکاں اُتے دوڑدی نيں تے کاراں دی خرید وچ حالیہ تیزی دے باعث ٹریفک جام تے پارکنگ دے مسائل جنم لے رہے نيں۔
Caroline Brooke.Moscow: A Cultural History. 2006 (Oxford University Press)
William Craft Brumfield.A History of Russian Architecture (Seattle: Univ. of Washington Press, 2004)ISBN 978-0-295-98394-3
Karel Neubert. "Portrait of Moscow". 1964
Albert J. Schmidt.The Architecture and Planning of Classical Moscow: A Cultural History. 1989
Kathleen Berton.Moscow: An Architectural History. St. Martin's, 1991
Marcel Girard. "Splendours of Moscow and Its Surroundings", trans. from French. 1967
John Bushnell. "Moscow Graffiti: Language and Subculture". Unwin Hyman, 1990
S.S. Hromov et al. (eds.). "History of Moscow: An Outline", trans. from Russian. 1981
Galina Dutkina. "Moscow Days: Life and Hard Times in the New Russia". Trans. Catherine Fitzpatrick. Kodansha America, 1995.
"Mosca 1990-1993" by Giuseppe D'Amato inIl Diario del Cambiamento. Urss 1990 – Russia 1993. Greco&Greco editori, Milano, 1998.ISBN 88-7980-187-2 (The Diary of the Change. USSR 1990 – Russia 1993) Book in Italian.
_-_Moscow.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
