روس جیہداروسی بولی وچ سرکاری ناں روسیاسکایا فیڈریٹسیا (پنجابی: روسی جٹ) ہے اتلےیوریشیا دا اکدیس ہے۔ ایہہ اک لوکراج ہے جِتّھے صدر کول وی اختیارات ہیگے نیں۔ روس وچ ۸۳ دے نیڑے صوبے یا نکے دیس نیں۔ روس دے لاگےناروے،فنلینڈ،لیٹویا،لیتھوینیا،اسٹونیا،بیلارس،یوکرین،جارجیا،آرمینیا،آذربائیجان،قازقستان،منگولیا،چین اَتےاتلا کوریا ہیگے نیں۔ ایہدا سمندری باڈر جپان نالاخوتسک سمندر وچ اَتے امریکی صوبےالاسکا نالآبنائے بیرنگ وچ ملدا ہے۔ 17,075,400 مربع کلومیٹر/6,592,800 مربع میل نال روس تھاں نال دنیا دا سبھ توں وڈا دیس ہے اَتے ایہنے دنیا دی سُکّی تھاں دے اٹھویں ٹوٹے نوں گھیریا ہویا ہے۔ 2012 دی 143 ملین لوک گݨتی دے حساب نال ایہہ دنیا دا نوواں وڈا دیس ہے۔ ایہہ پورے ایشیاء دے اُتّے ہے نالے کجھ اتلے چڑھدے یورپ تے وی ہے اَتے ایہدے وچ 9 ٹیم ویلے آؤندے نیں۔ ایتھے ونسونے موسمی محول تے زمینی بنتراں نیں۔
روسی قوم دی تریخ چڑھدے سلاو توں شروع ہوندی ہے جدوںیورپ وچ تیسری توں اٹھویں صدی دے وشکار ایہناں دا اک پشانیا جانوالا وکھالا سامنے آیا۔ وارینگی لڑاکیاں نے ایس دا مڈھ رکھیا اَتے اوہناں دی اتلی پدھر ہی راج کر رہی سی۔ ایہناں توں ہی ماجھی ویلے دا پہلا روس 988 وچ پونگریا جیہنےبازنطینی سلطنت توں آرتھوڈوکس چرچ لیا۔ ایتھوں بازنطینی تے سلاوی رہتلاں دے ملاپ نال اک نویں رہتل بݨدی ہے جیہڑی اگلے اک ہزار ورھے تک چلدی ہے۔ ایہہ راج منگول ہلے ماروں ٹٹ پھٹ کے نکیاں رجواڑیاں وچ ونڈیاں جاندا ہے اَتے منگولاں نوں ٹیکس دین لگ جاندا ہے۔ماسکو وڈا راجواڑا ہولی ہولی جان پھڑدی ہے اَتے نالدے تھانواں نوں رلا کے اک واری تکڑی تھاں بن کے منگولاں کولوں جان چھڑاندی ہے۔ 18ویں صدی وچ کھوج تے لڑائیاں پاروں ایہہ پھیل جاندی ہے اَتے وڈی روسی سلطنت وچ پلٹدی ہے۔ ایہہ دنیا دی تیجی وڈی سلطنت سی جیہڑیپولینڈ یورپ توں الاسکااتلا امریکہ تیکر پھیلی ہوئی سی۔
روسی انقلاب مگروںروسی سلطنتسوویت یونین وچ پلٹ جاندی ہے۔ ایہہ دنیا دا پہلا سوشلسٹ دیس سی جیہڑا دنیا دی اک منّی پرمنّی طاقت سی اَتے جیہدا دوجی وڈی لڑائی جتن وچ وڈا ہتھ سی۔ سوویت ویلے وچ 20ویں صدی دیاں اہم نویاں شیواں خلائی جہاز تے تارہ پاندھی وی بنے۔ 1991 وچ سوویت یونین نالوں کئی دیس وکھ ہوئے پر وڈا تھاں روس آکھوایا۔
روس جی ڈی پی دے ناپ نال دنیا دا اٹھواں وڈا دیس ہے۔ روس دے دھاتی تے انرجی وسیلے دنیا وچ سبھ توں ودھ نیں۔ اوہ گیس تے تیل دا دنیا وڈا بپاری ہے۔ روس دنیا دی اک مَنّی ہوئی ایٹمی طاقت ہے۔امریکہ اک وڈی طاقت اے تےیونائیٹڈ نیشنز سیکیورٹی کونسل دے 5 پکّے سنگیاں وچوں اک ہے۔
نویں انسان دیاں سبھ توں پرانیاں کوئی 35000 ورھے پرانیاں ہڈیاں روس چوںدریائے دون دیاں کنڈھیان توں لبھیاں نیں۔ تریخ توں پہلے ویلیاں اچ روس دے کھلے میدان پاوندیاں دے رہن دے تھاں سن۔ اجکل دے روسیاں دے پرکھ سلاوی قبیلے سن۔ روس دا روپ ناں دوجی توں پنجویں صدی دے وشکار بننا ٹریا۔ روسیاں دا پہلا گڑھکیف سی۔اوستوں مگروںماسکو روس دا گڑھ بن گیا تے ماسکو دے آلے دوالےروسی سلطنت پھیلن لگ گئی۔ 1237-40 اچ روس تے منگولان نے ہلہ بول دتاتے اکلیان تن صدیاں تک روس تے راج کردے رئے۔ ایہناں دے راج نونطلائی اردو وی اکھیا جاندا ہے۔ 14ویں صدی وچ ماسکو دے رجواڑے نیں ہولی ہولی ودیا۔ طاعون یورپ دے دوجے دیسان وانگوں ایتھے وی آیا پر کافی بچت ہوگئی جِنّی تباہی یورپ دیاں دوجیان دیسان اچ ہوئی ایتھے نہ ہوئی۔ 1380 وچ ماسکو نے دوجے سنگیاں نال رل کے منگول تاتاریاں نوں ہرایا تے ہولی ہولی آلے دوالے دے راجاں تے مل مارلیا تے اینج روش نوں اک کردا گیا۔
ایوان گروزنی نے منگولاں دا اٹر مکایا اَتے جدوں ترکاں نےقسطنطنیہ تے مل ماریا اَتے اوہنے اوتھے دی آخری بادشاہ دی بھتیجی نال ویاہ کرلیا تے دو سراں والے باز نوں روس دا نشان بنا دتا۔ایوان چوتھے نے تنتاتاری دیساں تے مل ماریا اَتے اینج روس نوں دگنا کردتا۔ اوہدیاں ولکناں اچ ایشیاء دے دیس وی سن۔ روسیان دے نال اوہدے اچ تاتاری اتے دوجے نسلی گروہ وی رل گئے سن۔ اوہنے روم تےقسطنطنیہ دے مکن مگروں روس نوں تیجا روم بناندی کوشش کیتی تے 1547 وچ اپنے آپ نوں پہلا زار آکھوایا۔ اوہنے روس نوںرومی سلطنت دا وارث آکھوایا۔ دوسراں والا شاہین جیہڑابازنطینی سلطنت ۔ روس وچ جاگیرداری پربندھ دا مڈھ رکھیا تے پہلی جاگیردار پنچایت بنائی۔ آئیوان ظالم دے لمّے راج وچ روس اک وڈی سلطنت وچ پلٹ گیا۔ اوہنےوولگا دریا دے کنڈھے تےخانان استراخان،خانان قازان اَتےخانان سائبیریا تے مل مار کے روس نوں کئی قوماں اَتے دیساں دی سلطنت وچ پلٹ دتا۔ لیونی لڑائیاں 1558–1583 وچروسی سلطنت ماڑی پئی جدوں ایہنوں واہپولینڈ،لتھوانیا تے سویڈنی فوجاں نال بالٹک دے کنڈیاں تے مل مارن لئی پیا۔ اوسے ویلے ایقریم یورتی دےتاتاری وی جیہڑے دکھنی روس ول کالے سممندر توں اُتّےکریمیا دے دوالے ریندے سن۔ اوہاستراخان اَتےسائیبیریا دی تاتاری رجواڑایاں دی تباہی اَتے روس وچ رلن نوں واپس کرن اَتے روس نوں تباہ کرن لئی اگے ودھدے نیں۔ 1571 وچ اک کریمیائی تاتاری فوجماسکو تک اپڑدی ہے اَتے کجھ حصے ساڑدیندی ہے۔ اگلے ورھے تاتاری فوج وڈی تیاری نال ماسکو ول ودھدی ہے۔ ایس فوج دی گنتی 120،000 سی تے روسی فوج دی گنتی 60،000 توں 70،000 تک سی۔ روسی فوج مولودی دی لڑائی وچ ایس تاتاری فوج ہرا دیندی ہے۔ ایس ہار نال روس ول ودھنوالا تاتاری اَتے ترک عثمانی ڈر ہمیشہ لئی مک گیا۔ کریمیائی تاتاریاں ولوں لوکاں نوں پھڑ کسے غلام بنا کے ویچنوالے کدے کدے ہولنوالے ہلے چلدے رہے پر اوہ وی وی 17ویں صدی وچ مک گۓ۔
1598 وچ آئیوان دے دونویں پتراں دے مرن مگروں رورک ٹب مک جاندا ہے۔ 1601-03 وچ پین والے کال نے روس وچ گھر دک لڑائی دا مڈھ رکھیا۔پولینڈ دی فوج اگے ودھ آئی اَتے اوس نےماسکو تے وی مل مار لیا۔ 1612 وچ پولاں نوں زور لا کے پچھے دھکیا گیا۔ ایس کم وچ اک آپ بنن والی فوج تے اوہدے وچ کزما مانن تے اک شہزادے دمتری پوزارسکی دا کم وڈا سی۔ 1613 وچرومانوف ٹبر روسی پنچائیت زمسکی سوبور دے چنن تے روس تے راج کرن لگ گیا۔ روس دے رپھڑ ہولی ہولی مکن لگ گئے۔ چڑھدے پاسے ول روسی راج وادھا چلدا رہیا۔ کاسک لڑاکے ایس وادھے وچ اگے تے آگو سن۔ روسی کھوجی چڑھدے پاسے ول کھلاں دی کھوج وچ سائیبیریائی دریاواں دے کںڈھیاں دے نال نال اگے ودھدے رئے۔ 17ویں صدی دے وشکار روسیاں دیاں بستیاں چکچی جزیریورگا،آمور دریا تے پیسیفک دے کنڈھے تیکر اپڑ چکیاں سن۔ 1648 وچ بیرنگ سٹریٹ پہلی واری 1648 وچ فیڈوٹ پوپوف اَتے سمیون دزنیوف نے پار کیتی۔ اوہناں ایہہ کم بیرنگ توں 80 ورھے پہلے کیتا۔
روس نوں جگ دی اک وڈی طاقت بناؤن وچروسی زار پیٹر دا کم ودھ ہے۔ اوہنے سرکار، بپار، پڑھائی، فوج وچ نويں ول کڈھے۔ روس دے و؛ر؛اں نوں ہرایا۔ روس نوں سمندر نال جوڑیا۔ اوہ آپ لُک چھپ کےنیدرلینڈز گیا سی۔ نیدر لینڈز اوس ویلے دنیا دا سبھ توں اگے ودھواں دیس سی۔ اوس دیس نوں اوہنے چنگی طرحاں ویکھیا۔ اوہ آپ سمندری جہاز بنان والی تھاں تے گیا تے جہاز بنان دا کم سکھیا۔ پیٹر نے 1682 توں لے کے 1725 تک راج کیتا۔سویڈن اوس ویلے دی اک وڈی طاقت سی تے وشکارلے یورپ ول ودھ رئی سی۔ پیٹر نے اوہنوں ہرایا اَتے اوہدے کولوں بالٹک دے کنڈھے تے تھاں کھوہ لئی۔ پیٹر دے ویلے روس اک سلطنت اچ پلٹ گیا۔ پیٹر نے روس دا جوڑ لہندے یورپ نال جوڑیا۔ بالٹک دے کنڈھے دے تھاں تے مل ماریا اَتے اوتھے اپنے نویں راج گرھ دی نیون٘ہہ رکھی۔ ایہدا ناں سیسینٹ پیٹرز برگ۔ ایہنوں یورپ ول کھڑکی وی آکھیا جاندا ہے۔ پیٹر دی تعی الزبتھ نے ست سالہ لڑائی(1756–63) وچ حصہ لَیا. اوہنے چڑھدے پرشیا دے نالبرلن تک مل مار لیا۔ کیتھرین نے پرشیا نال صلح کرلئی۔ کیتھرین نے لتھوینیا پولیند دے کجھ پاسیاں بسریبیا ہے کوہ کاف دے کئی راجاں تے وی مل مارلیا۔ کمزورسویڈنفنلینڈ نون روس کولوں نہ بچا سکیا۔امریکہ وچ روسالاسکا تون ہوندا ہویاکیلیفورنیا تک اپڑ گیا۔1820 وچ اک روسی مہم جو پارٹی نےانٹارکٹکا لبھیا۔
1812 وچ فرانس نےنیپولین دی سرداری وچ روس تے ہلہ بولیافرانس دیان فوجان ماسکو تک اپڑ گیاں۔ روسی ٹھنڈ تے روسی فوج دی جیداری نال روک نے نپولین نوں پچھے ول موڑیا۔ 95٪ روسی فوج مک گئی۔ میخائل کوٹوزوف اَتے بارکلے ڈی ٹولی دی آگوی وچ روسی فوجنپولین نوں روس توں باہر کڈھدی ہے۔ 6ویں جٹ وچ رل کے روسی فوج پیرس تک اپڑدی ہے۔ روسی زار الیگزنڈر اپنے دیس دی آگوی کردیاں ہویاں کانگرس آف ویانا وچ جاندا ہے اَتے اک نویں یورپ دے روپ دے بنان وچ اپݨا حصہ پاندا ہے۔ روسی فوج نے نپولین دی 95٪ فوج مکادتی۔ روسی فوجپیرس تک اپڑ گئی۔ ویانا کانگرس چ روس دے زار نے یورپ دے نقشے ج اپنے رنگ بھرے۔ انقلاب فرانس نے روس تے وی اپنے رنگ چاڑے تے روسی فوج دے اوہ افسر جیہڑے فرانس وج گۓ سن اوہ واپسی تےانقلاب فرانس دیاں سوجاں لے کے روس اپڑے۔ 1825 وچ اک بغاوت ہوندی ہوندی رہ گئی۔ روس وچ اصلاحات لیاں گیاں۔ زار نکولسس (1825–55) دا ویلہ روسی شاہی دا سنہری ویلہ سی جدوں ایہدی مانتا یورپ تے اک دنیا تے سی پر ایہہ 1855 وچ ہونوالیکریمیا دی لڑائی وچ ہونوالی اک وڈی ہار توں انت ہویا۔ عثمانی سلطنت ماڑی ہوچکی سی تے روسی اوہنوں لالجی اکھاں نال ویکھ ریا سی۔ اکتوبر 1853 وج روسی سمندرے بیڑے نےسینوپ تے رکے ہوئےترک سمندری بیڑے نوں تباہ کردتا۔ ایہہ لڑائی دا بہانہعثمانی سلطنت وچ عیسائیاں اُتّے اختیار بارے سی۔برطانیہ تے فرانس روس دےرومی سمندر ول ودھ دو پیراں نوں روکنا جاݨدے سن اَتے اوہنوں سلطنت عثمانیہ تے مل مارن توں روکنا چاہندے سن۔برطانیہ،فرانس تےسارڈینیا دیاں فوجاںکریمیا تک اپڑیاں تے روس نون ہرایا۔ ایس ہار نے روس نوں ہلا کے رکھ دتا۔ روس وچ تبدیلی دے کم وچ تیزی آئی۔ 1847 تے 1851 دے وشکار روس وچ وڈے تھاں تے ہیضہ پھیلیا جیہدے نال اک ملین دے نیڑے لوک مارے گۓ۔ نکولس مگروں آنوالےروسی زار الیگزنڈر (1855–81) نے غلامی تے روک لائی اَتے کارخانیاں دا مڈھ رکھیا اَتے روس وچ کم کاج دا انقلاب آگیا۔ روس دے تکڑا ہون تے فوج دے ماڈرن بنن نال 1877 دیروسی ترک لڑائی وچ روسی فوج نےسلطنت عثمانیہ کولوںبلغاریہ کھولیا۔
19ویں صدی دے دوجے حصے وچ روس وچ کئی تحریکاں چلیاں۔روسی زار نوں 1881 وچ دہشت گرداں ماردتا۔ اگلا زار الگزنڈر (1881–94) گھٹ لبرل سی پر اوہدا ویلا امنوالا سی۔ اگلا روسی زارنکولس II (1894–1917) آخری روسی زار سی۔ روسی جپانی لڑائی روس لئی اک وڈی ہار سی۔ روسی سمندری بیڑہ تباہ ہوگیا۔ ایہہ کسے ایشیائی طاقت ہتھوں کسے یورپی طاقت دی لمے جر وچ پہلی ہار سی۔ روس آدر تھلے آگئی تے جپان دی گڈی چرھ گئی۔ روس وچ ایس توں 1905 دا انقلاب آیا۔ ایہہ مزدوراں، کساناں تے فوجیاں دا وکھریاں تھانواں تے روسی شاہی راج نوں اک چیلنج سی۔ 22 جنوری 1905 نوںسینٹ پیٹرزبرگ وچ شاہی محل کول پٹ سیاپا کردے لرکاں تے فوجیاں نے فیر کھول دتا۔ موتاں نے انقلاب دا رنگ رتہ کردتا۔ انقلاب نوں دبا دتا گیا پر روس راج نون وی بدلنا پیا۔ لوکن نوں بولن دی ازادی تے امبلی بنان دی ازادی دیدتی گئی۔ سیاسی پارٹیاں بنان دی ازادی دتی گئی تے روس دی پارلیمنٹ ڈوما بنائی گئی۔سائیبیریا ول 20ویں صدی دے شروع وج لوکاں تیزی نال جانا شروع کیتا۔ 1906 اَتے 1914 دے وشکار 4 ملین دے نیڑے لوک اودھر گئے۔
1914 وچ جدوں اسٹریا ہنگری نے روس دے سنگیسربیا تے ہلہ بولیا اَتے روس نے وی آسٹریا نال لڑائی چھیڑ دتی۔ ایہہ اک وڈے ناپ دی لڑائی سی جیہدے وچ ہور دیس وی رلے۔ روس ول برطانیہ،فرانس تےاٹلی سن۔ 1916 دی بروسیلوف جڑھائی وج روسآسٹریا ہنگری دا لَک بھن چھڈیا۔ ایہہ دنیا دی تریخ دیاں وڈیاں لڑائیاں وچوں اک سی۔ روسی لوکاں نوں اپنی سرکار تے ایتبار نہیں سی، لڑائی نال مہنگائی ودھ گئی سی تے لوکاں دے گزارے اوکھے ہو گئے سن۔ موتاں تے غداری دیاں افواہاں نے روس وچ بے چینی نوں جمیا۔ ایس ویلے نے فیر روس وجروسی انقلاب نوں جمیا۔ انقلاب دا موڈیلینن سے تے اوہ اوس ویلےسویٹزرلینڈ وچ سی۔جرمنی نے اوہنوں چھیتی نال روس پجوایا۔ 1917 دے روسی انقلاب نے روس نوں لرائی توں وکھرا کردتا۔ ایہہ انقلابلینن لَے کے آیا۔ روس سویت یونین اچ پلٹ گیا۔ روس دے کئی تھان ایہدے ہتھوں کھنج کۓ جنھاں وچ لہندے یورپ دے کئی دیس اوہنوں اسٹریا اَتے جرمنی نوں دینے پئے۔ لکھاں دے نیڑے لوک گھر دی لڑائی اچ مارے گئے۔ روسی زار اتے اوہدے ٹبر نوں گولی مار دتی گئی۔ 1922 نوں سویت یونین دے بنن دی دس دتی گئی۔
1917 وچ روس وچاکتوبر انقلاب آؤندا ہے روس دے اندر بولشویکاں جنہاں کول رتی فوج سی اوہناں دی چِٹّی فوج نال لڑائی ہوجاندی ہے۔ روس دی ہجےپہلی وڈی لڑائی وچ وچلیاں طاقتاں نال وی لڑائی چل رہی سی۔ روس گھر دے مسلیاں نال نِبڑن لئی ایہناں طاقتاں نال صلح کر لیندا ہے۔ روس نوںپولینڈیوکرین بالٹک دیسفنلینڈ چھڈنے پیندے نیں۔ 1921 تک لڑائی ت فیر قحط باجوں 50 لکھ روسی مرجاندے نیں۔ 30 دسمبر 1922 نوں سوویت یونین دے بنن دی دن دتی جاندی اے۔ ایہدے وچ بالٹک دیس یوکرین اَتے بیلورشیا وی سن۔ سوویت یونین یا سوویت رشیا 15 دیساں دے رلن نال بنیا سی۔ ایہناں داروسی انگ سبھ توں وڈا سی۔ 1924 وچ لینن دے مرن نال سرکار جلان لئی تن بندیاں دی ٹولی بنائی کئی پر سٹالن نے دوجیاں نون نسا دتا۔ لیون ٹراٹسکی جیہڑا ساری دنیا وچ انقلاب لیانا جاندا سی اوہنوں دیس نکالا دیدتا گیا۔ سٹالن دی آگوی وچسوویت یونین اک اگوادیس بنیا کاخانے لگے تے وائی بیجی نوں سوشلسٹ ولاں نال چلایا گیا۔ سٹالن دے کڑے راج نوں ناں منن والیاں لئی ایہہ اک اوکھا ویلا سی۔ 1932-33 وچ سوویت یونین وچ اک وڈا قحط آندا ہے۔ مل تاں چوکھا دینا پیا پر تھوڑے چر وچ سوویت یونین اک وائی بیجی والے دیس توں کارخانیاں والا دیس بنگیا۔
ہٹلر دے جرمن چانسلر بنن نالجرمنی تگڑا ہویا اَتے اوہنےآسٹریا اَتےچیکوسلواکیہ تے مل ماریا۔ نال ہی اوہنے سوویت یونین دے ویری جپان نال ساک گوڑے کرلئے۔ لہندیاں طاقتاں ہٹلر نوں روک نہیں سی رہیاں۔ سوویت یونین نے ویاگست 1939 وچجرمنی نال گل بات کرکے چڑھدے یورپ نوں اپنے وشکار ونڈ لیا۔ہٹلر نےپولینڈفرانس تے مل ماریا اَتے سٹالن نے ادھاپولینڈ اَتےفنلینڈ دے کجھ انگ لَے لئے۔ 22 جون 1941 نوںنازی جرمنی نے انسانی تریخ دی اک وڈی تے تکڑی فوج نال سوویت یونین تے ہلہ بولدتا۔ لڑائی دے مُڈھ تےجرمنی بڑی تیزی نال سوویت فوج نوں تباہ کردا اگے ود ریا سی پر ماسکو دی لڑائی تےسٹالن گراڈ دی لڑائی وچ اوہنوں روک لیا جاندا ہے اَتے پجھے تک دتا جاندا ہے۔ 1943 وچکورسک دی لڑائی وچجرمنی نوں ہار ہوندی ہے۔ جرمن فوج فنی فوج نال رل کے 1941 توں 1944 تکلینن گراڈ دا کیرا کیتی رکھیا پر اوہ ایہدے اَتے مل نہ مار سکے۔ ایس شہر دے دس لکھ لوک پکھ ہتھوں مرگۓ پر اوہناں ہتھیار ناں سٹے۔ سٹالن تے روسی فوج نے گیورگی زوکوف تے روکوسوسکی ورگے کمانڈاں نال جرمن فوج نون سوویت یونین توں بار کڈیا۔ مئی 1945 نوں سوویت فوجنازی جرمنی دےراجگڑھبرلن تے مل مارلیندی اے۔ اگست 1945 وچ سوویت فوج جپان نوں اتلے کوریا اَتے چین دے تھاں منچوکو توں کڈھ دیندی ہے۔1941–45 دی سوویت جرمن لڑائی دنیا دیاں خوفناک لڑائیاں وجوں اک سی۔ ایدے وچ 10.6 ملین سوویت فوجی تے 15.9 سوویت لوک مارے گۓ تے ایہہ دوجی وڈی لڑائی وچ مرن والیاں دا تیجا حصہ بندا ہے۔ سوویت ایکانومی تے دیس دا ٹانچہ برباد ہوجاندا اے پر لڑائی وچوں سوویت یونین جتیا نکلدا تے دنیا دی اک وڈی طاقت۔
سوویت یونین دی رتی فوج چڑھدے یورپ تے مل مار لیندی ہے اَتے ایہدے وچ چڑھدا جرمنی وی سی۔ سوویت یونین چڑھدے یورپ دے دیساں تے اپنی مرضی دی کمیونسٹ سرکاراں لا دیندا ہے اتے ایہہ دنیا دی دوجی وڈی ایٹمی طاقت بݨ جاندا ہے۔ سوویت یونین وارسا پیکٹ بنا کے تے پوری دنیا نوں اپݨی مُٹھ وچ کرن دی سوچ تے ٹُر پیندا ہے۔ ایہدا مقابلہ امریکہ نال ہوندا اے جیہنوںٹھنڈی لڑائی دا ناں دتا گیا۔ سوویت یونین دوجے دیساں وچ انقلابی تحریکاں دی ہتھ ونڈائی کردا ہے اَتے اینج اُتلے کوریاچین اُتلےویت نام اَتےکیوبا وچ کمیونسٹ سرکاراں بن جاندیاں نیں۔ سٹالن دے مرن مگروں نکیٹا خروشچیف سوویت یونین دا اگلا آگو سی۔ اوہدے کم تے سوچاںسٹالن دے برخلاف سن۔ جدوںسوویت یونین نےکیوبا وچ میزائل لکاۓ تے اوہدی امرکہ نال کھیچل ود گئی۔
سوویت یونین نے 1957 وچسپوتنک 1 دے ناں دا پہلا خللائی سیارہ خلا وچ بھیجیا اَتے اینج خلائی ویلے دا مُڈھ رکھیا۔ 12 اپریل 1961 نوںیوری گیگرین اک سوویت خلاباز پہلا انسان سی جیہنے خلا وچ زمین دے دوالے چکر کٹے۔ خروشچیف مگروں لیونڈ بریزنیف سوویت یونین دا آگو بݨدا ہے۔ 1979 وچ کمیونسٹ انقلاب دے مگروں سوویت فوجافغانستان وچ آؤندی ہے۔پاکستان تےامریکہ دی ہتھ ونڈائی نال ایتھے اک گوریلا لڑائی ٹر پیندی ہے جیہڑی سوویت یونین لئی بھار بݨ جاندی اَتے ہر تھاں تے ایہنوں پسند نہیں کیتا جاندا۔ 1989 وچ سوویت فوج نوںافغانستان توں نکلنا پیندا ہے۔
1985 دے مگروں سوویت آگومیخائل گورباچوف دیس وچ گلاسناست یا کھلی پالیسی لے کے آؤندا ہے۔ اوہ دیس نوں نویں سرے توں لوکراج دیاں نیون٘ہواں تے اساردا ہے۔ ایہہ گل سوویت ایکانومی لئی ماڑی ہوندی ہے بزاراں وچ سمان نہیں سی پیسے دا مل ڈگ پیندا ہے۔ 1991 وچ سیاسی تے معاشی افراتفری اینی ودھ جاندی ہے جے بالٹک دیس سوویت یونین توں وکھ ہوجاندے نیں۔ اگست 1991 وچ گوباچوف دے خلاف تے پرانے کمیونسٹ پربندھ لئی بغاوت ہوندی ہے پر ایہدے باوجودسوویت یونین ٹٹ جاندا ہے اَتے 15 دیساں وچ ونڈیا جاندا ہے۔
جون 1991 وچ بورس یلٹسن روسی تریخ دی پہلی سدھی صدارتی چوناں وچ ووٹ لے کے صدر بندا ہے۔سوویت یونین ٹٹ جاندا ہے اَتے ایہدا ناں روس یا روسی جٹ رکھ دتا جاندا ہے۔ سوویت یونین دے ٹٹن تے ایکانومی نوں عام لوکاں دے ہتھاں وچ دین دی پالیسی، مارکیٹ دے حساب نال چلنا تے امریکہ تے انٹرنیشنل مونیٹری فنڈ دے صلاواں باجھوں روسی ایکانومی بیٹھ جاندی ہے۔ 1990 اَتے 1995 دے وچلے ویلے کاخانیاں دا کم 50٪ گھٹ جاندا ہے۔
31 دسمبر 1999 نوں یلٹسن راج چھڈدا ہے اَتے اوہدی تھاں تےولیڈمر پوٹن آؤندا ہے۔ پوٹن چیچن بغاوت مکاندا ہے۔ تیل دا چوکھا مل، ماڑی کرنسی، لوکاں دیاں مانگاں اَتے کاروباراں وچ پیسے لان نال ایکانومی لگاتار 9 ورھے ودھدی رئی جیہدے نال لوکاں کول پیسہ ٹکہ آیا اتے دیس دی وی دنیا وچ عزت ودھی۔ پوٹن نے امن چین تےاگواں ول روس وچ لیا جیہدے نال اوہدی دیس وچ واہ واہ ہوئی۔
روسی قنون باجھوں روس کئی دیساں دا اک جٹ ہے۔ ایتھے صدر دیس داآگو ہے تے وزیراعظم سرکار دا آگو ہے۔ ایتھے کئی پارٹیاں دا پربندھ جلدا ہے اَتے سرکار تن انگاں دے جٹ نال بندی ہے۔
قنونبنانوالی: ایہہ فیڈرل اسمبلی ہے جیہڑی دو انگاں نال رل کے بندی ہے۔ ایہہ 450 سنگیاں والی سٹیٹ ڈوما تے 166 سنگیاں والی فیڈریشن کونسل نال رل کے بندی ہے۔ ایہہ فیڈرل قنون بناندی ہے، لڑائی دا سدا دیندی ہے، صدر نوں لا سکدی ہے، پیسَیاں دا حساب رکھدی اے، دوجے دیساں نال ایگریمنٹ کردی ہے۔
قنونچلانوالی: صدر فوج دا کمانڈر اَتے کسے قنون نوں بنن توں پہلے روک سکدا ہے کابینہ اَتے افسر چُݨدا ہے جیہڑے جٹ دے قنون نوں چلاندے نیں۔
عدلیہ: ایہدے جج فیڈرل کونسل چندی ہے اَتے ایہہ کسے قنون نوں قنون توں باہر سمجدیاں ہویاں روک سکدی ہے۔
صدر 6 ورھے لئی چنیا جاندا ہے اَتے دوجی واری وی جنیا جاسکدا ہے پر کٹھیاں تن واریاں لی نئیں چنیاں جا سکدا۔ وزیراعظم نوں سٹیٹ ڈوما جندی اے تے وزیراعظم دی صلآ ناں صدر محکمیاں دے وزیر جندا اے۔ کمیونسٹ پارٹی، یونائیثڈ رشیا، لبرل ڈیموکریٹک پارٹی آف رشیاتے اے جسٹ رشیا روس دیاں وڈیاں سیاسی پارٹیاں نیں۔ روس دے سیاسی پربندھ تےلیندے یورپ وچ انگلاں چکیاں جاندیاں نیں پے پر چالو پربندھ روسی تریح تے ریتاں دے نیڑے ہے اَتے روسی لوکاں نون پسند ہے۔
روس نون سوویت یونین دا وارث منیا گیا ہے اَتے اوہدے وعدیاں دا پابند۔ یونائیثڈ نیشنز دی سیکورٹی کونسل دی سوویت یونین والی سیٹ ایہدے کول۔ ایہدے 191 دیساں نال سفارتی ساک نیں اتے 144 دیساں وچ سفارتخانے۔ روس دا صدر باہرلے دیساں نال ساکاں نال ملن دی پالیسی بناندا ہے۔
روس 83 انگاں وچ ونڈیا ہویا ہے۔ فیڈریشن کونسل وچ ایہناں دی اک جنی سنگ ت ہوندی ہے، ہر انگ وچوں 2 سنگی جنے جاندے نیں۔ پر ایہناں دے راج کرن دے ول اَتے اختیار وچ فرق ہے۔
روسی فوج تِن حصیاں زمینی ہوائی اَتے سمندری حصیاں وچ ونڈی ہوئی ہے۔ ایہناں توں وکھ وی تن ہور فوجی جَتھے نیں: سٹریٹیجک میزائل فوجی، روسی خلائی فوجی تے پیراشوٹ فوجی۔2006 وچ فوج وچ 1.037ملین فوجی سن[۱]۔ 18–27 سال دے ہر بندے لئی لازم ہے جے اک سال لئی فوجی سکھلائی کرے[۲]۔
روس کول دنیا وچ سب توں زیادہ ایٹم بمب نیں اَتے اوہدے کول دنیا دی دوجی وڈی دورمار میزائلاں والی سمندری فوج تے بیڑھ اے تے امریکہ مگروں ایدے کول وڈے ناپ دے بمبار ہوائی جہاز نیں[۳][۴]۔ روس کول دنیا دی سب توں وڈی ٹینکاں دی فوج اے تے ایدیاں سمندری تے ہوائی فوج دنیا دیاں وڈیاں فوجاں وچوں نیں۔
روس کول اسلحہ بݨان دے اپنے کارخانے نیں جتھے ہر ونڈ دا اسلحہ بݨدا اتے کجھ ہی ہتھیار ایسے نیں جیہڑے باہر توں مگوائے جان۔ 2001 توں روس اسلحہ ویچن والا سب توں وڈا دیس ہے اَتے پوری دنیا وچ اسلحے دی جنی وکری ہوندی اوہدے وچ 30٪ حصہ روس دا ہے[۵]۔ ایہہ دنیا دے 80 دیساں نوں اسلحہ ویچدا ہے[۶]۔ 2008 وچ سرکاری ول نال فوج تے خرچہ $58ارب سی جیہڑا دنیا دا 5واں وڈا خرچہ بݨدا ہے۔ 2006 اَتے 2015 دے وشکار 200$ارب دے خرچے نال فوج نوں نواں بݨان دا پروگرام چل رہیا ہے۔
روس 17,075,400 مربع کلومیٹر (6,592,800 مربع میل) تھاں نال دنیا دا سبھ توں وڈا دیس ہے۔ ایتھے 23 یونیسکو تھانواں تے 40 یونیسکو جیون بچاؤ تھانواں نیں۔ ایتھے 40 نیشنل پارک نیں تے 101 فطرت بچاؤ تھانواں نیں۔ روس کول وڈے ناپ تےلکڑ،پٹرول،گیس، کولا تے کچیاں دھاتاں نیں۔
اک سدھائی وچ روس وچ سب توں دور دو تھاں اک دوجے توں 8,000کلومیٹر (4,971میل) دور نیں۔ ایہہ تھاں لہندے وچپولینڈ دے ولگن یا بارڈر تے وسٹولا سپٹ تے چڑھدے ولکورائل جزیرے نیں۔ روس وچ 9 ویلے تھاں نیں۔ چوکھے سارے روس وچ دکھن ولسٹیپ دے کھلے ویہڑے نیں تے اتر ول جنگل نیں تے اتلے سمندری کنڈیاں تےٹنڈرا اے۔ روس کولوائی بیجی والا دنیا 10٪ تھاں ہے۔
دکھن دے پہاڑی سلسلیاں وچقفقاز ہے جیہدا سب توں اُچّا پہاڑالبرز 5,642میٹر (18,510 فٹ) ہے جیہڑا یورپ اَتے روس دی سب توں اُچّی تھاں ہے۔الطائی چڑھدے وچلے ایشیاء دا اک پہاڑی سلسلہ ہےبیلوخا 4,506 میٹر (14,783ft) نال ایدی سب توں اچی تھاں ہے۔ورخویانسک پہاڑی سلسلہ چڑھدےسائبیریا دا اک پہاڑی سلسلہ ہے۔ روس دے چڑھدے پاسےکمچٹکا جزیریورگا وچ اگپہاڑ نیں تےکلایوچوسکایا سکوپا 4,750 میٹر (15,584 فٹ) نال ایہدا سب توں اُچّا پہاڑہے۔یورال اتر توں دکھن ول اک پہاڑی سلسلہ ہے جیہڑا ایشیاء اَتے یورپ نوں وکھرا کردا ہے۔
روس وچ ہزاراں دریا نیں تے ایتھے زمین؛ پدھر تے سبھ توں چوکھے سجرے پانی دے کٹھنیں۔جھیل بیکالسائیبیریا اچ دنیا دی سبھ توں ڈونگی تے مٹھے پانیاں دیاں وڈیاں جھیلاں چوں اک اے ۔ 31494 مربع کلومیٹر دے تھاں تے پھیلی ہوئی اے تے دنیا دے سجرے پانی دا 5واں حصہ ایہدے وچ اے۔ لور وڈیاں جھیلاں وچجھیل لاڈوگا تےجھیل اونیگایورپ دیاں وڈیاں جھیلاں نیں۔ روس دے اک لکھ دریاواں وچوںدریائے وولگا روس دا مشہور تریخی تے یورپ دا سب توں وڈا دریا اے۔سائبیریا دے دریادریاۓ اوب،دریاۓ لینا تےدریاۓ امر دنیا لمے دریاواں وچوں نیں۔
سن 2005 وچ روس وچ 1,237,294 مربع کلومیٹر تھاں تے وائی بیجی کیتی گئی جیہڑا دنیا دا چوتھا وڈا بݨدا ہے۔ 1999–2009 دے ورھیاں وچ روس دی وائی بیجی دی پیداوار ودھدی گئی اَتے اوہ دیس جیہڑا دانے باہروں منکواندا سیامریکہ تےیورپی یونین مگروں دانے باہر بھیجن والا تیجا دیس بݨ گیا۔ گوشت دی پیداوار وی ودھدی جارہی ہے۔ وائی بیجی وچ ایہہ وادھا سرکاری ہتھ ونڈائی نال ہویا ہے۔ روسی سرکار نے وڈے فرماں نے نکے زمینداراں دا ہتھ پھڑیا۔ وڈے فارماں دے دانیدار تے نکے زمیندارآلو سبزیاں تے فروٹ اگا رہے نیں۔ وڈے سمندراں تک پہنچ ہون پاروں روس مچھیاں پھڑن والے وڈے دیساں وچوں اک ہے۔
روس دی لوک گنتی دے 81% لوک روسی نسل دے نیں 3.7%تاتاری; 1.4% یوکرنی; 1.1% بشکیر; 1% چوواش; 11.8% دوجے[۷]۔ ایدے باڈر اندر 160 نسلاں تے ٹولیاں دے لوک وسدے نیں[۸]۔ روس وچ چوکھے لوک وسدے نیں پر ایہ دیس ایناں وڈا اے کے لوک گنتی کنی نئیں۔ یورپی روس،کوہ یورال تے لیندے دکھنی سائبیریا وج زیادہ لوک نیں۔ 73% لوک شہراں وچ ریندے نیں۔ 2010 دی گنتی وچ 142,856,536 لوک روس وچ وسدے نیں[۹]۔ا۔ک کروڑ دے نیڑے غیرقنونی لوک پرانے سوویت دیساں وچوں روس آۓ نیں۔ نیانے دے ہونے تے $55 دا وظیفہ لگدا اے۔
روسی زار پیٹر نے 18ویں صدی وچسینٹ پیٹرزبرگ سٹیٹ یونیورسٹی اَتے روسی سائینس اکیڈمی دی نِین٘ہہ رکھ کے روس وچ سائینس دی پڑھائی دا مُڈھ رکھیا۔ میخائل لومونوسوف نے ماسکو سٹیٹ یونیورسٹی دا مڈھ رکھیا۔ اینج روس وچ دیسی پدھر تے پڑھائی اَتے نویاں سوچاں ول پیر ٹُرے۔ لومونوسوف نے روسی فزکس سکول کھولیا تے انرجی بخت قنون توں پہلے مادے دی بچت دا قنون کڈیا۔ روسیاں نے فزکس وچ لینز دا قنون، کرسٹل دے سپیس کروپس، فوٹو الیکٹرک سیل، چرنیکوف ریڈیایشن، الیکٹران پیرامیگنیٹک ریزونینس، ہیٹرو ٹرانزسٹرز، 3ڈی ہیلوگرافی. لیزر اَتے میزر نوں رل کے نکولائی باسوف اتے الیگزندر پروخوروف نے بݨایا۔
دمتری آوانوسکی نے وائرس لبھے۔ اک روسی نے پہلے ائیرلائنر بݨائے۔ آئیوان پاولوف نے کلاسکی کنڈیشننگ تے کم کیتا۔ میتھمیٹکس دا مانتا والا انعام فیلڈز میڈل کئی روسی جت جکے نیں۔ روسی کیمسٹ دمتری مینڈلیف نے پیریاڈک ٹیبل بنائی۔ ولادیمیر زوریکن نوں ٹی وی دا پیو منیا گیا ہے۔ جارج گاموف نوں بگ بینگ سوچ دا موڈھی منیا گیا ہے۔ کئی بدیسی لوک وی روس وچ سائینس وچ کم کردے رہے نیں جیویں الفریڈ نوبل تے ایولر۔ گلیب کوٹلنیکوف نے پیراشوٹ بنایا۔ ایوجنی چرٹوسکی نے پریشر سوٹ بنایا۔ سرجی لیبڈیف نے سنتھیٹک ربڑ بنائی۔سب توں چوکھے بنن والے ہوائی جہازاں دی لسٹ وچ روسیاں دے بݨائے جہاز وی ہے نیں۔ دوجی وڈی لڑائی وچ روسی ٹینک ٹی 34 دے ڈیزائن توں ودھیا منے گۓ۔ روسی میخائل کلاشنکوف دی بنیکلاشنکوف رائفل نوں سب توں چوکھی وکن والی رائفل ہے۔ ایہہ اینی بݨی ہے جے ایہو جیہاں دوجیاں رائفلاں رل کے وی نہیں بݨیاں۔
روسی خلائی سائینس وچ وی کسے توں پچھے نہیں۔سپوتنک 1 1957 وچ گھلیا جاݨ والا پہلا سیٹلائٹ سی۔ 1961 وچیوری گاگرین اک روسی خلا وچ جانوالا پہلا انسان سی۔الیکسی لیونوف اک روسی پہلا انسان سی جیہنے خلا وچ خلائی جہاز توں باہر ٹر کے دسیا۔لونا 9 پہلا خلائی جہاز سی جیہڑا چن تے اُتریا۔ ونیرہ 7 کسے ہور پاندھی (وینس) اَتے اُترن والا پہلا خلائی جہاز سی۔ مارس 3 مریخ تے اترنوالا پہلا خلائی جہاز سی۔ لونوخود خلا وچ پیجی جانوالی پہلی خلائی گڈّی سی۔سلیوٹ 1 تے میر خلا وچ بݨن والے پہلے سپیس سٹشن سن۔ 2011 وچ امریکی سپیس شٹل دے مکن تے سویوز راکٹ ہی تارہ پاندھیاں نوں سپیس وچ لجان دا ول سن۔
روسی قنون ہر شہری نوں مفت پڑھائی دی ضمانت دیندا اے پر اتلی پدھر تے مقابلہ سخت ہوندا اے۔ پڑھائی وچ سائینس تے ٹیکنالوجی بہت زور دین ایہہ نتارا نکلیا اے جیہڑا روس سائینس دے سارے انگاں وچ کسے توں پچھے نئیں۔ 2004 وچ روس پڑھائی تے اپنے جی ڈی پی دا 3.6% خرچ کر رہیا سی۔
روس وچ 160 دے نیڑے نسلی ٹولیاں 100 دے نیڑے بولیاں بولدے نیں[۱۰]۔ روسی بولن والے گنتی ج سب توں چوکھے نیں۔ ایہناں دی گنتی 142.6 ملین توں ودھ ہے۔ ایہناں دے مگروں 5.3 ملین تاتاری، 1.8 ملین یوکرینی بولن والے نیں۔روسی سرکاری بولی ہے پر قانون روسی جٹ وچ رلے دوجے دیساں نوں اپنی بولی سرکاری بنان دیندا ہے[۱۱]۔اک وڈے تھاں تے پھیلے ہون دے باوجودروسی بولی وچ ایکتا ہے۔ روسی جغرافیائی ناپ نال سب توں چوکھے تھاں تے بولی جاݨ والیسلاوی بولی ہے۔ ایہدا جوڑہند یورپی بولیاں نال ہے اَتےچڑھدی سلاوی بولیاں دے جیوندے سنگیاں وچوں ہے۔
روسی یونائیٹڈ نیشنز دیاں 6 سرکاری بولیاں وچوں اک ہے[۱۲]۔
انقلاب توں پہلے آرتھوڈوکس چرچ روس دا سرکاری مذہب سی۔ 100ملین دے نیڑے روسی ہن اپنے آپ نوں آرتھوڈوکس سائی اکھواندے نیں۔ ایسٹر دیس دا سب توں وڈ تہوار ہے۔ نکے سائی فرقے وی ہیگے نیں۔ روس وچ مسلماناں دی گنتی روسی ناپ نال 7–9ملین جد کے باہر دے لوکاں دے ناپ پاروں ایہہ 15–20ملین ہے[۱۳]۔ چڑھدے پاسے والے روس وچبدھ مت نوں منن والے ہے نیں۔ روس وچ کسے وی مذہب نوں ناں منن والیاں دی کافی وڈی گنتی وی ہیگی ہے۔
اسلام روسی لہندا آرتھوڈکس چرچ مگروں روس دا سب توں وڈا مذہب ہے۔کوہ قاف وچ ایہہ چیچن انگوش تے ایدگے نسلی ٹولیاں دا رواجی مزہب ہے۔ ایہہترک لوکاںتاتار اتے بشکیر دا وی مزہب ہے۔ روس وچ 9,400,000مسلمان نے جیہڑے لوک گنتی دا 6.5% بندے نیں۔
بدھ مت دے منن والے روسی جٹ دے تن تھاواں توا،بریاتیا تےکلمائکیا وچ لوک گنتی وچ ودھ نیں۔ یوکوٹیا تے چوکوٹکا وچ شامان، روح مننے تے نرے کافر وی ہوندے نیں۔ مزہب دا ورتن نسلی لیکاں تے وی چل ویل ہے۔ سلاو لوک آرتھوڈوکس،ترکمسلمان تےمنگولبدھ مت دے مننوالے نیں۔
روس وچ 160 دے نیڑے نسلی ٹولیاں نیں۔ روسی سلاو نسل دے لوک اپنے آرتھوڈوکس مزہب نال، ترک اپنے اسلامی ورثے نال، سائیبیریا دے منکول اپنے بدھ وکھالے نال ، اتلے کوہقافی، وولگا دے اوسی، فنی اتلے تے دور چڑھدے پاسے دے لوک رل کے اک رلی ملی رہتل بناندے نیں۔
ڈئمکوفو کھڈونے، گییل، کھوکھولوما، پالیکھ نکیاں مورتاں لوکروسی رہتل دے انگ نیں۔ کوکوشنک، سارافان سوانیاں دے تے کفتان، کوسوسوروٹکا جنیاں دے کپڑے نیں۔ اشانکا پالے وچ سر تے لینوالی ٹوپی اے جیہدے نال کن وی لپیٹے جاندے نیں۔ لپٹی تے ولنکی عام جتے نیں۔
روسی کھان پین وچمچھی،ککڑ پنچھی، فروٹ، شہد، کنک ورتدے نیں جیہدے نال وکھریاں ونڈاں دیاں روٹیاں تے ہور کھان پین، وڈکا بناۓ جاندے نیں۔ ریندے دنیا ول ویکھو تے کالی روٹی روس وج چوکھی پسند کیتی جاندی اے۔
روسی آرکیٹیکچر آرتھوڈوکس جرچ پاروں بازنطینی آرکیٹیکچر نال ملدا اے۔ماسکو داکریملن ایہدی وڈی ادھارن اے۔
گرمیاں تے پالے دیاں اولمپک کھیڈاں وچ جےسوویت یونین اَتے روس دے جِتّے ہووۓ سونے دے ٹکیاں/میڈلاں نوں رلایا جاوے تاں ایہہ دنیا اُتّے دوجے نمبر تے آؤندا ہے۔ گرمیاں دیاں کھیڈاں وچ سوویت روسی کھڈاری سونے دے ٹکے لیݨ وچ پہلے تن نمبراں تے ای ر نیں۔ جمناسٹک، دوڑاں, کشتی باکسنگ، تیر ماری، برف اتے تلکنا،باسکٹ بالہینڈ بالوالی بال تے برف ہاکی: ایہناں کھیڈاں وچ روسی سبھ توں اگے ہوندے نیں۔ 1980 دیاں اولمپک کھیڈاںماسکو وچ ہویاں نیں تے 2014 دیاں پالے دیاں اولمپک کھیڈاں ےوچی روس وچ ہون گیاں۔
لاریسا لیٹینینا نے اولمپک کھیڈاں وچ 9 سونے دے اتے کل 18 ٹکے جتے اینے اج تک کوئی ہور نہیں جِت سکیا۔
شطرنج وچ روسی 1927 توں نیڑے نیڑے لگاتار جتدے آرہے نیں۔
↑ Ethnic groups in Russia, 2002 census, Demoscope Weekly. Retrieved 5 February 2009.
↑Федеральная служба государственной статистики (Federal State Statistics Service) (2011). "Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1 (2010 All-Russian Population Census, vol. 1)" (in Russian). Всероссийская перепись населения 2010 года (2010 All-Russia Population Census). Federal State Statistics Service. Retrieved June 29, 2012.
↑"Russia". Encyclopædia Britannica. Retrieved 31 January 2008.
↑"The Constitution of the Russian Federation". (Article 68, §2). Retrieved 27 December 2007.
↑ Poser, Bill (5 May 2004). "The languages of the UN". Itre.cis.upenn.edu. Retrieved 29 October 2010.
↑"20Mln Muslims in Russia and mass conversion of ethnic Russians are myths—expert". Interfax. Retrieved 1 April 2008.
.jpg)
