دیاربکر دی آبادی 2007ء دی مردم شماری دے مطابق 5،92،557 سی تے اس آبادی نال ایہہ چڑھدے دکھنیترکی داغازی انتپ دے بعد دوجا سبتوں وڈا شہر اے ۔ دیابکر دی آبادی دی اکثریتکرداں تے مشتمل تے ایسے لئیترککردستان دی غیرسرکاری صدرمقام وی آکھیا جاندا اے ۔
قدیم تریحآمید(ا) 13ویں صدیقبل مسیح توںآرامی بادشاہتبیت زمانی دا راجگھر سی تے بعد چ نویںاسیری سلطنت دا حصہ رہیا ۔ اس علاقے نوں سن 66 ق م چرومی سلطنت دے اقتدار چ آن دے بعدآمیدا کہیا جان لگا جہڑابازنطینی سلطنت دے دور چ اس دا ناں رہیا ۔سن189 قم توں 384 ق م تک دیار بکر دا چڑھدا تے دکھنی علاقہکاردونے ناں دی اک سلطنت دا حصہ رہیا ۔
سن 359ء چفارس دے بادشاہشاپور II نے 73دن دے محاصرے دے بعد آمیدا تے قبضہ کر لیا ۔ رومی سپاہیاں تے شہر دی آبادی دی وڈی گنتی نوں فارسیاں تے قتل کر دتا ۔
قرون وسطیدیاربکر تے سن 639ء چعرب دیاں اسلامی فوجاں نے مل مار لیا تے 10ویں تے 11ویں صدی عیسوی چ ایتھے راج کرن آلی مقامیکرد ریاستمروانی بادشاہت دے ویلے تک اس تے عرباں دا قبضہ رہیا ۔ 1071ء چمانزیکرت دی لڑائی دے بعداوغوز ترکآں دی شاخماردن نے مل مار لیا تے بعد چاناطولیہ دیترک ریاستآرتوکلو دے اقتدار چ آ گیا ۔ اس دے بعد ایہہ علاقہ اک صدی تکایل خانی سلطنت دے ترکاں تےایوبی سلطنت دے کرداں وشکار متنازعہ رہیا ۔ بعد چ اس تےترکمان ریاستاںکارا قویونلو تےآق قویونلو دی حکومت رہی ۔ دیابکر دا علاقہ 1241ء توں 1259ء تکسلطنت روم دا حصہ وی رہیا ۔
دیاربکر 1534ء چ سلطانسلیمان اعظم دیعراقین (دو عراق یعنیعربیعراق تےفارسی عراق) مہم چ [[سلطنت عثمانیہ دا حصہ بن گیا ۔ عثمانیدیاربکر ولایت اک دےترکی دے دکھنی صوبےآں تے مشتمل سی ۔ جس چجھیل ارمیہ تےجھیل وان دے علاقے وی سن ۔ ایہہ شہر اس سارے علاقے نوں کنٹرول کرن لئی اک اہم عسکری مستقر سی تے نال ای اپنے دستکاراں تےدستکاری لئی وی مشہور سی ، جنہاں چ شیشہ دا کم تے دھاتی کم نمایاں سی ۔ مثال دے طور تےقونیہ چمولانا جلال الدین رومی دےمزار دے بوہے دیاربکر چ بنائے گئے سن تےبغداد چ حضرتعبدالقادر گیلانی دے مزار دے سونے تےچاندی نال مزین ہوبے وی ایتھے دے بنے ہوئے نیں ۔
19ویں صدی چ دیاربکر دیجیل پوریسلطنت عثمانیہ چ مشہور سی جتھےبلقان دے علاقے دے سیاسی قیدیاں نوں قید کیتا جاندا سی ،جنہاں نوں اپنی آزادی لئی لڑن تے گل کرن تے سزاواں دتیاں جاندیاں سن ۔
20ویں صدی
20ویں صدی دیاربکر لئی خراب ثابت ہوئیجنگ عظیم اول دے دوران شہر دی ذیادہ تر آرمنیائی تے اسیری آبادی دیاربکر دے گورنر ڈاکٹرمحمد رشید (1919ء-1873ء) تےنوجوانان ترک دی حکومت دے حکم تے قتل کر دتی گئی ، جسنوںارمنی قتل عام تےاسیرا قتل عام آکھیا جاندا اے ۔ دیاربکر چ ارمنی تے اسیری آبادی کل آبادی دا تقریبا اک تہائی سی ۔ اس قتل عام اینہاں دی تقریبا ساری آبادی ماری گئی سی ۔ ہن صرف کجھ ارمنی تے اسیری ایتھے موجود نیں ۔
1923ء چترک جمہریہ دے قیام دے بعد دیاں تن دہائیاں چ دیابکرکرداں دے خلاف ترک قومی پالیسیاں دا گڑھ بن گیا جس د ے نتیجے چ کرد اشرافیہ نوں ختم کردتا گئیا تے بوہت سارے کرداں نوں لہندےترکی چ جلاوطن کر دتا گیا ۔
دیار باقر وچ کرداں دی اکثریت اے تے ایہ شہر تاریخی اہمیت دا حامل اے تے عہد قدیم وچ رومی، بازنطینی تے ساسانی سلطنتاں دا حصہ رہیا اے۔
جنگ ملازکرد دے بعد اس اُتے اوغوز ترکاں نے بادشاہت کيتی۔ ایہ ایل خانی تے ایوبی سلطنتاں دے درمیان تنازعات دا وی سبب رہیا۔ بعد وچ اس اُتے ترکمان ریاستاں قرہ قویونلو تے آق قویونلو نے اَگڑ پِچھڑ حکومت کیتی۔ سلیم اول دے دور وچ ایہ سلطنت عثمانیہ دا حصہ بن گیا۔
عثمانی ولایت دیار باقر موجودہ ترکی دے جنوب مشرقی صوبےآں وچ اک مثلث دی شکل وچ سی جو جھیل ارومیہ تے جھیل وان دے درمیان واقع سی۔
پہلی جنگ عظیم وچ شہر دی شامی و آرمینیائی آبادی نوں باہر کڈ دتا گیا تے عثمانی سلطنت دی شکست دے بعد فرانسیسیاں نے اس اُتے قبضہ کرنے دی کوشش کيتی۔
علاقے وچ دی جانے والی کھدائی دے نتیجے وچ معلوم ہويا اے کہ ایتھے انسانی آبادی گیارہ ہزار سال توں بستی چلی آرہی اے۔ پرانے وقتاں وچ اس شہر کو" امیدا "کہیا جاندا سی کہ جو ہر گزردے دور وچ اک اہم ثقافتی و تجارتی مرکز بنا رہیا ۔ شہر دے مختلف تہاذیبی ادوار دی جھلک ایتھے دے طرزِ تعمیر وچ نمایاں طور اُتے نظر آتی اے ۔ دیار بکر جدید تے قدیم دو حصےآں وچ بٹا ہويا اے۔ ایتھے دی قدیم ترین تعمیرات وچ دیار بکر دا قلعہ شامل اے جو کہ غالباً نو ہزار سال پرانا اے ۔اس قلعے دا شمار دیوارِ چین دے بعد دنیا دی طویل ترین تعمیرات وچ ہُندا اے ۔ اس دے معمار دے بارے وچ معلومات دا فقدان اے لیکن اِنّا ضرور اے کہ ایہ قلعہ آج وی اپنی اصلی حالت وچ موجود اے ۔اس قلعے دی طوالت چھہ کلو میٹر تے بلندی دس توں بارہ میٹر اے کہ جس اُتے بارہ مختلف تہاذیب دا اثر رہیا اے جنہاں وچ رومی،بازنطینی، عرب، سلچوک تے عثمانی ادوار شامل نيں۔ ایہی وجہ اے کہ دیار بکر نوں اناطولیہ دے اہم ترین تاریخی ورثے دے طور اُتے قبول کيتا جاندا اے ۔تاریخی شاہراہِ ریشم دی گزر گاہ اُتے واقع دیار بکر کے بند بازار دور عثمانی وچ تعمیر کیتے گئے سن جو کہ کافی شہرت رکھدے نيں۔ اپنے منفرد طرزِ تعمیر تے وسیع و عریض احاطاں دی وجہ توں صدیاں توں اپنے پیراں اُتے کھڑے انہاں بند بازاراں وچ آج وی ماضی دی طرح گہما گہمی نظر آتی اے کہ جتھے خرید و فروخت تے قیام و طعام دونے دا انتظام موجود اے۔دیار بکر وچ زرتشت، یزیدی تے پاگان ثقافتاں دا وی رنگ نظر آتا اے ۔ تاریخِ اسلامی دے حوالے توں اس شہر نوں خصوصیت حاصل رہی اے کہ جتھے مکہ تے مدینہ دے بعد سب توں زیادہ صحابیاں نے قیام کيتا ۔ اک اندازے دے مطابق اس شہر نے پنج سو اکتالیس صحابہ کرام دی میزبانی دا شرف حاصل کيتا ایہی نئيں بلکہ اس شہر نے مسیحیت دی تبلیغ دے سلسلے وچ وی کافی اہم خدمات انجام دتیاں جنہاں وچ کیتھولیک گرجا گھر دے ظلم و ستم توں متاثرہ سوریانی فرقے توں وابستہ گرجا گھر وی شامل نيں جو کہ بالترتیب گیارہويں صدی تے انیہويں صدی وچ تعمیر کیتے گئے سن ۔ دیار بکر دی تریخ تے فن تعمیر توں متاثرہ کثیر تعداد وچ مسیتاں تے گرجا گھر موجود نيں۔
دیار بکر دی فصیلاں تے حیوسل باغیچاں نوں یونیسکو دے عالمی ورثے وچ شامل کروانےکے لئی جنہاں کوششاں دا آغاز کيتا گیا سی اوہ بخوبی پایہ تکمیل نوں پہنچ چکی نيں تے ہن ایہ تمام تاریخی آثار اس عالمی لسٹ وچ شامل نيں۔
._caffeeshop_in_diyarbakir.png){kind=link}