ایشیا،زمین دے ست براعظماں وچوں اک سبھ توں وڈا تے زیادہ آبادی والابراعظم ہے۔ ایہہ زمین دے کل رقبے دا 8.6 فیصد، کل بری علاقے دا 29.4 فیصد تے کل آبادی دے 60 فیصد حصے دا حامل ہے۔ ایتھے اُتے دنیا دی نصف توں زیادہ آبادی آباد ہے۔
عام طور اُتے ماہر ارضیات و طبعی جغرافیا دان ایشیا تے یورپ نوں وکھرے براعظم تصور نئيں کردے تے اک ہی عظیم قطعہ زمین دا حصہ قرار دیندے نيں۔
جغرافیے وچ دو مکتب فکر نيں اک تاریخی حوالے دے تحت یورپ تے ایشیا نوں وکھ براعظم قرار دیندا ہے جد کہ دوجا یورپ لئی براعظم اتے ایشیا دے لئی خطے دا لفظ استعمال کردا ہے۔ اس توں علاوہ ایہ تنازعایشیا بحرالکاہل خطے اُتے وی کھڑا ہُندا اے جتھے موجود جزیرے وچوں چندبراعظم آسٹریلیا دا حصہ منے جاندے نيں جد کہ چند ایشیا وچ تسلیم کیتے جاندے نيں اس لئی ایشیا دی حدود دا درست تعین کرنا مشکل ہوجاندا ہے۔
ایشیا دنیا دا سبھ توں وڈا بر اعظم اے۔ جِتھے دنیا دا سبھ توں اُچا، سبھ توں نِیواں تے سبھ توں ٹھنڈا ترین مقام پایا جاندا اے۔ (ماؤنٹ ایورسٹ دنیا دی بلند ترین چوٹی، مغرب دی جانببحیرہ مردار سطح سمندر توں سَبھ توں نیواں مقام تے شمالیسائبیریا ٹھنڈا ترین مقام)۔ ایشیا وچ کِسے وی براعظم توں زیادہ افراد رہائش پزیر نيں جیہناں وچوں ڈیڈھ ارب آبادیچین تے ڈیڈھ ارببھارت وچ آباد اے۔
براعظم دا شمالی حصہ قدیم پہاڑاں تے سطح ہائے مرتفع اُتے مشتمل اے جد کہ وسطی علاقہکوہ ہمالیہ اتےسطح مرتفع تبت نے گھیرا ہويا ہے۔ ہمالیہ دنیا دے ہور پہاڑی سلسلےآں دی نسبت زیادہ قدیم نئيں تے ہن وی ایہ اونچائی دی جانب رواں اے۔ ایہ سلسلہ اُدوں تشکیل پایا جدوںبرصغیر ایشیا نال ٹکرایا۔
جنوب مشرقی ایشیا وچ ہزاراں جزیرے نيں جتھےآتش فشاناں دا پھٹݨا تےزلزلے آؤ ناروز دا معمول نيں۔ اوہناں جزیرے وچ کئی جزیرے آتش فشاناں اُتے واقع نيں۔ انھاں زلزلیاں وچ سبھ توں زیادہ خوفناکدسمبر2004ء وچبحر ہند وچ آؤݨ والا زیر آب زلزلہ سی جس توں پیدا ہون والے موجی طوفان "سونامی" نے بحر ہند دے دوالے واقع مُلکاں دے لکھاں نفوس دی جان نگل لئی۔
ایشیا مختلف تہذیباں دا مسکن اے۔ ایتھے دی زمین، لوکاں تے روایتاں وچ وڈا تنوع پایا جاندا اے۔سوویت یونین دے ٹُٹݨ نال ایتھےقازقستان،تاجکستان،ترکمانستان تےکرغزستان دی نويں ریاستاں وجود وچ آئیاں۔ جنوب مغرب دے بیشتر ملکاں دے عوام مسلمان نيں لیکن قومیت تے مسالک دی بنیاداں اُتے تقسیم نيں۔بھارت دنیا دی سب توں وڈی جمہوریت ہے جد کہچین دنیا دی تیزی توں ابھرتی ہوئی معاشی تے فوجی قُوت اے۔
براعظم دی بیشتر آبادی عظیم دریاواں دے کنڈھیاں تے آباد ہے جس دی وجہ ایتھے دی بیشتر آبادی دا ذریعۂ معاش زراعت ہونا ہے۔ گنگا، سندھ، برہم پتر، زرد، یانگزے اَتے ہور دریاواں دوالے دے علاقے انتہائی گنجان آباد نيں۔ دوسرے پاسے معدنی دولت دے حصول لئی لوک ایداں دے علاقیاں وچ وی رہائش پزیر نيں جتھے آبادی بہت گھٹ ہے مثلن تیل دی تلاش لئی عرب دے صحراء تے سائبیریا دے سرد میدان۔
براعظم ایشیا دے صحراء تے پہاڑی علاقے تقریبن غیر آباد نيں خصوصن روس وچ کثافت آبادی بہت گھٹ اے۔ جاپان تے بھارت دنیا دے گنجان آباد ترین علاقیاں وچوں اک نيں۔ بھارت تے چین دنیا وچ سبھ توں زیادہ آبادی والے ملک نیں۔ دنیا بھر دی آبادی دا تقریبن 40 فیصد بھارت تے چین وچ رہندا اے۔ بھارت وچ وی آبادی وچ بہت تیزی نال وادھا ہو رہیا اے۔
جتھے ایتھے دی تہذیباں دی تنوع وچ پایا جاندا اے اوتھے عوام دے معیار زندگی وچ وی بہت زیادہ تضادات پائے جاندے نیں۔ اک طرف جاپان تے مشرقی وسطا دیاں خلیجی ریاستاں دے عوام طرز زندگی دے اعلا معیار اپنائے ہوئے نيں اوتھے ای دنیا دے چند غریب ترین مُلک وی ایشیا وچ ہی پائے جاندے نيں جیہناں وچشمالی کوریا،بنگلا دیش،افغانستان تےلاؤس قابل ذکر نيں۔ ایشیا دے غریب مُلکاں دی معیشت نوںخانہ جنگیاں،قحط،سیلاب، قدرتی آفات تےزراعت لئی جدید طریقۂ کار اختیار نہ کرن پاروں شدید مشکلات دا سامݨا اے۔
بیشتر اعداد و شمار اقوام متحدہ دے ترقیاتی پروگرام 2002ء توں حاصل کیتے گئے نيں، چند اعداد و شمار وچ معلومات دے کمی دے باعث مُختلف ملکاں نوں خارج کر دتا گیا اے
ایشیا دی بیشتر آبادی دا ذریعۂ معاشزراعت اے تے چَند مُلکاں وچ تاں صنعتاں بہت ہی گھٹ نيں۔ مشرقی چین تے روس وچ بھاری صنعتاں قائم نيں لیکن سب توں صنعتی پیداوار دے لحاظ توںجاپان سرلسٹ ہے۔ جاپان برقی و جدید ٹیکنالوجی دی صنعت وچ عالمی قائد سمجھیا جاندا ہے جدوں کہتائیوان،جنوبی کوریا تےسنگاپور وی برقی مصنوعات تیار کردے نيں۔ حالیہ ورھیاں وچ تائیوان اَتےملائیشیا دی معیشتاں نے وڈی ترقی دی ہے اتے اُنھاں نوں "ایشین ٹائیگر" کہیا جاندا ہے۔
ایشیا دی زمین دا بیشتر حصہ بانجھ مٹی یا سخت یا خشک موسم دے باعث ناقابل کاشت ہے جداںسطح مرتفع تبت،سائبیریا اتےجزیرہ نما عرب دا بیشتر حصہ کاشت دے قابل نہيں۔ براعظم دی سَبھ توں زیادہ زرخیز زمیناںچین،بھارت تےپاکستان وچ دریاواں دے نال نال واقع نيں جتھےچاول کاشت کیتے جاندے نيں۔ نالے نقد فصلاں وی کاشت دی جاندیاں نيں جداں جنوب مغربی ایشیا وچکھجوراں، جنوب مشرقی ایشیا وچربڑ، بھارت، چین تےسری لنکا وچچاہ تےجنوب مشرقی ایشیا دے جزیرے وچناریل۔ کھجوراں جزیرہ نما عرب تے ملحقہ علاقیاں دی اہم نقد فصل اے جتھے ایہہ زمانۂ قدیم توں کاشت ہُندی اے۔
.svg)
.svg)
%2c_Flag_of_Syria_(1980%25E2%2580%25932024).svg)
.svg)
.svg)
