اسلامی جمہوریۂ ایران (عرف عام: ایران، سابق ناں: فارس، موجودہ فارسی نام: جمہوری اسلامی ایران) جنوب مغربیایشیا دا اک ملک ہے، جومشرق وسطی وچ واقع ہے۔ ایران دی سرحداں شمال وچآرمینیا،آذربائیجان تےترکمانستان، مشرق وچپاکستان تےافغانستان تے مغرب وچترکی تےعراق توں ملدی نيں۔ ہور برآںخلیج فارس تے خلیج عمان واقع نيں۔اسلام ملک دا سرکاری مذہب تےفارسی قومی بولی ہے تے ایہدی کرنسی نوں ریال کہندے نيں۔
اسلامی لوکراج ایران دکھنی لہندےایشیاء دااکدیس ہے۔ ایہدا ناں ایرانفارسی دا شبد ہے جیہدا مطلب ہےآریا تھاں تے ایہہ ناںساسانی ویلے توں دیس دے اندر چل رہیا سی پر دیس توں باہر 1935 توں چلیا تو اودوں تک باہرلی دنیا ایہنوں فارس کہندی سی۔
تہران ایران دا سب توں وڈا شہر اے تے دیس دا سیاسی رہتلی تے کم کاج تے بپار دا گڑھ ہے۔ ایران کول گیس دا دوجا وڈا تے پٹرول دا چوتھا وڈا ذخیرہ ہے۔
ایران دنیا دِیاں پرانیاں رہتلاں وچوں اک ہے۔ 2800 م پ ورھے پہلے ایلام دے ٹبر نے ایتھے بادشائی دا مڈھ رکھیا۔ 625 م پ وچ ایرانی میڈ نے ایران نوں کٹھا کرکے اک سلطنت بنائی۔ اوہناں مگروں ھخامشی سلطنت بنی۔ یونانی سلیوکس مگروں پارتھی تے ساسانیاں دا ایتھے راج رہیا۔ 651 وچ ایتھے عرب آندے نیں تے اموی عباسی سلجوقایل خانیصفوی ٹبر راج کردے نیں۔ 1906 وچ ایران اک قنونی بادشائی بندا ہے تے پہلی پارلیمنٹ بہندی ہے۔ 1979 وچ ایران وچ ایرانی انقلاب آندا ہے۔
دیس دا سرکاری مذہب شیعہ اسلام ہے تے سرکاری بولیفارسی ہے۔ ایران یونائیٹڈ نیشنز تے اوپیک دا سنگی ہے۔
ایران دا دار السلطنت تہران ہے جو کوہ البرج دے نیڑے واقع ہے۔ایران جغرافیائ اعتبار توں بہت اہم اے قدرتی گیس, تیل تے قیمتی معدنیات اس کےدامن وچ پوشیدہ نيں۔رقبہ دے اعتبار توں دنیا وچ 17واں نمر اُتے شمار کيتا جاندا ہے۔ ایران دنیاکی قدیم ترین تہذیباں وچوں اک اے۔ ملک دی تریخ ہزاراں سالاں اُتے محیط اے جو مدائن سلطنت ٦٧8 ق.م توں لے کرصفوی تے پہلوی سلطنت تک پھیلی ہوئی اے ۔ایہہ ملک اپنے رہتل تمدن دے اعتبار توں ایشیا وچ تیسرے تے دنیا وچ گیارہويں درجے اُتے قابض ہے۔یورپ تےایشیا دے وسط وچ ہونے دے باعث اس دی تاریخی اہمیت ہے۔ ایراناقوام متحدہ، غیر وابستہ ملکاں دی تحریک (نام)،اسلامی کانفرنس تنظیم (او آئی سی) تے تیل برآمد کرن والے ملکاں دی تنظیم (اوپیک) دا بانی رکن ہے۔ تیل دے عظیم ذخائر دی بدولت بین الاقوامی سیاست وچ ملک اہم ترین کردار ادا کردا ہے۔ لفظ ایران دا مطلبآریاؤں دی سرزمین ہے۔
بول ایران پرانی فارسی دا اک بول اے۔ ایہہزرتشت دیآویستا چ ہیگا اے۔ ایہہنقش رستم تے ایرانی بادشاہارد شیر بابکاں دی لکھوائی ہوئی لکھت تے وی لکھیا ہویا اے۔ تریخ وچ ایران نوں فارس لکھیا تے آکھیا گیا اے۔ 1935 وچ فارس نوں بدل کے ایران کردتا گیا۔
ایران وچ کاشافرد تے گنج پار وچانسان دے پتھر ویلے وچ رہن دے نشان لبھے نیں۔نیاندرتھال ویلے دیاں چیزاں زیگروس وچ وارواسی تے یافتے دِیاں غاراں وچوں لبھِیاں نیں۔
کانسی ویلہ وچ ایران وچ کئی رہتلاں مسیاں۔ کرمان صوبے وچ جیرفت رہتل ایران دِیاں پرانیاں رہتلاں وچوں اک سی۔ ایہہ 3000 م پ تک دے ویلے دی اے۔ ایلام ایس ویلے وچ سب توں اگے ودھویں سی ایہہ دکھنی ایران ول پرانی عراقی رہتلاں نال پونگری۔ عراق دی سمیری رہتل نال ایتھے وی 2900 م پ وچ لکھن دے ول دا مڈھ بجیا۔ایلام دی شائیمیڈ دے راج آن تیکر رئی۔
آریا قبیلیاں دِیاں ٹولیاں 3 توں 4 ہزار ورھے پہلے ایران دے اچے نیویں تھاواں وچ اتر ولوں آۓ۔728 م پ وچ میڈ نے ایران نوں اک راج تھلے کیتا۔ اوہناں دی سلطنت تریخ دی پہلی وڈی سلطنت سی۔ 612 وچ اوہناں دا راج پورے ایران تے چڑھدے اناطولیہ تک سی۔سائیرس نے ایران دی میڈ سلطنت دی تھاں تےھخامشی سلطنت دی نیہہ رکھی اوہدا پتر ایس سلطنت نوںمصر تک ودھا لے گیا۔ اوہدے مگروں دارا ایران دا بادشاہ بنیا اوہنے ایرانی سلطنت نوں اک بوہت وڈی سلطنت چ پلٹ دتا۔ ایس سلطنت دیاں ولگناں چڑھدے پاسے چدریاۓ سندھ تےآمو دریا توں لہندے چبحیرہ روم تےمصر تک تے اپرترکی تک سن۔ ویلے نال ایران دیاں فوجاںیونان تک اپڑ گیا تے اک واری اوہناں نےایتھنز نوں وی ساڑ دتا۔
ایرانی سلطنتزرتشت دیاں سوچاں تے پوری وانگوں چل رہی سی۔ ایہہ انسانی حقاں، برابری تے غلامی دے مکان تے چل رہی سی۔ ایس ویلے وچ ایران نے یہودِیاں نوں دی قیدبابل توں چھڑوایا سی۔ ایران دا ایہہ ویلہ ایہدے سلطنت وچ خوشحالی لَے کے آیا ایسے ویلے اچ ایارسطو تےافلاطونیونان وچ ہوۓ۔
334 م پ وچسکندر یونانی نے ایرانی سلطنت تے ہلا بول دتّا تے 333 م پ وچاسوس دی لڑائی وچ ایرانی شہنشاہ دارا III نوں ہرا کے ایہدے تے مل مار لیا اوہپنجاب تک آیا۔ اوہدے مگروں اوہدے اک جرنیلسلیوکس I نے ایران تے راج کیتا۔ اوہناں دے مگروںپارتھیا سلطنت دی نیہہ پئی جیہڑی پنج صدیاں تک چلی ایہنےروم (رومی سلطنت) دے اگے ودھن نوںاناطولیہ چ روک لیا۔ 224 چپارتھیا سلطنت نوںاردشیر بابکاں نے مکایا تےساسانی سلطنت دی نیہہ رکھی۔ ایرانی تے رومی سلطنتاں دی آپسی لڑائیاں نے اوہناں نوں ماڑا کردتا تے ایہہ دونویں سلطنتاں 7ویں صدی وچ عرب ہنیری نوں ناں روک سکیاں۔
ساسانی سلطنتعرباں دے ہتھ خلیفہ عمر تے عثمان ویلے آئی۔عرب فوجاں نے تھوڑے ویلے چ پورے ایران تے مل مار لیا۔ ہولی ہولی ایرانیمسلمان ہون لگ گۓ۔ بنوامیہ ویلے ایران تریخ دی سب توں وڈی اسلامی عرب سلطنت دا اک انگ سی جیہڑی پنجاب توں فرانس تک پھیلی ہوئی سی۔عرببنو امیہ دے راج نوں مکاں تےبنو عباس نوں اگے لیاں چ ایرانی ابو مسلم خراسانی نے لڑائی لڑی۔ بنو عباس دے ویلے چ ایرانیاں دا سرکار چ کم ودھ گیا سی۔ ایران چ ہولی ہولی ایران دے کئی ٹبر ایہدے وکھرے پاسیاں تے راج چ آ گۓ تےعرب بنو عباس دا زوربغداد دے دوالے تک رہ گیا۔ ایران نوں اپنیبولی تے اپنی رہتل تے بڑا مان سی۔ ایرانی شاعر فردوسی نے ایرانی بولی فارسی نوں اپنیشاعری چ اینج ورتیا اے جیہنے ایرانی ناں روپ نوں دوبارہ جگا دتا۔
10ویں تے 11ویں صدی دا ایران فلاسفی، شاعری، دوائیاں، موسیقی، مورتاں تے ہور کماں وچ اک سنہری رہتلی ویلے چوں لنگھیا۔ نصیرالدین طوسی،ابن سینا، عمر خیام تے البیرونی ایس ویلے سرکڈویں ناں نیں۔
10ویں صدی وچ ترک قبیلیاں نیں اپنے دیس وشکارلے ایشیاء توں وڈی گنتی وچ ایران ول آۓ تے ایتھےغزنوی،سلجوقی تےخوارزم شاہی سلطنتاں بنایاں۔ ایہ ترک ایرانی رہتل دے رنگ وچ رنگے گۓ تے ایس ترک ایرانی ملاپ نال نویکلیاں ریتاں جمِیاں۔
1219 -1221 چخوارزم شاہی ایرانمنگولچنگیز خان ہتھوں برباد ہوگیا۔ ایس ویلے چ ایران دی ادھی توں ودھ لوک گنتی ماری گئی۔ ایس دے مگروںتیمور نے ایران نوں تباہ کیتا۔اصفہان چ اوہنے 70000 بندے قتل کر دتے۔ ایران نوں برباد کرن والےمنگول تےترک نال ای ایرانی دی ودھیا رہتل ہتھوں تھلے لگ گۓ تے ایرانی رہتل نوں اپنا بنا لیا۔
صفوی سلطنت
16ویں صدی تک ایراناک سنیدیس سی۔ 1501 چ ایران تےصفوی ٹبر دا راج ہویا ایہدا پہلا بادشاہاسماعیل صفوی سی۔اسماعیل صفوی نے بیرحمی، ملوزوری تے وڈا ٹکی نال ایران دی سنی اکثریتی لوک گنتی نوں شیعہ بنایا۔ ایس کم لئی ایہہ ول ورتے گۓ:
شیعہ اسلام نوں ایران دا سرکاری مزہب بنایا گیا تے ایران دی سنی اکثریتی لوکاں نوں شیعہ بدوبدی بنایا گیا۔
صدر ناں دا ادارہ بنایا گیا جیہدا کم شیعہ اداریاں نوں بنانا لوکاں نوں سرکاری ول نال شیعہ بنانا تے شیعہ سوچاں نوں اگے ودھانا سی۔
سنی مسیتاں نوں توڑ دتا گیا۔ ٹومی پارز، ایران وچ پرتگیزی سفیر نے ایہہ گل 1511–12 وچ چین جاندیاں ایران بارے ایہہ گل آکھی،" اوہنے () ساڈے گرجیاں نوں سدا رکھیا تے اوہناں مسلماناں دیگھر توڑے جیہڑے محمد پچھے ٹردے نیں۔
شیعہ رواجاں تعزیہ نوں زبردستی ہر تھاں تے لاگو کیتا گیا۔ سنی مسیتاں تے قبرستان مکادتے گۓ۔ سنی لوکاں تے مولویاں لئی تن راہواں سن: شیعہ ہونا، دیس چذڈنا یا فیر قتل ہوجانا (اوس ویلےسپین وچ سائی وی اندلسی مسلماناں نال ایہو کم کر رۓ سن۔) ۔ ترک سلطانبایزید II نے ایرانی سرکار نوں ایس کم توں روکیا پر اوہ نہ رُکے۔ مذہب پلٹن دا ایہہ کم سارے صفوی بادشاہواں ویلے چلیا۔ باقر مجلسی اک ایرانی شیعہ عالم نے وی ایہدے وچ وادھا کیتا۔ ایس کم نے ایران تے دوالے دیساں دے ساک پکے پلٹ دتے۔
پہلے ویلے ایران دا راجگڑھتبریز سی۔ ایران دِیاں لڑائیاںسلطنت عثمانیہازبکمغل سلطنت تےپرتگیزاں نال رہِیاں۔تبریز دے مگروں ایہدا راجگڑھاصفہان سی۔شاہ عباسصفوی سلطنت دا اک وڈا بادشاہ سی۔ صفوی سلطنت اوس ویلے مکی جدوں ایہنے افغانیاں دا وی مزہب پلٹن دی کوشش کیتی۔ ہزارہ نے پلٹ لیا پر قندھار اپنے مزہب تے اڑ گیا۔
1722 چ افغانیاں نے تنگ آکے ایران تے ہلہ بول دتا تےصفوی سلطنت مک گئی ایران نوں اپنی مذہبی انتہا پسندی دا اے پھل لبھیا جےافغانستان اوس توں وکھرا ہوگیا۔ ایران چنادر شاہ افشار نے افشار ٹبر دی نیہہ رکھی۔ 1738 چہندستان آیا تے ایتھے لٹ مار کردا ہویاکوہ نور ہیراتخت طاؤس تے ان گنت مال لَے گیا۔ 1794 چ ایران چقاچار ٹبر دا راج ٹریا۔ ایران نےروس تےبرطانیہ ہتھوں ایران دے کئی پاسے کھواۓ۔ 1871-1870 چ ایران چ قحط آیا جیہدے آ 20 لکھ دے نیڑے ایرانی مارے گۓ۔ 1906 چ ایران چ آئینی بادشاہی ٹری۔
1925 چ رضاشاہ نے راج تے مل مار لیا تے بادشاہ بن گیا۔ اونے ایران نوں نواں بنایا۔ ریل سڑک بنائی کارخانے لاۓ۔ پر اودے جوڑجرمنی نال ودن نالروس تےبرطانیہ نوں کن ہوگۓ۔دوجی وڈی لڑائی ج شاہ نوںروس تےبرطانیہ نے لا دتا تے اودے پتر نوں ایران دا شاہ بنا دتا۔
1951 چ ڈاکٹر مصدق ایران دا وزیراعظم بندا اے۔برطانیہ تےامریکہ مصدق نوں پسند نیں کردے تے اونوں 1953 چ لا دتا جاندا اے۔ 1979 چ شاہ ایران دے خلاف لوک اٹھ کھڑے ہوندے نیں اونوں ایران چھڈنا پیندا اے تے مزہبی سردارامام خمینی ایران واپس اجاندا اے۔نومبر 1979 نوں ایرانی پڑھاکو امریکی ایمبیسی دے لوکاں نوں ترغمال بنا لیندے نیں۔ اینآں نوں 444 دناں مکروں چھڈیا جاندا اے۔ 1980 چایران عراق جنگ چھڑ جاندی اے۔ جیہڑی کناں جڑ لگی ریندی اے۔
ایران اک پہاڑی دیس اے۔ ایدا وڈا انگ ایرانی اچا نیواں تھاں نال بندا اے تے بحیرہ کیسپین دا کنڈا تے خوزستان چھڈ کے ایدا سارا تھاں پہاڑی اے۔البرز،زیگروس تےقفقاز ایران دے وڈے پہاڑی سلسلے نیں۔البرز وچ ایران دا سب توں اچا پہاڑدماوند (18,406 فٹ/5,610 میٹر) اے۔شط العرب دا منہ، خوزستان تے بحیرہ کیسپین دا کنڈا کھلے ویہڑے نیں۔
موجودہ آئین1979ء دےانقلاب دے بعد منظور کيتا گیا جس دے مطابق ایران نوں اک اسلامی جمہوریہ تے اسلامی تعلیمات نوں تمام سیاسی، سماجی تے معاشی تعلقات دی بنیاد قرار دتا گیا۔ مجموعی اختیارات رہبر معظم (سپریم لیڈر) دے پاس ہُندے نيں۔ اج کلآیت اللہ علی خامنہ ای رہبر معظم نيں۔ رہبر معظم دا انتخاب ماہرین دی اک مجلس (مجلس خبرگان رہبری) کردی اے جس وچ پورے ایران توں 86 علما منتخب کیتے جاندے نيں۔ رہبر معظم مسلح افواج دا کمانڈر انچیف ہُندا اے۔
حکومت دا سربراہ صدر ہُندا اے جسنوں پورے ملک توں بالغ رائے دہی دی بنیاد اُتے منتخب کيتا جاندا اے۔ آئین دے تحت کوئی فرد دو توں زیادہ مرتبہ صدر نئيں بن سکدا۔ قانون سازی دے اختیارات مجلس دے پاس نيں جو 290 منتخب اراکین اُتے مشتمل تے 4 سال دے لئی علاقےآں تے مذہبی برادریاں دی نمائندگی کردی اے۔ مسیحیاں، زرتشتاں تے یہودیاں دے اپنے نمائندے مجلس وچ شامل نيں۔ مجلس دے منظور شدہ قوانین منظوری دے لئیشوریٰ نگہبان دے پاس بھیجے جاندے نيں۔
شوری نگہبان اس لحاظ توں مجلس دے منظور کردہ قوانین دا جائزہ لیندی اے کہ اوہ آئین تے اسلامی قوانین دے مطابق نيں۔ اس وچ رہبر معظم دی جانب توں نامزد کردہ 6 مذہبی رہنما تے عدلیہ دے نامزد کردہ 6 قانونی ماہرین شامل ہُندے نيں جنہاں دی منظوری مجلس دیندی اے۔ شوری نگہبان نوں مجلس، مقامی کونسلاں، صدارت تے مجلس خبرگان دے امیدواراں نوں ویٹو کردینے دا اختیار وی ہُندا اے۔
قانون سازی دے حوالے توں مجلس تے شوری نگہبان دے درمیان وچ پیدا ہونے والے تنازعات دے حل دے لئی1988ء وچ "مجمع تشخیص مصلحت نظام" (ایکسپیڈیئنسی کونسل) قائم کيتی گئی۔اگست1989ء توں ایہ قومی پالیسی تے آئینی امور اُتے رہبر معظم دا مشیر ادارہ بن گئی۔ اس دے سربراہ سابق صدر علی اکبر ہاشمی رفسنجانی نيں تے اس وچ حکومت دے تِناں شعبےآں دے سربراہ تے شوری نگہبان دے مذہبی ارکان شامل نيں۔ رہبر معظم تن سال دے لئی ارکان نامزد کردا اے۔
مجلس دے وڈے گروہاں نوں عموما "اصلاح پسند" تے "قدامت پرست" دے طور اُتے بیان کيتا جاندا اے۔ اس وقت مجلس وچ "آبادگاران" دا اتحاد غالب اے۔ ایہ قدامت پرست نيں۔
ایرانی دی سرکاری تے بس توں چمکھی بولی جان والی بولی فارسی اے۔ 2012 دی گنتی باجوں ایران دی لوک کنتی 75,149,669 اے۔ جیدے وچوں 66٪فارسی بولدے نیں۔ آزری 18%، کردی 10%، بلوچی 2٪،عربی 2٪ تے ہور نکیاں بولیاں 2٪ بندیاں نیں۔
8 اپریل دی ایران دی تریخ وچ جوہری ٹیکنالوجی دے قومی دن توں مناسبت رکھدی اے۔ اج دا دن مقامی ٹیکنا لوجی دی بنیاد اُتے یورینیم دی افزودگی دی سرگرمیاں شروع کیتے جانے توں مناسبت رکھدا اے۔ اس وڈی سائنسی کامیابی دے اعلان دے بعد ایران دے ثقافتی انقلاب دی اعلیٰ کونسل دی منظوری تے ایران دے جوان دانشوراں دی قابل افتخار کوششاں دی قدردانی دے مقصد توں8 اپریل دی تریخ نوں ایران وچ جوہری ٹیکنالوجی دے قومی دن توں موسوم کيتا گیا۔ جوہری ٹیکنالوجی دا اطلاق،ایٹم دے شگاف تے انہاں جوڑنے دی توانائی دے ذریعے قدرتی یورینیم نوں افزودہ یورینیم وچ تبدیل کرن دی توانائی اُتے ہُندا اے۔
پرامن استعمال دے لئی مقامی جوہری ٹیکنالوجی، سائنسی تے صنعتی اعتبار توں قابل ذکر اہمیت دی حامل اے تے ایہہ اس بنا اُتے اے کہ جوہری ٹیکنالوجی دا استعمال صرف توانائی دی فراہمی تک محدود نئيں اے بلکہ اسنوں ایرانی ماہرین دی جانب توں طبی تے تحقیقاتی امور وچ وی استعمال کيتا جا رہیا اے ۔
ایران سنہ1958ء وچ آئی اے ای اے دا رکن بنا تے سنہ1968ء وچ اس نے جوہری ہتھیاراں دی پیداوار تے پھیلاؤ اُتے پابندی دے معاہدے این پی ٹی اُتے دستخط کیتے۔حالیہ برساں وچ جوہری شعبے وچ ایران دی ترقی و پیش رفت اہم کامیابیاں دے ہمراہ رہی اے۔ اس وقت ایران تیس توں ودھ ریڈیو دواواں دی پیداوار دے ساتھہ جوہری تے طبی تحقیقاتی مراکز وچ خاص بَماراں دے استعمال لئی 90 توں 95 فی صد تک دواواں بنا رہیا اے۔ اس سلسلے وچ ایران دی اک ہور کامیابی تہران دے طبی تحقیقاتی ری ایکٹر دے ایندھن دی فراہمی دے لئییورینیم نوں 20 فیصد تک افزودہ بنانا اے۔
تہران دا ایہہ ایٹمی ری ایکٹر کینسر دی بماری وچ مبتلا بماراں دے لئی دواواں تیار کرن وچ سرگرم عمل اے جسنوں 20 فیصد افزودہیورینییم دے ایندھن دی ضرورت اے جو دو سال پہلے تک بیرون ملک توں درآمد کيتا جاندا سی مگر مغرب نے ایران دے خلاف پابندیاں تے ایران وچ یورینیم دی افزودگی دی مخالفت دے بہانے 20 فیصد افزودہیورینییم دا ایندھن دینے توں انکار کر دتا جس دے بعد ایران دے ایٹمی توانائی دے ادارے نے ایندھن دی اس لوڑ نوں پورا کرن لئی کم دے فردو ایٹمی ری ایکٹر وچ جوہری ایندھن دی ری سائیکلنگ دے منصوبے اُتے عمل کردے ہوئے جس دی ساری سرگرمیاں اٹمی توانائی دی بین الاقوامی ایجنسی دی نگرانی وچ جاری نيں،یورینیم دی 20 فیصد افزودگی دے عمل وچ کامیابی حاصل کيتی۔
جوہری شعبے وچ ایران دی اک ہور کامیابی، فیوز یعنی پگھلانے والی مشین تیار کرنا اے تے اس وقت ایران اس حوالے توں ٹیکنالوجی رکھنے والے دنیا دے پنج ملکاں وچ شامل اے تے ایران مشرق وسطی دا واحد ملک اے کہ اس سلسلے وچ جس دی سرگرمیاں آئی اے ای اے دی نگرانی وچ جاری نيں۔
توقع کيتی جاندی اے کہ آئندہ دس توں پندرہ سالاں وچ جوہری دنیا،توانائی دی پیداوار وچ جوہری شگاف توں اسنوں پگھلانے دے مرحلے وچ داخل ہوئے جائے گی۔ جوہری ٹیکنالوجی دے شعبے وچ ایران اس وقت اس منزل اُتے پہنچ گیا اے کہ دنیا دے ہور ملکاں دے ساتھہ مشترکہ جوہری منصوبیاں منجملہ یورینیم دی افزودگی تے ایٹمی فیوز دے منصوبیاں اُتے عملدرآمد کرن دی توانائی رکھدا اے تے اس نے ایہہ ٹیکنالوجی آئی اے ای اے دی زیر نگرانی ہی حاصل کيتی اے مگر فیر وی امریکا تے گنتی دے چند ہور ملکاں کہ جنہاں توں ایران دی ترقی و پیشرفت برداشت نئيں ہوپا رہی اے۔
تہران دی ترقی دی راہ وچ مختلف طرح دی رکاوٹاں کھلار رہے نيں۔ ایران دے خلاف پابندیاں۔ ایران دا بائیکاٹ۔ نفسیاتی جنگ۔ سیاسی دباؤ۔ فوجی حملے دی دھمکيتی۔ یہانتکہ جوہری دانشوراں دا قتل ہور کمپیوٹروائرس دے ذریعے رخنہ اندازی دی کوشش ایداں دے ہتھکنڈے نيں جو ایرانی قوم دے دشمناں نے استعمال کیتے نيں تاکہ ایران وچ پرامن جوہری پروگرام تے اس سلسلے وچ حاصل ہونے والی ترقی و پیشرفت وچ رکاوٹ پیدا دی جاسکے۔ اُتے مغرب دی انہاں تمام تر خلاف ورزیاں دے باوجود جوہری ٹیکنالوجی اس وقت ایرانی قوم دی اک اہم ترین قابل افتخار سائنسی ترقی وچ تبدیل ہوچکی اے۔
ایران انتہائی متحرک زلزلے دی پٹی تے واقع اے جس دی وجہ توں ایتھے زلزلے آئے رہندے نیں ۔ 1991ء توں لے کے ہن تک ملک چ 10 ہزار زلزلے دے جھٹکے ریکارڈ کیتے جا چکے نین جنہاں چ سرکاری اعداد و شمار دے مطابق 17 ہزار 6 سو جاناں ضائع ہوئیاں نیں ۔ 2003ء چ جنوب مشرقی ایران آئے زلزلے نے تباہی مچادتی اسدی شدت ریکٹر سکیل تے 6.3 سی ، اس زلزلے نے قدیم قصبےبام نوں صفحہ ہستی توں مٹا دتا اس زلزلے چ 30 ہزار افراد ہلاک ہوئے ۔
ایران انتہائی متحرک زلزلے دی پٹی اُتے واقع اے جیہدی وجہ توں ایتھے آئے دن زلزلے آندے رہندے نيں۔ ١٩٩١ء توں ہن تک ملک وچ اک ہزار زلزلے دے جھٹکے ریکارڈ کیتے جاچکے نيں جنہاں توں سرکاری اعداد و شمار دے مطابق ستاراں ہزار ٦٠٠ جاناں ضائع ہوئیاں۔ ٢٠٠٣ء وچ جنوب مشرقی ایران وچ شدید زلزلے نے تباہی مچادی۔ اس دی شدت ریکٹر اسکیل اُتے 6.3 سی تے اس نے قدیم قصبہ بام نوں صفحہ ہستی توں مٹا دتا۔ اس زلزلے وچ ٣٠ ہزار افراد مر گٸے۔
1997ء وچ صدر خاتمی دے منتخب ہونے دے بعد ایران دے زیادہ تر ملکاں توں تعلقات بہتر ہوئے۔1998ء وچبرطانیہ تے ایران دے تعلقات اس یقین دہانی اُتے بحال ہوئے کہ ایرانی حکومت داسلمان رشدی دی زندگی نوں خطرے وچ ڈالنے دا کوئی ارادہ نئيں۔1999ء وچبرطانیہ تے ایران نے سفارتکاراں دا تبادلہ کيتا۔
ایران تےامریکا دے تعلقات1980ء وچ ٹوٹے تے اج تک بحال نئيں ہوئے۔ جولائی2001ء وچامریکا نے ایران تےلیبیا اُتے پابندیاں دے قانون وچ ہور 5 سال دے لئی توسیع کردتی۔ جنوری 2002ء وچ صدر بش نے ایران نوں "بدی دے محور" (Axis of Evil) دا حصہ قرار دتا۔ اس وقت ایران مغربی طاقتاں دی جانب توں جوہری پروگرام، مبینہ دہشت گردی،مشرق وسطی دے امن نوں خراب کرنے دے خواہش مند گروہاں دی مبینہ سرپرستی تے ہور الزامات دا نشانہ بنیا ہویا اے۔ اسلامی جمہوریہ ایران نے مغرب دی ریشہ دوانیاں امریکی سازشاں تے عالمی سامراجی طاقتاں دی طرف توں ملت ایران دے خلاف مسلسل دھمکیوں دے بعد ہر سطح اُتے خود کفیل ہونے دا فیصلہ کيتا تے ایٹمی ٹیکنالوجی، نانو ٹیکنا لوجی، کلوننگ تے میڈیکل دے نال نال ائرو اسپیس ہور دفاعی شعبےآں وچ بے پناہ ترقی دی اے جس دے بارے وچ اختصار دے نال کچھ مطالب قارئین دی معلومات افزائی دے لئی ذیل وچ درج کیتے جا رہے نيں۔ائرواسپیسایٹمی ٹیکنالوجینانو ٹیکنا لوجیکلوننگمیڈیکلدفاعی
1980ء دی دہائی وچایران عراق جنگ دے بعد توں دونے ملکاں دے تعلقات کدی معمول اُتے نئيں آسکے اُتے عراق دے تنازعے اُتے ایران نے غیر جانبدار ہونے دا اعلان کر دتا اگرچہ اس نے فوجی کارروائی اُتے تنقید دی لیکن اس نے اعلان کيتا کہ اوہ تنازعے توں باہر رہے گا۔ اس دا کہنا اے کہ اوہ اک مستحکم تے متحد عراق دے لئی کم کرنا چاہندا اے۔ ایران داعراق دی عبوری حکومت دے نال براہ راست دو طرف معاہدہ اے۔ ایران بجلی دی فراہمی دے سلسلے وچعراق دی مدد کر رہیا اے۔30 نومبر2004ء نوںعراق وچ سلامتی، عام انتخابات دے بروقت انعقاد تے بیرونی عناصر دی مداخلت روکنے اُتے غور دے لئی ایران وچ اک کانفرنس منعقد ہوئی جس دی میزبانی ایرانی وزارت داخلہ نے کيتی۔ اس کانفرنس وچعراق،سعودی عرب،کویت،ترکی،اردن تےمصر دے وزرائے داخلہ تے سیکورٹی حکام نے شرکت کيتی۔
ایران افغان خانہ جنگی توں وی متاثر ہوئے رہیا اے تے اوتھے استحکام دے فروغ دا خواہاں نظر آ رہیا اے۔ ایران نے افغانستان دی تعمیر نو دے لئی 5 سالاں وچ 560 ملین ڈالرز دینے دا وعدہ کيتا اے۔ دونے ملکاں نے منشیات دے خلاف اک دوسرے توں بھرپور تعاون کيتا اے۔ ایران وچ لکھاں افغان مہاجرین رہائش پزیر نيں جنہاں دی وطن واپسی دے لئی اقدامات کیتے جا رہے نيں۔
1979ء وچ انقلابِ اسلامی دے بعد توں ایران دا موقف ایہ رہیا اے کہاسرائیل دا وجود غیر قانونی اے۔ ایران ہن وی اسرائیل دی پرجوش مخالفت اُتے قائم اے۔ اوہ مشرق وسطی وچ امن قائم کرنے دے اقدامات اُتے وی اعتراضات کردا رہندا اے تے مبینہ طور اُتےفلسطین تےلبنان دے انہاں اسرائیل مخالف گروہاں دی مدد کردا رہندا اے۔ 2002ء وچ ایرانی وزارت خارجہ نے اعلان کيتا کہ جے اسرائیل تے فلسطین نوں کوئی معاہدہ قابل قبول ہوئے تاں ایران ایداں دے دو طرفہ معاہدے نوں رد نئيں کريں گا۔
ایران دے صوبے بلحاظ آبادیایران دے صوبے بلحاظ کثافتِ آبادی
ایران اک متنوع ملک اے جتھے بوہت سارےنسلی گروہ پائے جاندے نيں، انہاں وچفارسی بولنے والے سب توں زیادہ نيں۔ ویہويں صدی دے اواخر وچ ایران دی آبادی تیزی توں بڑھی، 1956ء وچ ایران دی آبادی صرف 19 ملین سی جو 2009ء تک 79 ملین تک جاپہنچی۔ اُتے حالیہ چند سالاں وچ ایران دی شرح پیدائش وچ نمایا کمی آئی اے 2012ء وچ لئی گئے اندازے دے مطابق ایران دی شرح پیدائش 1.29 فیصد رہی۔
ایران دنیا دے چند ملکاں وچوں اک نيں جتھے پناہ گزیناں دی اک بہت وڈی تعداد موجود اے جو زیادہ ترافغانستان تےعراق وچ جاری جنگاں دے باعث ایران آئے نيں۔ ایرانی آئین دے مطابق حکومتِ وقت اُتے ذمہ داری اے کہ اوہ شہریاں نوں بنیادی سہولیات فراہم کرن جنہاں وچ جان و مال دا تحفظ،طبی سہولیات،معزور افراد دی دیگ بال،وغیرہ شامل نيں تے انہاں چیزاں اُتے خرچہ بجٹ دے ذریعے حاصل کردہ ریونیو (سالانہ آمدنی) توں کيتا جاندا اے۔
ملک دی اکثریت باشندےفارسی زبان بولدے نيں جو اکثریتی بولی ہونے دے نال نال ایران دی سرکاری بولی وی اے۔ ایران وچ بولے جانے والے زباناں اکثرہند-ایرانی زباناں نيں۔ اقليتی زباناں دی گل کيتی جائے تاں ایران دے شمال مغرب وچآذربائجانی،شمال وچ ترکمن تے مشرق وچ پاکستانی سرحداں دے نیڑے علاقے وچبلوچی زبان بولی جاندی اے۔
ایران وچ 53 فیصد افراد دیفارسی، 16 فیصد دیآذربائجانی،10 فیصد دیکردتی،7 دی فیصد گیلکی تے مزدارین، 7 فیصد دی لوری، 2 فیصد دی عربی تے 2 فیصد دیبلوچی مادری بولی اے۔ اُتے انہاں تمام مادری زباناں دا استعمال صرف بطور علاقائی بولی کيتا جاندا اے باقی ملک بحر وچ فارسی ہی استعمال ہُندی اے۔
تاریخی طور اُتےزرتشتیت ایران دا قدیم مذہب سی خاص کرہخامنشی سلطنت،سلطنت اشکانیان تےساسانی سلطنت دے ادوار وچ زرتشتیت ہی ایران دا سب توں وڈا مذہب سی۔ 651ء دے لگ بگ مسلماناں نے ایران نوں فتح کيتا تے ایتھے توں آتش پرستساسانی سلطنت دا سقوط ہوئے گیا، مسلم فتح دے بعد دھیرے دھیرے اسلام پھیلدا گیا۔ ایران وچ لوک 15واں صدی تکسنی اسلام دے پیروکار سن، اُتے 1501ء وچصفوی سلطنت قائم ہوئے گیا جس نے 16واں صدی وچ مقامی سنی مسلم آبادی نوں دباؤ دے ذریعےاثنا عشریہ اہل تشیع مسلم وچ تبدیل کيتا۔[۱۳]
اجاثنا عشرہ شیعہ اسلام ایران دا سرکاری مذہب اے۔ ایران دی 90 فیصد آبادی شیعہ اسلام دے پیروکار اے، 8 فیصد سنی اسلام تے باقی دے 2 فیصد غیر مسلم نيں۔
.svg)
.svg)
