اٹلی دکھنییورپ چ اک پارلیمانی لوک راج ہے۔ ایہہ جزیرے ورگا اٹلی تےرومی سمندر چ دو وڈے جزیریاں ،سارڈینیا اتےسسلی تے رلیا اک یورپیدیس ہے ۔ اٹلی دیاں ولگناں اتر چالپس تےسویٹزرلینڈ ،فرانس ،آسٹریا تےسلوینیا نال ملدیاں نیں ۔ویٹیکن اتےسان مرینو اٹلی دے اندر نکے نکے آزاد دیس نیں اتے کامپیون ڈی اٹالیا اسدا سویٹزرلینڈ دے اندر اک تھاں ہے ۔
اٹلی دے دیس وچ کئی یورپی رہتلاں پونگریاں ، جنھاں چ ایٹروسکی تے رومی دی چوکھی مانتا ہے ۔ یورپ چ دوبارہ جمن دی تحریک ٹسکنی اٹلی چوں اٹھی تے پورے یورپ چ پھیل گئی ۔ اٹلی دا راجگڑھروم صدیاں تک لیندی رہتل دا گڑھ رہیا ہے ۔ اج کل اٹلی اک لوکراجی اتے اگے ودھواں دیس ہے ۔ ایہہیورپی یونین دا موڈی دیساں وچوں تے دنیا دے بپار وچ ایہدا نمبر 7واں ہے۔ اٹلی دا فوجی بچاؤ بجٹ دنیا چ ستواں وڈا ہے ۔ اسدی نیٹو نال ایٹمی ہتھیاراں چ رلدی وی ہے ۔
اٹلی جیہنوںاطالوی بولی وچ اطالیہ کہندے نیںلاطینی توں آیا اتے اوتھے ایہہیونانی توں لیا گیا جنھاں ایس دکھنی اٹلی دی بولی اوسکان دے شبد 'وٹلیو' توں بنیا جیہدا مطلب اے "جوان وچھیاں دا دیس".بلد دکھی اٹلی دے قبیلیاں دا نشان وی سی۔ اطالیہ پہلے دکھنی اٹلی لئی ورتیا جاندا سی پہلی صدی م پ تک ایہہالپس تک دے تھاں تک ورتیا جان لگ گیا۔
اٹلی وچزمین وچوں 2لکھ ورھے پہلے دےنیاندرتھالانسان دے ہون دی دس پیندی ہے۔ اج دا انسان ایتھے 40،000 ورھے پہلے آیا۔ رومی اٹلی توں پہلےلوک، امبری، لاطینی، ولسکی، سامنٹی، سیلٹ تے لیگوریہند یورپی لوک سن۔ ایٹرسکی، الائمی، سیکانی، تے پرانے سارڈینیہند یورپی لوک نہیں سن۔ دکھنی ٹائرول توںاوٹزی برفانی مانس دی برف وچ جمی 3000 م پ (تانبا ویلہ) پرانی لاش لبھی ہے۔ تانبا ویلہ وچ ہی اتر ولوں ہند یورپی لوک چار چھلاں وچ ایتھے آندے نیں اپنے نال اوہ تانبے دیاں چیزاں بنان دا ول وی لیاۓ۔ 17ویں تے 11ویں صدی دے وشکار مائسینائی یونانی اٹلی نال ان جان کردے نیں۔ 8ویں صدی م پ وچ ایتھے ایٹرسکی رہتل پونگری۔ 7ویں صدی م پ وچ یونانی تے فونیقی تھلویں اٹلی دے کنڈیاں تے وسن لگے۔ 8ویں صدی وچ ہی پرانے روم نوں اک وائی بیجی والی نگری لئی وسایا گیا۔ ایہہ نگری ودھدی ہے اتے 6ویں صدی وچرومی لوکراج وچ پلٹدی ہے۔ 4صدی وچ روم تے گال ہلہبولدا ہے اَتے روم نوں ساڑ دیندا ہے رومی اوہناں نوں باہر کڈھدے نیں ایڈے تکڑے ہوجاندے نیں جے کوہ پورے اٹلی فرانس سپین پرتگال تے اتلے افریقہ تے مل ماردے نیں۔
پہلی صدی م پ دے وشکار تن رومیاں جولیس سیزر, مارکوس کراسوس تے پومپیس، تن بندے رل کے راج کردے نیں۔ 27 م پ وچ رومی لوکراج رومی سلطنت وچ پلٹدا ہے۔ آگسٹس رومی سلطنت دا آگو بندا ہے۔ ایہہ ویل روم دی تریخ دا سب توں ودھیا ویلہ سی۔ صدیاں دی خشحالی نے اک ودیا رہتل نوں پونگریا۔ورجل,ہوریس،اووید تے روفس ورگے لکھاری تے شاعر لاطینی لکھت نوں شنگھاردے نیں۔ 395 وچ رومی سلطنت دے ونڈے جان باجوں اٹلی سلطنت دا گڑھ ناں ریا۔ 5ویں صدی وچ اٹلی کی نکے دیساں وچ ونڈیا جاندا ہے اَتے فیر ایہہ 13 صدیاں مگروں ہی اک دیس بندا ہے۔ لمبرڈ قبیلہ اتر ولوں اٹلی آؤندا ہے اَتے اوہنوں روکن لئی پوپ نوں فرینکاں نال روکدا ہے اَتے وشکارلے اٹلی وچ پوپ دے راج دا مڈھ پیندا ہے۔
800 وچ پوپ روم دے پیٹر گرجا روم وچ شارلمین نوں مقدس رومی سلطنت دا تاج سر تے رکھدا ہے۔ 9ویں صدی وچ عرب دکھنی اٹلی وچ باری تے اپنا راج بناندے نیں تے سسلی وی اوہناں کول سی۔ 12ویں تے 13ویں صدی دے وشکار اٹلی وچ شہری دیس بندے نیں۔ ایہہ سمندر دے کنڈھے تے کاروبار اَتے بپار نے گرجے اُتّے شاہی زور نوں پرے رکھیا۔ پیسا، جنوآ، وینس، املفی اتے میلان فلورنس بپار دے گڑھ بندے نیں اتے چڑھدے اَتے لہندے دی دنیا دے وشکار پل سن۔بازنطینی سلطنت تے اسلامی دنیا نال سارا بپار ایہناں دے ہتھ وچ سی۔
1348 وچ ایتھے طاعون دی وبا پیندی ہے اتے لوکاں دا تیجا حصہ ماریا جاندا ہے۔ ایستباہی توں نکلن مگروں اٹلی دے شہر فیر بپار نال اگے ودھدے نیں اتے اوتھے ہیومنزم اتے رینیساں ورگیاں سوچاں ٹردیاں نیں۔ 15ویں صدی وچ فلورنس میلان تے وینس اٹلی دی سیاست دے وڈے کھڈاری بݨ کے نکلدے نیں۔ رینیساں دیاں سوچاں اٹلی توں اتلے یورپ ول انگلینڈ تک اپڑدیاں نیں۔ 16ویں صدی دے وشکار اٹلی لڑائیاں وچ پھسدا ہے۔ عثمانی سلطنت تے پرتگیزاں دا ایشیاء نوں جان والا نواں سمندری راہ ٹونڈن نال وینس جنوآ تے فلورنس بپار وچ مندے وچ چلے جاندے نیں۔
اطالوی لڑائیاں مگروں 1559 توں 1713 تک ہابسبرگ سپین تھلے تے فیر 1796 تک ہابسبرگ آسٹریا تھلے اٹلی دے لوک امن تے چین دا ویلہ لنگادے نیں طاعون دا روگ ایسے ویلے وچ اک وڈی مصیبت ریا تے لکھاں لوک ایدھے نال مارے گۓ۔ سپین دے ماڑا پین نال دکھنی اٹلی وی پیڑے ویلے وچ ٹر گیا پر ایتھوں دی رہتل ہلے وی ودیا سی تے دنیا نوںبیرک نمونے دا آرکیٹیکچر دتا۔
18ویں صدی وچ آسٹریا اٹلی تے چھایا ریا تے تھلویں پدھر تے سیواۓ زور پھڑدا ہے۔ نپولینی لڑائیاں وچ اتلا تے وشکارلا اٹلی فرانس نال جڑیا سی تے دکھنی اٹلی تے نپولین دے پرا دا راج سی۔ 1814 وچ فرانس دی ہار مگروں ایہ پرانی ونڈ ول پرتا دتا جاندا ہے۔
اٹلی 13 صدیاں توں نکے راجاں وچ وادھا ہویا سی۔ ایہنوں اک اٹلی بݨان دی سوچ نیپولین دی ہار مگروں تے ویآنا کانگرس مگروں پئی۔ سیواۓ دا شاہی ٹبر تے اٹلی دے پڑھے لکھے لوک تے دیس بیلی ایس کم وچ اگے سن اتے سارے اطالوی جزیریورگا نوں اک کرنا چاہندے سن۔ 1848 دے انقلاب وچ اٹلی نوں اک کرن والیاں نوں ہار ہوندی اے۔ ایس تے ایہناں نوں ایہ گل سمجھ لگی جے بنا بدیسی ہتھ ونڈائی دے اوہ اپلی نوں کٹھا نئیں کرسکدے۔ ایہہ سوچ ک کریمیا لڑائی وچ فرانس تے برطانیہ دا ساتھ دتا گیا۔ 1859 وچ ازادی دی دوجی لڑائی وچ فرانس نال رل کے لمبارڈی آسٹریا کولوں ازاد کرایا جاندا اے۔ یوزپ گیریبالڈی 1860-61 وچ نیپلز تے سسلی نوں اٹلی نال جوڑا ہے 1866 وچ آسٹریا پرشیا لڑائی وچ اٹلی پرشیا دا ساتھ دیندا ہے اتے وینس آسٹریا کولوں کھوہ لیندا ہے۔ 1870 وچ فرانس جرمن لڑائی وچ روم وچ فرانسیسی فوج نوں فرانس جانا پیا تے ایس ویلے روم نوں وی اپلی وچ رلا لیا گیا۔ ایہ کٹھا اٹلی اک قنونی بادشائی سی جتھے ووٹ دا حق اوہناں لوکاں نوں نیہ سی جنھاں کول جائیداد نہیں سی۔ سارے لوکاں نوں ووٹ دا حق 1913 وچ ملیا۔ اتلا اٹلی بپار تے کارخانیاں باجوں امیر تے تے دکھنی غریب سی۔
19ویں صدی دے دو دہاکیاں وچ اٹلی نے اٹلی توں باہر دیساں تے مل مارن لگ گیا تے صومالیہ اریٹریا لبیا تے ڈوڈوکنیز اوہدے ہتھ لگے۔پہلی وڈی لڑائی وچ اٹلی، برطانیہ فرانس تے روس نال سی تے اوہدے ایس لڑائی وچ 650,000 فوجی مارے گۓ تے اٹلی نوںٹرنٹو،ٹریسٹ تے اسٹریا لبھے۔
پہلی وڈی لڑائی مگروں ہون والی کھیچل تے روسی انقلاب نے اٹلی نوں وی ہلادتا۔ میسولینی دی فاشسٹ پارٹی اکتوبر 1922 وچ راج کرن لگدی ہے۔ اگلے کجھ ورھیاں وچ میسولینی دوجیاں سیاسی پارٹیاں تے روک لادینداہے اتے لوکاں دے مڈھلے حقاں تے وی ڈکا لادتا جاندا ہے۔ 1935 وچ میسولینی ایتھیوپیا تے چڑھائی کردا ہے جس باجو اوہنوں لیگ آف نیشنز چوں کڈھ دتا جاندا ہے جس تے اوہنازی جرمنی اَتےجپان نال ساک گوڑے کردا ہے اتے سپین وچ فرانکو نال ہوجانداہے۔ 1939 وچ البانیا نوں اٹلی نال رلایا جاندا ہے۔
دوجی وڈی لڑائی وچ اٹلی، جرمنی تے جپان دا سنگی بندا ہے اتے اکتوبر 1940 وچ یونان تے چڑھائی کردا ہے پر اوہنوں جت نِیہ ہوندی اوسے ویلے اوہ برطانوی صومالیہ تے مصر تے وی چڑھائی کردا پر اوہنوں افریقہ دے سارے تھانواں نوں گوانا پیندا ہے۔ جولائی 1943 وچ اٹلی تے کٹھے جٹ جڑھائی کردے نیں تے ستمبر 1943 وچ اٹلی ہتھیار سُٹ دیندا ہے۔ اتلا اٹلی فاشسٹ تے نازی فوجاں دے ہتھ وچ رہندا ہے اَتے لڑائی دا انت 2 مئی 1945 نوں ہوندا ہے۔ ایس لڑائی وچ 5 لکھ اطالوی لوک مارے گۓ۔
2 جون 1946 نوں اک ریفرنڈم مگروں اٹلی اک لوکراج بندا ہے پہلی واری اطالوی سوانیاں نے وی ووٹ پایا امبرٹو II نوں راج چھڈنا پیا۔ 1 جنوری 1948 نوں لوکراجی قنون چلادتا گیا۔ 1949 نوں اٹلی نیٹو دا سنگی بندا ہے تے مارشل پلان وچ ایدھی ہتھ ونڈائی کتی جاندی اے جیہدے ایہہ بپار اَتے کم کاج وچ اک اگے ودواں دیس بندا اے۔ ایہ یورپی ایکنومک کمیونٹی دا وی سنگی بندا ہے جیہڑی 1993 وچ جاکے یورپی یونین بندی ہے۔
اٹلی دکھنی یورپ وچ اک بوٹ ورگے اطالوی جزیرہورگا تے ، جزیریورگا تے الپس دے وشکار تے جزیریاں سسلی سارڈینیا تے اک دیس ہے۔ اٹلی دا باڈر تے سمندری کنڈا 7,600 کلومیٹر لمّا ہے۔ ایہدے لاگے بحیرہ ایڈریاٹک، بحیرہ ایونی، بحیرہ لیگوریئن تے تیرنی سمندر نیں۔ فرانس نال ایہدا بارڈر (488 کلومیٹر)، آسٹریا نال (430 کلومیٹر), سلوینیا نال (232 کلومیٹر)، تے سویٹزرلینڈ نال (740 کلومیٹر) تے سان مرینو (39 کلومیٹر) تے ویٹیکن (3.2 کلومیٹر) اٹلی دے اندر ای نیں۔ اپنائن پہاڑ جزیریورگا دا وڈا حصہ تے الپس ایہدا اتلا بارڈر بندے نیں۔ ماؤنٹ بلانک 15744 فٹ (4808 میٹر) دی اچائی نال اٹلی دی سب توں اچی تھاں ہے اتے دریائے پو 652 کلومیٹر نال ایہدا سب توں لما دریا ہے جیہڑا الپس توں فرانس دے بارڈر کولوں نکلدا ہے اتے اپنے ویہڑے وچوں لنگھدا ہویا ایڈریاٹک وچ جا ڈِگدا ہے۔ گارڈا، مگیور، کومو، ٹراسیمینو تے بولسینا اٹلی دیاں جھیلاں نیں۔
اٹلی 2 جون 1946 توں اک پارلیمانی لوکراج اے جدوں بادشائی تے روک لگی۔ اٹلی دا صدر دیس دا آگو اے۔ اٹلی دے صدر نوں اک واری 7 وریاں لئی دیس دی پارلیمنٹ دے دونویں انگ چندے نیں۔ اٹلی دی پارلیمنٹ دے دو انگ نیں جنھاں دی پدھر برابر اے ۔ اک چیمبر آف ڈپٹیز تے دوجی سینیٹ۔ اٹلی دا وزیراعظم سرکار دا آگو ہے جیہنوں صدر جنداہے پر اوہنوں پارلیمنٹ کولوں ووٹ لیݨا پیندا ہے۔ دوجے دیساں کولوں اٹلی دے وزیراعظم کول تھوڑا اخیا ر ہے اوہ نان ای وزیر تے ناں ای پارلیمنٹ ہٹا سکدا ہے۔ ایہہ کم صدر کردسکدا ہے۔ اٹلی دی پارلیمنٹ دی اچیچی گل ایہہ جے بدیس وچ رہن والے اٹلی دے لوک وی ایہدے وچ ووٹ پاسکدے نیں اَتے اوہنے دے وکھرے بندے چنے جاندے نیں۔
کیتھولک چرچ اٹلی دا سب توں وڈا مذہب ہے 87.8% لوک اپنے آپ نوںکیتھولک مندے نیں پر ایہدے تے چلن والے (36.8%)ہی نیں۔ 74% اطالویخدا نوں مندے نیں۔ اٹلی دا کوئی سرکاری مذہب نہیں۔ اٹلی وچ 45,000 یہودی اَتے دس لکھمسلمان نیں۔
