آذربائیجان (Azerbaijan)، جیہنوں سرکاری طور تے جمہوریہ آذربائیجان کہیا جاندا اے،مغربی ایشیا دے خِطے جنوبیقفقاز دا سبھ توں وڈا تے زیادہ آبادی والا ملک اے۔مغربی ایشیا وچ واقع اس ملک دے مشرق وچبحیرہ قزوین، شمال وچروس، مغرب وچآرمینیا تےترکی، شمال مغرب چجارجیا تے جنوب وچایران واقع ہیں۔
آذربائیجان اک مسلمان مُلک اے۔ ایہ ملکآزاد ریاستاں دی دولت مشترکہ، GUAM تے کیمیائی ہتھیاراں اُپر پابندی دی تنظیم دا بانی رکن اے۔ ملک دا مستقل نمائندہیورپی یونین وچ موجود اے، ایہنوں یورپی کمیشن دے خصوصی ایلچی ہون تےاقوام متحدہ دا ممبر ہون، OSCE، یورپی کونسل تےنیٹو دے قیام امن دے پروگرام یعنی PfP پروگرام چ وی نمائندگی حاصل اے۔
جمہوریہ آذربائیجان دی ریاست تریخی طور تے اس علاقے وچ واقع اے جیہنوںقفقازی البانیا دے نام توں جانیا جاندا اے۔ اس علاقے نوں اران وی کہیا جاندا اے۔قفقاز1740 توں لے کے روسی قبضے تک مختلف چاناں دے قبضے چ سی تے19 ویں صدی دے ادھ توں لے کے1917 تک جنوبی قفقاز روسی صوبےآں وچ منقسم سی۔
آذربائیجان دے موجودہ علاقے وچ قدیم ترین انسانی آثار پتھر دے زمانے تک دے ملدے نیں۔ ایہ آثار مختلف غاراں چمحفوظ نیں۔ شراب دیاںصراحیاں جو کہ خشک ہو چکیاں نیں، قبرستاناں تے مقبرےآں وچ ملیاں نیں۔ ایہ شراب تانبے دے دور وچ بنائی جاندی سی۔
جنوبیقفقاز نوں اکامینڈس نے 550 قبل مسیح چ فتح کیتا سی تے اس نال زرتشتی مذہب نوں فروغ ملیا۔ چوتھی صدی قبل مسیح چسکندر دی آمد تون بعد ایتھے تے ہور ملحقہ علاقےآں وچ اک بادشاہت قائم ہوئی۔
عرباموی خلیفے نےساسانیاں تےبازنطینیاں نوں شکست دے کے قفقازی البانیہ نوں فتح کر لیا۔عباسیاں دے زوال توں بعد ایہ علاقہ سالاریاں، ساجدی، شدادی، راوادی اور بائیدیاں کے قبضے چ رہیا۔ 11 ویں صدی عیسوی دے شروع چوسطی ایشیا توں آؤن والےترک اوغدائی قبیلےآں نے بتدریج اس علاقے اتے قبضہ جمایا۔انہاں بادشاہتاں وچوں پہلی بادشاہتغزنویاں دی سی جنہاں نے1030 چ اس علاقے اتے قبضہ جمایا۔
مقامی طور اتے بعد وچ آؤن والےسلجوقیاں اُپر اتابک نے فتح پائی۔سلجوقیاں دے دور چ مقامی شاعراں جداں کہنظامی گنجوی تے خاگانی شیروانی نےفارسی ادب نوں بام عروج تک پہنچایا۔ ایہ سب اج کل دے آذربائیجان چ ہوئیا۔ اس دے بعد یلدرمیاں نے مختصر قیام کیتا تے انہاں دے بعدامیر تیمور آیا۔ جس دی مدد نوشیرواں نے کیتی۔ امیرتیمور دی موت دے بعد ایہ علاقہ دو مخالف ریاستاں چ ونڈیاگیا۔ انہاں دے ناںقرہ قویونلو تےآق قویونلو سن۔آق قویونلو نوں ہران دے بعد سلطان اذن حسن نے آذربائیجان دی پوری ریاست اُپر حکمرانی کیتی۔ اس دے بعد ایہ علاقہ شیرواں شاہاں دے کول آیا جنہاں نے 861 توں 1539 تک بطور خودمختار مقامی حکمران دے اپنی حیثیت برقرار رکھی۔ شیروانیاں دے بعدصفویاں دی باری آئی تے انہاں نےشیعہاسلام اس وقت دی سنی آبادی اتے زبردستی لاگو کیتا۔ اس ضمن چ انہاں نوں سنیعثمانیاں نال جنگ وی کرنا پئی۔
کچھ عرصے بعدصفویاں دے زوال دے بعد کئی خاناں نے مقامی طور اتے اپنیاں حکومتاں قائم کر لیاں تے انہاں دیں آپسی لڑائیاں دا آغاز ہو گیا۔ترکمانچی دے معاہدے دے بعد کئی علاقےآں اتےروسی سلطنت دا قبضہ ہو گیا۔پہلی وڈی لڑائی چ جدوں روس دے زوال دا وقت آیا تاں آذربائیجان،آرمینیا تےجارجیا نے مل کے ایک الگ متحدہ ریاست قائم کیتی جو مختصر عرصہ تک قائم رہی۔مئی1918 چ ایہ ریاست ختم ہوئی تے آذربائیجان نے اپنی آزادی دا اعلان کیتا تے اپنا ناں عوامی جمہوریہ آذربائیجان رکھیا ۔ اس ریاست نوں دنیا چ پہلی مسلمان پارلیمانی ریاست ہون دا درجہ حاصل اے۔ دو سال بعد روسیاں نے اس اتے فیر قبضہ کر لیا۔مارچ1922 چجارجیا تےآرمینیا دے نال اک نویںٹرانس کاکیشیئن ایس ایف ایس آر بنائی جو کہروسی فیڈریشن دے ماتحت سی۔1936 چ ایہ وی اپنے انجام نوں پہنچی تے آذربائیجان بطور سوویت سوشلسٹ ریپبلک دےسوویت یونین چ رلیا۔
دوسری جنگ عظیم دا دور
[سودھو]1940ء دی دہائی وچ آذربائیجان سوویت سوشلسٹ ریپبلک نے جنگ عظیم دوم دے مشرقی محاذ نوں تیل دی سپلائی دا فریضہ سرانجام دتا۔ اڈولفہٹلر نے آپریشن ایڈیلویس شروع کیتا تاکہ قفقازی تیل دے کھوہاں اُتےقبضہ کیتا جا سکے۔ لیکن اس وچ شکست ہوئی۔ کمیونسٹ پارٹی دے جنرل سیکرٹریمیخائل گورباچوف دیاں سیاسی پالیسیاں دے نتیجے وچ پورے سوویت یونین وچ بے چینی پھیل گئی۔ایاز مطالی بوف نے آذربائیجان دے صدر دے عہدے دا حلف لیا تے18 اکتوبر1991ء نوں آذربائیجان دی آزادی دا اعلان کیتا گیا۔
آزادی دے ابتدائی سال نگورنو کاراباغ دے مسئلے اُتےآرمینیا نال ہون والی جنگ دی نذر ہوگئے۔ جنگ دے اختتام اُتے آذربائیجان نوں اپنے کل رقبے دا 14 توں 16 فیصد حصہ آرمینیا نوں دینا پیا جس وچ نگورنگو کارا باغ شامل سی۔ اس وقت دے صدر نے اپنی شکست نوں قبول کیتا تے اوہناں توں بعد آذربائیجان کمیونسٹ پارٹی دے سابقہ پہلے سیکرٹری حیدرعلیوف نے اگلے صدر دا حلف چکیا۔ اس دور وچ اگرچہ کچھ ترقی ہوئی لیکن فیر وی تیل توں ہون والی آمدن دا بڑا حصہ اشرافیہ دے زیر استعمال رہیا۔ حیدر علیوف دی دوسری مدت اقتدار وچ اوہناں دی مقبولیت وچ کمی ہوئی۔ اک وجہ اوہناں ولوں انتخابات وچ ہون والی دھاندلی وی سی۔ حیدر علیوف دی وفات توں بعد اوہناں دے بیٹے نوں وی تنقید دا سامنا کرنا پیا جو وزیر اعظم رہ چکے سی۔
آذربائیجان دی حکومت وچ طاقت نوں تن وکھ وکھ حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا اے جنہاں وچ مقننہ، عدلیہ تے اشرافیہ شامل نيں۔ قانون سازی دی اجازت صرف یک ایوانی قومی اسمبلی نوں اے۔ پارلیمنٹ دے انتخابات ہر پنج سال دے بعد نومبر دے پہلے اتوار نوں ہُندے نيں۔آئینی عدالت دی مدد توں انتخابات دے شفاف ہوݨ دے بارے تسلی دی جا سکدی اے۔ قومی اسمبلی دی طرف توں منظور ہوݨ والے قوانین انہاں دے شائع ہوݨ دی تریخ توں نافذ سمجھے جاندے نيں۔ صدر نوں پنج سال دی مدت دے لئی براہ راست منتخب کيتا جاندا اے۔ صدر دے پاس کابینہ دی تشکیل دینے دی طاقت ہُندی اے۔ کابینہ وچ وزیر اعظم، اس دے نائبین تے وزرا اُتے مشتمل ہُندی اے۔ صدر دے پاس قومی اسمبلی تحلیل کرنے دا اختیار نئيں ہُندا لیکن اوہ قومی اسمبلی دے فیصلےآں نوں ویٹو کر سکدا اے۔ صدر دی طرف توں ہوݨ والے ویٹو نوں ختم کرنے دے لئی قومی اسمبلی نوں 95 ووٹاں دی عددی اکثریت درکار ہُندی اے۔ عدلیہ آئینی عدالت، سپریم کورٹ تے اکنامک عدالتاں اُتے مشتمل اے۔ صدر انہاں عدالتاں دے ججاں دا تقرر کردا اے۔
سلامتی کونسل صدر دے ماتحت اک ادارہ اے تے صدر اسنوں آئین دے تحت چلاندا اے۔ اسنوں10 اپریل1997 وچ قائم کيتا گیا۔ انتظامی محکمہ صدر توں ہٹ کر کم کردا اے۔
مختصر مدت دے دوران عوامی جمہوریہ آذربائیجان نے 6 ملکاں دے نال سفارتی تعلقات قائم کيتے تے جرمنی تے فن لینڈ وچ اپنے سفارتکار بھیجے۔ بین القوامی طور اُتے آذربائیجان دی آزادی نوں روس دے زوال دے اک سال بعد تسلیم کيتا گیا۔ بحرین آخری ملک سی جس نے 6 نومبر 1996ء نوں آذربائیجان نوں تسلیم کيتا۔ دو طرفہ سفارتی تعلقات جنہاں وچ سفارت کاراں دا تبادلہ وی شامل اے، سب توں پہلے ترکی، امریکا تے ایران دے نال قائم ہوئے۔
اب تک آذربائیجان دے سفارتی تعلقات 158 ملکاں دے نال نيں تے ایہ 38 بین القوامی تنظیماں دا رکن وی اے۔ اسنوں غیر جانبدار ملکاں دی تنظیم تے ورلڈ ٹریڈ آرگنائزیشن وچ مبصر دا درجہ ملیا ہويا اے۔ 9 مئی2006ء وچ آذربائیجان نوں جنرل اسمبلی دے تحت بݨائی جانے والی انسانی حقوق دی کونسل دا رکن بنایا گیا۔ اس دی مدت 19 جون 2006ء توں شروع ہوئی۔
خارجہ پالیسی دی ترجیحات وچ سب توں پہلے اپنی سرحدی حدود دی بحالی جنہاں وچ نگورنوکاراباغ تے ست ہور ضلعے شامل نيں، ہمسائیہ ملکاں دے نال دو طرفہ تجارتی تعلقات، خطے وچ سلامتی تے سکون دی ضمانت، یورپ وچ شمولیت تے بین البراعظمی سلامتی تے تعاون، بین الخطی معاشی، توانائی تے ذرائع آوا جائی شامل نيں۔
آذربائیجان دہشت گردی دے خلاف بننے والے بین الاقوامی اتحاد دا حصہ اے۔ اس دے علاوہکوسوو،افغانستان تےعراق وچ امن بحالی دی کوششاں وچ وی حصہ لے رہیا اے۔ آذربائیجاننیٹو دے پروگرام "امن معاہدے" دا وی سرگرم رکن اے۔
9 نومبر1991ء وچ جاری ہوݨ والے صدارتی فرمان دے مطابق موجودہ قومی افواج دی تشکیل کيتی گئی اے۔ آذربائیجان دی افواج دے چار حصے نيں: بری فوج، ہوائی فوج، بحری فوج تے فضائی دفاعی فوج۔ اس دے علاوہ نیشنل گارڈ، داخلی گارڈ، سرحدی گارڈ تے ساحلی گارڈ یعنی کوسٹ گارڈ وی موجود نيں۔ صدر نوں افواج دے سپریم کمانڈر دی حیثیت حاصل اے۔2007ء دے اوائل وچ آذربائیجان دی فوجاں وچ 95000 مرد شامل سن ۔
آذربائیجان یورپ دے روايتی ہتھیاراں دے معاہدے دا پابند اے۔13 جنوری1993ء نوں آذربائیجان نے کیمیائی ہتھیاراں دی روک تھام دے معاہدے اُتے وی دستخط کيتے سن ۔ آذربائیجاننیٹو دا وی رکن اے۔ اس دے علاوہ آذربائیجان نےاین پی ٹی اُتے وی دستخط کيتے ہوئے نيں۔ آذربائیجان دی مسلح افواج نے دہشت گردی دے خلاف جاری جنگ وچ امن بحالی دے دستےآں دا کردار وی ادا کيتا اے۔2007ء وچ اس دے دفاعی اخراجات 871 ملین ڈالر یعنی 870 کروڑ 10 لکھ ڈالر تک پہنچ گئے۔
انتظامی امور دے لئی آذربائیجان نوں 76 ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے۔ انہاں وچ 65 دیہاتی، 11 شہری تے 1 خودمختار علاقہ شامل نيں۔ صدر انہاں علاقےآں دے لئی گورنر دا تقرر کردا اے۔ انہاں دے اپنے مقامی سربراہ وی منتخب ہُندے نيں جنہاں دے پاس مقامی سطح دے اختیارات ہُندے نيں۔ کلیدی عہدےآں اُتے وی تقرری و تنزلی صدر دے اختیار وچ ہُندی اے۔آرمینیا دے زیر قبضہ علاقےآں دے گورنر ملک بدری دی حالت وچ اپنے فرائض سرانجام دے رہیاں۔
آذربائیجان دے کل سرحداں 2648 کلومیٹر طویل نيں جنہاں وچوںآرمینیا کےنال 1007، ایران دے نال 756، جارجیا دے استھ 480، روس دے نال 390 تے ترکی دے نال 15 کلومیٹر دی سرحد شامل نيں۔ اس دی ساحلی حدود 800 کلومیٹر اُتے پھیلی ہوئیاں نيں جنہاں وچ بحیرہ کیسپئن دی 456 کلومیٹر دی سرحد وی شامل اے۔ ریاست دی کل لمبائی شمالاً جنوباً 400 کلومیٹر تے چوڑائی شرقاً غرباً 500 کلومیٹر اے ۔اس وچ تن پہاڑی سلسلے قفقاز کبیر، قفقاز صغیر تے تالیش پہاڑی سلسلے نيں۔ ایہ پہاڑی سلسلے کل ملکی رقبے دا تقریباً 40 فیصد بندے نيں۔ سب توں بلند مقام بازاردوزو اے جو کہ 4466 میٹر بلند اے۔ اس دی سب توں نشیبی جگہ بحیرہ کیسپئین وچ اے جو کہ سطح سمندر توں 28 میٹر تھلے اے۔ دنیا وچ مٹی دے آتش فشاناں دا تقریباً نصف حصہ آذربائیجان وچ پایا جاندا اے۔
پانی دے اہم ذخائر وچ سطح اُتے پائے جانے والے ذخائر نيں۔ پر کل 8350 دریاواں وچوں صرف 24 ایداں دے نيں جو 100 کلومیٹر توں ودھ طوالت رکھدے نيں۔ سب توں وڈی جھیل ساریسو اے جو تقریباً 67 مربع کلومیٹر اُتے مشتمل اے تے سب توں لمبا دریا کُر اے جو کہ 1515 کلومیٹر طویل اے۔
آذربائیجان دے موسم دی تشکیل وچ سکینڈے نیویا دے اینٹی سائیکلون دے سرد حصے،سائبیریا دے معتدل درجہ حرارت، وسطی ایشیا دے اینٹی سائیکلون شامل نيں۔ لینڈ سکیپ دے تنوع دے حوالے توں ملک وچ وکھ وکھ جگہاں توں ہوا دے وکھ وکھ دباؤ داخل ہُندے نيں۔ قفقاز عظیم ملک نوں سرد ہواواں دے براہ راست داخلے توں بچاندا اے۔ اس وجہ توں اکثر پہاڑاں دے دامن تے میداناں وچ نیم استوائی موسم ملتااے۔ انہاں علاقےآں وچ سورج توں آنے والی تابکاری وی بہت ودھ ہُندی اے۔
موجودہ دور دے 11 موسمی خطےآں وچوں 9 آذربائیجان وچ ملدے نيں۔ کم توں کم تے ودھ توں ودھ درجہ حرارت بالترتیب منفی 33 ڈگری تے 46 ڈگری سینٹی گریڈ ریکارڈ کيتے گئے نيں۔ کچھ علاقےآں وچ ودھ توں ودھ بارش 1600 توں 1800 ملی میٹر تے کچھ علاقےآں وچ گھٹ توں گھٹ بارش 200 توں 350 ملی میٹر ہُندی اے۔
آب رسانی دے حوالے توں آذربائیجان اوسط توں کم درجے اُتے آندا اے تے اس وچ فی مربع کلومیٹر پانی 100000 مربع میٹر اے۔ تمام وڈے پانی دے ذخائر کُر اُتے بنائے گئے نيں۔
نباتات دے تنوع دے اعتبار توں آذربائیجان وچ نخچیوان، جہاں60 فیصد تے کرہ ارض دے میدان، جتھے 40 فیصد انواع دے پودے اگتے نيں، داواچی-قبہ جو کہ قفقاز عظیم دے مشرق وچ اے، وچ 38 فیصد، قفقاز صغیر دے درمیان وچ 29 فیصد، گوبستان وچ 26٫6 فیصد، لینکوران وچ 27 فیصد تے ابشیرون وچ 22 فیصد قسماں پائی جاندیاں نيں۔
عام نباتات دی کل 400 وکھ وکھ قسماں پائی جاندیاں نيں۔
آزادی دے بعد آذربائیجان نےآئی ایم ایف،ورلڈ بینک، یورپی بینک برائے تعمیر و ترقی، اسلامی ترقیاتی بینک تےایشیائی ترقیاتی بینک دی رکنیت حاصل کيتی۔ بینکاری دا نظام دو سطحاں اُتے اے جنہاں وچ نیشنل تے کامرس دے بینک شامل نيں جو کہ غیر بینکاری سرمایہ داری نظام دے نال مل کے کم کردے نيں۔ 1992ء وچ سٹیٹ بینک دی بجائے نیشنل بینک قائم کيتا گیا سی۔ نیشنل بینک آذربائیجان دے قومی بینک دا کم کردا اے تے کرنسی دا اجرا تے ہور امور اس دی نگرانی وچ طے ہُندے نيں۔ تجارتی بینکاں وچوں دو وڈے ببنک انٹرنینشل بین تے یونائیٹڈ یونیورسل جوائنٹ سٹاک بینک حکومت دی ملکیت نيں۔
دو تہائی آذربائیجان تیل تے قدرتی گیس دے حوالے توں اہم اے۔ قفقاز صغیر دے اکثر حصےآں وچ سونا، چاندی، لوہا، تابنا، ٹائٹینیم، کرومیم، میگانیز، کوبالٹ، مولبڈینیم، وکھ وکھ اورز تے اینٹی منی ملدے نيں۔
2007ء دے اوائل وچ آذربائیجان وچ کل 4755٫1 ہیکٹر زمین قابل کاشت اے تے لکڑی دے 13 کروڑ 60 لکھ مکعب میٹر ذخائر موجود نيں۔ آذربائیجان دی سمندری تجارت دے ادارے دے پاس کل 54 جہاز نيں۔
درآمد ہوݨ والی اکثر اشیا دے کچھ حصے ہن آذربائیجان وچ ہی تیار ہُندے نيں۔
ذرائع مواصلات تے آوا جائی
[سودھو]2002ء وچ آذربائیجان وچ موبائل فون دے استعمال وچ انتہائی وادھا ہويا۔ عوامی پے فونز وی ہر جگہ ملدے نيں تے انہاں اُتے ایکسچینج یا دوکاناں توں خریدے گئے ٹوکن استعمال ہُندے نيں۔ ایہ پے فون ٹوکن لامحدود مدت دے لوکل فون کرنے دے لئی استعمال ہُندے نيں۔ 2005ء وچ 1091400 لینڈ لائن فون سن تے 408000 انٹرنیٹ دے صارفین۔ اس دے علاوہ دو جی ایس ایم تے چار سی ڈی ایم اے نیٹ ورک وی کم کر رہے نيں۔
عام ریل دی پٹری نوں 2005ء وچ 2957 کلومیٹر تک پھیلایا گیا تے برقی ٹریناں دے روٹ نوں 127 کلومیٹر تک ودھایا گیا۔ 2006ء وچ کل ہوائی اڈےآں دی تعداد 36 سی تے اس دے علاوہ اک ہیلی پورٹ وی موجود اے۔
2007ء وچ ہوݨ والے اقليتی مردم شماری توں پتہ چلا اے کہ ایزیریز دی تعداد 95٫8 فیصد، روسی 2٫8 فیصد، آرمینیائی 1٫5 فیصد، تالیش 1 فیصد، اوار 0٫6 فیصد، تاتار 0٫4 فیصد، ترک 0٫5 فیصد، یوکرائنی 0٫4 فیصد، کرد 0٫2 فیصد، جارجین 0٫2 فیصد، ساخرس 0٫2 فیصد، تات 0٫13 فیصد، یہودی 0٫1 فیصد، یودی 0٫05 فیصد تے ہور 0٫12 فیصد سن ۔
اپریل 2006ء وچ کل آبادی دا 51 فیصد حصہ یعنی 4380000 افراد شہری تے 49 فیصد یعنی 4060000 افراد دیہاتی علاقےآں وچ رہندے نيں۔ ملکی آبادی دا کل 51 فیصد حصہ سواݨیاں اُتے مشتمل اے۔
آبادی وچ وادھا دی شرح 2006ء وچ 0٫66 فیصد سالانہ رہی۔ اس دی اک اہم وجہ لوکاں دی بیرون ملک ہجرت شامل اے۔
سرکاری ذرائع دے مطابق 93٫4 فیصد توں 96 فیصد آبادی مسلمان اے جنہاں وچ 85 فیصد شیعہ تے 15 فیصد سنی نيں۔ عیسائیاں وچ اکثریت روسی آرتھوڈکس تے آرمینیائی آرتھوڈکس شامل نيں۔
کچھ دیہاتی آزری حالے تک اسلام توں پہلے دے تبھلیکھا پرستانہ عقیدےآں نوں مندے نيں انہاں وچ درختاں تے پتھراں وغیرہ دی پوجا وی شامل اے۔
آذربائیجان دی فوک وچ آبادی، لسانی گروہاں وغیرہ دی نمائندگی اے۔ ایتھے کردتی، لزگن، تالیش، جارجین، روسی تے آرمینیائی زباناں دے ریڈیو سٹیشن وی کم کردے نيں۔ انہاں نوں حکومت دی طرف توں مالی امداد دے نال چلایا جاندا اے۔ بلقان وچ موجود سٹیشن آوار بولی وچ تے خمچاز وچ تات بولی وچ وی سٹیشن کم کردے نيں۔ ايسے طرح باکو وچ کئی اخبارات روسی، کردتی، لزگن تے تالیش زباناں وچ چھپدے نيں۔
قومی موسیقی دے آلات وچ چوداں تاراں والے آلات، اٹھ پیٹنے والے تاشے تے چھ وکھ وکھ قسماں دے بانسری نما آلے شامل نيں۔یونیسکو دی جانب نے عالمی ورثے دی لسٹ وچ گوبستان ریاستی ریزرو، باکو دا آتشی مندر، مومن سواݨی دا مزار تے شیدی ميں خان محل شامل نيں۔
نگورنو قرہ باغ دی واپسی
[سودھو]نگورنو قرہ باغ جنوبی قفقاز وچ آذر بائیجان دی حدود وچ گِھریا اک علاقہ اے جو کم قفقاز دے پہاڑی سلسلے دے جنوب مشرقی حصے اُتے محیط اے۔ کاراباخ کے بڑے علاقے کا ایک حصہ، ایہ لوئر قرہ باغ تےصوبہ سیونک دے درمیان دے علاقے اُتے پھیلیا ہویا اے۔ ایہدا علاقہ زیادہ تر پہاڑاں تے جنگلات اُتے مشتمل اے۔
نگورنو قرہ باغ اک متنازعہ علاقہ سی، جیہنوں بین الاقوامی سطح اُتے آذربائیجان دا حِصہ تسلیم کیتا جاندا اے۔ 1994 وچ آرمینیا تے آذربائیجان دے درمیانپہلی نگورنو قرہ باغ جنگ دے خاتمے توں لے کے ستمبر 2023 وچ جمہوریہ دی تحلیل دے اعلان تک دوناں فریقاں دے نمائندےآں نے خطے دے تنازعے دے بارے OSCE منسک گروپ دی ثالثی وچ متعدد غیر نتیجہ خیز امن مذاکرات کیتے۔
ایہ علاقہ عام طور تے سابق نگورنو قرہ باغ خود مختار اوبلاست دیاں انتظامی سرحداں دے برابر اے، جو 4,400 مربع کلومیٹر (1,700 مربع میل) اُتے مشتمل اے۔ تاہم، خطے دا تاریخی رقبہ تقریبن 8,223 مربع کلومیٹر (3,175 مربع میل) اُتے محیط اے۔
27 ستمبر 2020 نوں نگورنو قرہ باغ تے آس پاس دے علاقےآں وچ آذربائیجانی حملے دے نال اک نویں جنگ چھڑ گئی۔ آذربائیجان نے جنگ دے دوران نمایاں کامیابیاں حاصل کیتیاں، نگورنو قرہ باغ دے آس پاس دے تمام مقبوضہ علاقےآں نوں دوبارہ حاصل کر لیا تے شوشا تے ہدروت سمیت نگورنو قرہ باغ دے اک تہائی حصے اُتے قبضہ کر لیا۔ ایہ جنگ 10 نومبر 2020 نوں اس وقت ختم ہوئی جد آذربائیجان،آرمینیا تے روس دے درمیان سہ فریقی جنگ بندی دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے، جیہدے تحت نگورنو قرہ باغ دے آس پاس دے سارے باقی ماندہ مقبوضہ علاقے باضابطہ طور تے آذربائیجان دے کنٹرول وچ واپس کر دِتے گئے۔ آرٹسخ جمہوریہ اک الگ تھلگ ریاست بن گئی جو آرمینیا دے نال صرف روس دے زیر کنٹرول اک تنگ راہداری نال جڑی ہوئی سی۔
ستمبر 2023 وچ آذربائیجان نےنگورنو قرہ باغ نوں دوبارہ حاصل کرن لئی فوجی آپریشن شروع کیتا۔ آذربائیجان دے فوجی آپریشن توں بعد اس علاقے توں آرمینیائی باشندےآں دی اپنے مُلکآرمینیا نوں واپسی شروع ہوگئی۔ 28 ستمبر 2023 نوں جمہوریہ آرٹسخ نے یکم جنوری 2024 تک خود نوں تحلیل کرن دا اعلان کیتا۔
|
|---|
| | ارکان | |
|---|
| | مبصر | دیس تے علاقے | |
|---|
| مسلم برادریاں | |
|---|
| قومانتری تنظیماں | |
|---|
|
|---|
|
ترک ثقافت دی بین الاقوامی تنظیم(TÜRKSOY) |
|---|
| | رکن | |
|---|
|
.svg)