Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locajch'a varda sì.
El Sol.
ËlSol a l'é l'àster pì lusent e pì important ch'a-i sia ant ël cel. Soaenergìa a përmet lavita an sla laTèra përchè a-j dalus ecalor.
A l'é nastèila ëd media dimension, combin che a nojàutri a në smija tant pì gròss che j'àutre stèile: mach përchè a l'é tant pì davzin. Costa vzinansa (mach 150 milion ëd km) an përmet dë s-ciairé soa forma rotonda mentre che j'àutre stèile i jë s-ciairoma mach coma ëd cit pontin ant ël cel.
Ël Sol a l'ha un diàmeter ch'a l'é d'1.390.000 km e namassa ch'a l'é pì che 300 mila vòlte la massa ëd la Tèra. Con lòn a fa ël 99,9 % ëd tuta la massa dël sistema solar. A l'é classificà coma na stèilanana giàuna ëd lasequensa prinsipal, conclassa spetral G2 V. A l'é animà d'un moviment ëdrotassion dantorn a n'ass ëscasiperpendicolar a l'eclìtica, ant l'istess sens che ij pianeta a torno dantorn a chiel, ma l'andi angolar a l'é diferent ai vàire paralej.
L'energìa dël Sol a ven da lereassion nuclear che as dësvlupo an sò interior. A l'é na bala ëdfeu, andova che l'idrògen a brusa e a dventaelio. Soa composission chìmica a l'é: 73% idrògen e 25% elio. Sòn a veul dì che a peul brusé ancora quàich miliard d'agn prima ëd meuire. Latemperadura al sènter a l'é ëd 15 milion ëd gré.Cola a la surfassa osservàbil, ëd 5500°.
Le sondePioneer da 5 a 9, lansà a parte dal 1959, a son ëstàite le prime a studié ël sol.D'àutre a-i son ëvnuje apress, coma laSolar Maximum Mission, lansà dël 1980.
