Parthenon a l'é un dij monument pì famos e amportant dl'antichità clàssica. As treuva an sl'Acròpol d'Aten-e, anGrecia, e a l'é stàit dedicà a la dea Atena Parthenos, protetris ëd la sità. Costruì ant ël V sécol a.C., a l'é un sìmbol dl'architetura greca clàssica e dla potensa dl'Antica Aten-e sota Péricle.
La costrussion dël Parthenon a l'é ancaminà dël 447 a.C. e a l'é stàita completà dël 438 a.C., sota la supervision dë scultorFidia. J'architet Ictin e Callicrat a l'han progetà l'edifissi, ch'a dovrava ëd fond dal tesor ëd la Liga ëd Delo. A l'era destinà a sostituì un templi pi vej crolà durant l'anvasion persian-a dël 480 a.C.
Durant soa stòria, ël Parthenon a l'ha cambià funsion vàire vire. Ant ël VI sécol d.C., a l'é stàit trasformà an na cesa cristian-a dedicà a la Madòna (Panagia Athiniotissa). Sota l'Imperi Otoman, dël 1460, a l'é stàit convertì an moschea, con l'agiunta d'un minaret. Dël 1687, na bomba venezian-a a l'ha causà dann grav a l'edifissi durant l'Assedi ëd l'Acròpol. Ant ël sécol XIX, ël diplomàtich britànich Lord Elgin a l'ha fàit gavé vàire element decorativ (ciamà "Marm d'Elgin"), che al di d'ancheuj a son al British Museum ëdLondra.
Ël Parthenon a l'é n'esempi clàssich ëd l'architetura dòrica, con d'influense iòniche. A l'é costruì an marm pentélich e a l'ha na pianta retangolar ëd 69.5 m për 30.9 m, con 46 colòne dòriche (8 an faciada e 17 për ij fianch). L'edifissi a l'é progetà për corege j'ilusion òtiche, con colòne legerment bombà e distanse iregolar për smon-e na linia drita a l'uciada.
La decorassion scultòria a l'é stàita realisà da Fidia e sò euvrié. Le metòpe a rapresento dë sen-e mitològiche, ël fris dòrich a mostra na procession religiosa, e ij fronton a ilustro la nàssita d'Atena e la dìsputa antra Atena e Poseidon për ël control d'Aten-e. La statua ëd cult ëd 12 méter d'Atena Parthenos, an òr e avòri, a dominava l'anterior, ma a l'é dësparìa ant l'antichità.
Ël Parthenon a l'é stàit ël sènter religios e cultural d'Aten-e ant l'antichità, simbolisand la potensa e la richëssa dla sità-stat. Dòp soe trasformassion, a l'ha testimonià ël passagi dël podèj ant ël Mediterani, da la Grecia clàssica a l'Imperi Roman, a col Bizantin, e peui Otoman. Al di d'ancheuj, a l'é un dij leu pì studià ant l'istòria dl'art e dl'architetura.
Dël sécol XIX e XX, a son stàit fàit dë sfòrs për stabilisé e restauré ël Parthenon, che a l'é ancamin ch'a campa anans. Dal 1983, ël Proget ëd Restaur dl'Acròpol a dòvra técniche modèrne për preservé la strutura. Ël sit a l'é Patrimoni UNESCO dal 1987 e a atira milion ëd visitator minca ann. La question dij Marm d'Elgin a l'é ancora ogèt ëd debat antra la Grecia e ëlRegn Unì.
Ël Parthenon a resta n'icòna dla cultura ocidentaj, arpresentand l'euvra pì arnomà dl'antichità greca. Soa influensa a l'é present ant l'architetura, l'art, e l'ideal democràtich, mantenend sò leu ëd prim pian ant la memòria coletiva.
