Lapariura (ogieugh d'arzigh) a l'é l'assion d'arzighé dël dné o d'àutri ben an sël risultà d'un event incert, generalment con l'obietiv ëd vagné 'd pì. A peul comprendé gieugh ëd casinò, scomësse sportive, lotarìe, e àutre atività regolà o pa. AnPiemont, la pariura a l'ha na stòria longa, che a va dai gieugh tradissionaj ant le feste paisan-e a j'operator legaj e ilegaj dël di d'ancheuj, con implicassion sossiaj, econòmiche e legaj.
La pariura a l'é presenta ant la cultura uman-a da milen-e d'agn. J'antich egissi a giugavo a gieugh ëd dà, ij roman a organisavo scomësse ant ij circh, e ant ël Medi Ev as fasìo gare ëd cavaj con scomësse. An Piemont, le prime testimonianse a rivo dal sécol XV, con gieugh coma ël biribissi (na roa ëd fortuna) ant le fere. Con l'unificassion italian-a, le lej dël Regn ëd Sardëgna a l'han regolà la pariura, limitandla a contest autorisà. Ant ël sécol XX, ij casinò e le lotarìe a son dventà part ëd l'economia regional.
La pariura a l'é definìa da:
- Arzigh: Possibilità ëd përdite econòmiche.
- Chance: Element ëd fortuna o incertëssa determinà dal cas.
- Premi: Arcompensa për chi a vagna.
- Regolamentassion: Lej locaj e nassionaj ch'a còntrolo le condission.
Le forme a peulo esse legaj (casinò, scomësse sportive autorisà) o ilegaj (gieugh clandestin, bische).
AnPiemont, la pariura a l'é present ant:
- Casinò: Com ël Casinò de la Vallée a Saint-Vincent, atrassion turìstica e sorgiss d'intrada fiscal.
- Scomësse sportive: Sël balon, le corse dij cavaj, e jë spòrt invernaj (es. alpinism).
- Lotarìe: Com ël Lòt e ij grata e vagna, vendù ant le tabacherìe.
- Feste tradissionaj: Gieugh ëd dà o carte con pòste cite, coma ant ël Carlevé ëd Ivreja.
Mentre che la pariura a génera intrà për lë stat e a crea pòst ëd travaj, a peul ëdcò porté a:
- Dipendensa: Problema ëd salute mental ch'a colpiss vàire famije.
- Débit: Crisi econòmiche për ij giugador ecessiv.
- Criminalità: Atività ilegaj colegà a le bische e a ël riciclagi ëd dné.
An Piemont, ij program ëd sostegn (coma ël SerD) a giuto coj ch'a l'han problema ëd dipendentsa.
Le lej italian-e a stabilisso:
- Lìmit d'età (18 agn).
- Tasse su le vìncite.
- Zòne vietà (es. scòle).
- Contròl contra ël gieugh ilegal.
La pariura a l'ha marcà la cultura piemontèisa ant:
- Literatura: Arferiment ant le euvre ëd Nico Orengo e d'àutri autor.
- Cìnema: Film coma La classe operaia va in paradiso (Elio Petri), ambientà an Piemont.
- Feste locaj: Scomësse simbòliche ant le sagre (es. corse dij borich).
Ij giugador a peulo prové a massimisé le possibilità ëd vagné con:
- Statìstica: Studi dij risultà passà për prevede ij futùr.
- Gestì ël capital: Limité le some arzigà.
- Psicologìa: Controlé j'emossion për evité decision ëmpulsive.
Ant ij casinò, le técniche coma la strategia ëd blackjack a son dovrà, ma la chance a resta dominanta.
La regolamentassion dël gieugh an Piemont a l'é tratà da lege italian-e (Testo Unico sul Gioco) e document local coma coj ëd l'Osservatorio Regionale sul Gioco d'Azzardo. Jë studi sossiaj a son publicà da università coma cola 'd Turin.
