Ëllùn-es a l'é ëldi dlasman-a ch'a ven antra ladumìnica e ëlmàrtes. A l'é considerà ël prim di dla sman-a ant ësquasi tuti ij pais europengh, mentre che ant jëStat Unì, ant ëlRegn Unì, anPortugal, anBrasil a për laCesa catòlica a l'é lë scond. Etimologìa dël nòmSò nòm piemontèis a ven dallatinlunae dies, visadì "ël di dlalun-a". La denominassion a la vnisìa da 'nt ëlsistema orari egissian. A l'era stàita amportà dai legionari roman ch'a l'avìo fàit servissi anEgit fin dij temp d'August, e peui a l'era vnùita ufissial dël321 dGC, con l'arforma dël calendari roman fàita daCostantin. La tradission dlelenghe germàniche a lo buta 'cò chila an relassion a la lun-a, comaMonday (daMoon Day -> dì dla lun-a), coma dël rest ant le denomissassionindian-e,birman-e etibetan-e. Ant le lenghe slave l'arferiment al calendari pagan a l'é drocà, e sò nòm a l'é squasi sempe na version dl'espressioncol ch'a deurb la sman-a (понедельник anlenga russa). Lùn-es particolarPër la religion catòlica, ël lùn-es dòp laPasqua a l'é dit "Lùn-es ëd l'Angel" ò, con espression popolar, "Pasquëtta", e a l'é festiv. Sust idiomàtichL'espression idiomàticafé 'l lùn-es a l'é dovrasse fin-a almanch a la mità dëlsécol ch'a fa XX për dì dla gent che as butava an maladìa ël lùn-es ëd matin, dzortut për smaltì la cioca dla dumìnica. | |
