Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locajch'a varda sì.
Conforma a l'arpartission pì spantià dlastòria europenga da part dj'anteletuaj, l'età ëd mes, anlatinmedia tempestas o ëdcòmedia aetas (paròla dovrà la prima vira daFlavius Blondus), a l'é ël perìod an tra l'età clàssica e la moderna.
An tutaEuròpa l'età ëd mes a ancamin-a d'l'ann 476, scond na convension decidùa da jë stòrich, che a l'é l'ann dla deposission dl'ùltim imperator romanRòmol Augùstul e dla fin dl'Imperi Roman d'Ossident.
La fin dl'età ëd mes a l'é pa l'istessa daspërtut. Le conseguense dla fin ëd l'età 'd mes a la longa a son ëstàite lë s-ciòde dl'Arnassensa e dlemonarchìe nassionaj.
J'agn pì dovrà për marché la fin dl'età ëd mes a son ël 1453, ann ch'a-i dròca la sità ëdCostantinopòl ant le man dij Turch e dla la fin dlaGuèra dij sent agn an tra laFransa e l'Anghiltèra, ël 1492, ann dla dëscuverta dj'Amériche e dla fin dël perìod islàmich anËspagna o ëdcò ël 1517, ann dl'arforma protestanta. Cheidun a dis che la fin dl'età ëd mes a l'é a la mità dl'ann 1250, ann dla mòrt ëdFederich II dë Svevia.
L'età ëd mes a l'é dividùa an doe part:
L'àuta età ëd mes, (ciamà ëdcòsécoj sombr) ch'a dura dal sécol V fin-a al X, caraterisà da na granda miseria, e da le continue anvassion da part djë slav, dj' àrabo, dij vichingh e dj'ùngar.
Labassa età ëd mes ch'a dura dal sécol ch'a fa XI fin-a al sécol ch'a fa XV e ch'a vëdd n'arnassensa dla vita ant le sità, n'atività comersial sempre pì fòrta ëdcò për ël bon goern dlesgnorìe, la costrussion ëd cese, lë s-ciòde dlebanche.
Dlongh apress ch'a-i dròca l'Imperi Roman d'Ossident, le popolassion dël nòrd e dl'est dl'Euròpa a taco a fesse guèra an tra ëd lor, për rivé a na arcostrussion, dzortut local, dl'organisassion aministrativa, militar, econòmica e giurìdica.
A l'é ëdcò a disse che dël 476 a-i é gnente ch'a-i suced. Ël cambiament a l'era gia rivà con l'imperatorTeodòsio, cand ëlcristianésim a dventareligion ëd lë stat (380 dGC).
