Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locajch'a varda sì.
Animassion d'un tòch d'ADN
L'àcid desòssi-ribonuclèich a l'é ël material genétich dlecélule che a conten, codificà an langage chìmich, tute j'istrussion për la sìntesi dleprotein-e e për la regolassion ëd gran part dj'event celular.As trata 'd namolécola a forma 'd dobia élica tordùa.L'ADN a l'é localisà dzortut ant la nos celular, anté che a l'é assossià a protein-e e organisà an manera fòrt complicà ant ijcromosòma. Na s-cianta d'ADN as treuva andrinta aimitocondr e, ant lepiante, andrinta ai plastid, anté che a l'ha la fonsion ëd codifiché e dirige labio-sìntesi ëd costi cit òrgo. L'ADN a l'é pi sempi andrinta aiprocariòt, anté che a l'ha gnun-e protein-e assossià e anté che a l'é nen organisà an struture complicà come a lo son ij cromosòma eucariòtich. L'ADN an coste célule a l'é present an forma ëd filament ësparagià ant ëlcitoplasma, ëd forma prevalentement arionda, e a l'é ciamà cromosòma batérich.Le molécole d'ADN ant le célule a l'han sempe dimension grande, che però a vario motobin conforma a laspece. Mach ant j'agn sinquanta a l'é stàit possìbil assigné con sicurëssa al ADN e a j'àcid nuclèich la fonsion ëd còdes che a adressa e a régola la pi gran part dj'atività celular.L'àcid desòssi-ribonuclèich a l’é ëdcò, da na mira biochìmica, unpolìmer orgànich e ij sòmonòmer a son ij desòssi-ribonucléutid.A l’é present andrinta a tuti j'organism vivent, e as peul trové ëdcò an bomben ëdvìrus.A l’é na molécola motobin amportanta përchè a traspòrta l'informassion genética necessaria a la trasmission dij caràter arditari. Tute le protein-e presente ant j'organism vivent a ven-o da un process ëd sìntesi ch'a l'ha soa adoss ant l'informassion ambaronà andrinta l'ADN. Tuti ij nucleòtid a son formà da tre part: na molécola ëd desòssi-ribéusio (unsùcher sempi, apartenent ai pentus), un grop fosfà e nabase asotà (citosin-a,guanin-a,adenin-a otimin-a). L'àtom ëdcarbòni an posission 3 ansima l’anel dël disòssi-ribéusio a l’é lijà a un grop -OH da na resta fosfòrica che, a soa vòta, a gropa an posission 5 l'anel ëd ribéusio apartenent al monòmer ch'a l'ha da banda. I l’oma donca në schéletro fosfà-sùcher-fosfà..., e al contrari ai sùcher a son gropà le diverse base asotà, che a detèrmino la sequensa spessìfica.
