An general, naconta a l'é na stòria sempia adressà a le masnà. As arteuvo soens ij midem përsonage ant le conte: dij pare e mare gram, dle prinsipësse gentile e grassiose, dj'anciarmant prinsi coragios, dj'òrch ch'a mangio ij cit, dle brave faje, dijluv grand e gram.Ël përsonage prinsipal a sërca sempe cheicòs (pr'esempi ëd resté viv, ëd salvé cheidun al qual a veul bin) o cheidun (soens un prinsi o na prinsipëssa).A ancàpito tante còse e la fin a l'é soens giojosa.Le stòrie a finisso con na moral.
Le conte a parlo, an manera indireta, d'argoment universaj. La conta a resta motobin selebrà findi a la prima mità dël sécol ch'a fa XVIII.A-i é dj'autor ch'a scrivo dle conte për critiché la sossietà, parlé ëd fàitëstòrich o difende dj'idèje tanme ël rispet dij drit ëd l'òm, la toleransa, la libertà.A son dle conte filosòfiche, scrivùe për ij grand e nen për le masnà.Le pì avosà a son cole ëdVoltaire:Zadig ou la destinée (1747),Micromégas (1752),Candide ou l'optimisme (1759).As peulo ëdcò sitéDiderot conJacques le fataliste (1796) eMontesquieu con leLettres persanes (1721). Pì tard a jë s-ciòd un neuv géner ëd conte: le conte fantàstiche.
Ant le conte dle faje, tut a l'é fòra-via e dzornatural e gnun a së sburdiss.Nopà, ël mond ëd le conte fantàstiche a l'é real, a-i é mach n'element a esse dzornatural o inspiegàbil.
Ij prim a scrive dle conte fantàstiche a sonHoffmann (1776-1822) eAchim von Arnim (1781-1831); ël pì arnomàscritor dël géner a saràEdgar Allan Poe (1809-1849). A parte da la sconda mità dël sécol ch'a fa XIX, scritor arnomà ëd conte a son lacontëssa ëd Ségur (1799-1874; ijNouveaux contes de fées a son dël 1857),Carlo Collodi (1826-1890),Marcel Aymé (1902-1967; ijContes du chat perché a son dël 1934) eAntoine de Saint-Exupéry (1900-1944;Le petit prince a l'é dël 1943). | |
