Ëlcolp (oictus) a l'é na condission médica d'emergensa anté che ël fluss ëdsangh a na part dël servel as anteromp, causand la mòrt dle célule serebraj për mancansa d'ossìgen. A peul esse causà da n'ostrussion ëd na ven-a (colpischémich) o da na rotura ëd na ven-a (colpemoràgich). L'ictus a l'é na dle prinsipaj càuse ëd mòrt e d'anvalidità crònica an tut ël mond.
Descrivù già ant l'Egit antich (2500 a.C.), ël colp a l'é stàit identificà com "la maladìa dël temp ch'a passa tròp ràpid" da Ipòcrat ant la Grecia antica. Dël 1658, ël mèdich anglèisJohann Jakob Wepfer a l'ha dimostrà che l'ictus a l'é colegà a problema dël fluss sanghign ant ël servel. Ant j'agn 1990, l'usagi dle tecnològje d'imagine (TAC, Risonansa Magnética) e ij tratament con fibrinolìtich (es. tPA) a l'han revolussionà la gestion.
- Colp ischémich (85% dij cas):
- Trombo: Coàgol ëd sangh formasse ant na ven-a dël servel.
- Embolo: Coàgol ch'a riva da d'àutre part dël còrp (es.cheur
- Colp emoràgich:
- Ematoma intracerebral: Sangh ch'a seurt da na ven-a rota ant ël servel.
- Ematoma subaracnòid: Sangh ant ël spassi antorn al servel.
Fator d'arzigh: Ipertension, fumé, diabete, colesterol àut, aritmìe cardìache (es. fibrilassion atriaj), obesità.
Ij sìntom a comparissod'un colp e a dipendo da la zòna dël servel colpìa:
- F.A.S.T.: Mnemonica për arconòsse l'ictus:
- F (Face): Paralisi ëd la facia (bòca storta).
- A (Arms): Dëscoordinament o debolëssa d'un brass.
- S (Speech): Difoltà a parlé o a capì.
- T (Time): Ciamé ël 118 ëd pressa.
- Àutri sìntom: Pèrdita ëd vision, vertìgin, mal ëd testa grev, confusion.
- TAC o Risonansa Magnetica: Për identifiché s'a l'é ischémich o emoràgich.
- Esam dël sangh: Për controlé ij coàgol o j'anfession.
- Ecocardiograma: Për trové coàgol ant ël cheur.
- Angiografìa: Për visualisé le ven-e dël servel.
Temp a l'é servel: Ël tratament a dev parte an men ëd 4-5 ore për riduve ij dann.
- Colp ischémich:
- Fibrinolìtich (tPA): Meisin-e ch'a dësblòco ij coàgol (dàit për eva ant ël prim 4,5 ore).
- Trombectomìa mecànica: Strument për gavé ël coàgol diretament.
- Colp emoràgich:
- Contròl ëd la pression e dël sangh ch'a seurt.
- Chirurgìa për gavé l'ematòma o riparé ij vas rovinà.
- Riabilitassion: Fisioterapìa, logopedìa, terapia ocupassional për arcuperé le fonsion perdùe.
- Contròl ëd la pression arteriosa e dël colesterol.
- Dieta san-a: Pòch sal, fruta, verdure, pòchi grass saturà.
- Atività fìsica regolar.
- Evité ëd fumé e limité l'alcòlich.
- Anticoagolant (es. warfarin) për chi a l'ha fibrilassion atriaj.
- Vacin contra l'influensa (riduv l'arzigh ëd complicanse cardìache).
- Paralisi permanenta (es. emiplegìa).
- Afasìa (difoltà a parlé o capì).
- Demensa vascolar.
- Depression o cambiamènt d'umor.
(EN) Warlow, C.P. (2003). "Stroke: A Practical Guide to Management". *Blackwell Publishing*.
