David Hume, ch'a l'ha arvolussionà la comprension dla causalità Lacausalità a l'é un concet filosòfich fondamental ch'a descriv la relassion antra na càusa e sò efet, andoa che la càusa a contribuiss a prodùe l'efet. A l'é un dij prinsipi pì amportant dla filosofìa, dla siensa e dël pensé ordinari.
La causalità a peul esse definìa com:
La relassion antra doi event andoa che un (la càusa) a contribuiss a prodùe l'àutr (l'efet) Ël prinsipi second ël qual tute le còse a l'han na càusa La conession necessaria antra event ch'a mena da un a l'àutr Aristòtil : a l'ha identificà quatr tipo ëd càusa (material, formal, eficient, final)Platon : a l'ha discutù ël ròl dle Ideje com càuseStoicism : determinism e concatenassion universal dle càuseLa causalità a l'é na regolarità osservà A-i é pa ëd necessità metafìsica Contiguità, precedensa temporal e congiunsion costanta Na càusa a l'é cheicòs che, s'a fussa nen sucedù, l'efet a sarìa nen sucedù Anàlisi dij cas contrafatuaj Dipendensa contrafatual La causalità a l'é un process ëd trasmission ëd proprietà Ligne ëd càusa Process causaj La causalità a l'é prodovùa da mecanism sot-stant Part e atività Organisassion e funsionament La materia da la qual cheicòs a l'é fàit Esempi: ël bronz ëd na statua La forma o ël model ëd cheicòs Esempi: ël proget ëd n'edifissi La sorgiss dël cambiament o dël moviment Esempi: l'artisan ch'a fà na statua Ël but o la finalità Esempi: la salute com but dël médich A-i é na necessità real ant la relassion causal? Nòstre anferense causaj a son giustificà? La natura dla conossensa causal Tuti j'event a son determinà da soe càuse? A-i é d'event sensa càusa? Causalità e lìber arbitri Ij fenòmen quàntich a son determinà? A-i é d'efet sensa càusa? La question dla località La causalità com fondament dël métod sientìfich Speriment e relassion ëd càusa-efet Causalità e corelassion Càusa giurìdica e responsabilità Relassion causal antra assion e dann Causalità e colpa Përcession dla causalità Anferense causaj ant ël pensé ordinari Causalità e atribussion La càusa a dev ven-e prima dël efet? A-i é d'efet ch'a ven-o prima ëd soe càuse? Causalità e viagi ant ël temp L'órdin causal e la relatività special Con ëd fasson local e global Causalità e con ëd fasson Sagi an sla natura uman-a ëd HumeCrìtica dla rason pura ëd KantËl problema dla causalità ëd RussellCausalità e spiegassion ëd SalmonHume, D.,Sagi an sla natura uman-a , 1739-1740 Kant, I.,Crìtica dla rason pura , 1781 Salmon, W.,Causalità e spiegassion , 1998 
