Ël prim avion a l'é nassù dël 1903, quand ijfrej Wright a l'han riussì a fé volé na sòrt ëd planeur con un cit motor da 16 cavaj, ëlFlyer 1, aKill Devil Hill davzin aKitty Hawk anCarolin-a dël Nòrd, (Stat Unì). Cost prim vòl a l'é stàit mach ëd 12 second, an rivand a n'autëssa ëd 120 pé anviron (40 méter).
Alberto Santos-Dumont, ingegné brasilian, a l’é conossù për esse ël prim a avèj volà anEuròpa con ël sò 14-Bis dël 12 novèmber 1906, aParis antant che ël prim avion italian a l’é stàit costruì daAristide Faccioli dël 1908.
L'inissi dël dësvlup dla tecnologìa dl’aviassion a l’é lijà a event sportiv fiamengh ch'a l'avìo ‘me but ëd marché neuv récord: volé ansima j'Alp (Jorge Chávez Dartnell, 1910) o ëlcanal dla Mania (Louis Blériot, 1909), o purament argionze autësse eandi sèmper pi àut.
An coj prim agn j'avion a j'ero possà da motor a piston lijà a n'élica e la strutura a l’era biplan-a, visadì con doi pian d’ale.Con laprima guèra mondial, antra 'l 1914 e ël 1918, a-i é staje ël real dësvlup dl’avion. Dj'avion biplan, assegnà a l’inissi a l’osservassion, a l'han comensà a esse armà con mitraje e peui con bombe an aumentand dimension, potensa e lestëssa 'd coj angign.
Apress la prima guèra mondial, con un gran nùmer ëd pilòta e d’avion a disposission, a son nàite le prime linie ëd pòsta e ëd passegé. An costa manera le prime companìe aéree a l'han comensà a ciamé a l’industria dla costrussion dj'avion an camin a nasse dij neuv modej con dimension, rajon d'assion e lestëssa adat ai neuv ëbzògn. Për esempi a-i era pì nen dëbzogn d’aumenté la possibilità ëd manovré antant che a l’era necessari d’aumenté le dimension, la sicurëssa e l'autonomìa dj'angign.Un dj'event pi important ëd cost perìod a l'é stàit ël vòl ansima l'Océan Atlàntich faìt dël 1927 daCharles Lindbergh (5.800 Km daRoosevelt Field, davzinNew York, aChamps de Le Bourget davzin a Paris dòp 33 ore e 39 minute ëd vòl con l'avion Ryan "Spirit of St. Louis")
L’evolussion dl’avion a l’ha avù un neuv sàut con ij neuv vent ad guèra a la mità dj'agn tranta. Ij reoplan biplan a son stàit scambià da coj monoplan, che fin dai prim vòj a l'han mostrà d’esse bon a passé da n'andi ëd 300 km/h a pi che 500 km/h e pi ancora, e l'istess për l‘autëssa, l'autonomìa màssima, la possibilità ëd manovré e l'acelerassion.
Durant lasconda guèra mondial l’avion a l’é stàit impiegà 'me arma prinsipal e pa pi ‘me arma d’apògg.Tute le potense an guèra a l'han butà andrinta ël mej ëd soa industria an creanda avion da cassa, avion da bombardament pi tard dotà ëd n'àutra neuva invension: ëlràdar.Ël progress a l'é stàit lest e sensa sosta tant che, vers la fin dla guèra a son nàit ij prim avion a reassion alman (Messerschmitt Me 262) e anglèis (Gloster Meteor) che, combin che a sio nen stàit decisiv per j'event dla guèra, a l'han marcà l'evolussion sucessiva dl'aviassion.
Me 262 A-1a
Apress la sgonda guèra mondial ij dësvlup pi important dl'aviassion a son stàit:ël superament dl'andi delson (Stat Unì,Bell X-1, 1947) e ël prim avion passagé a reassion (Regn Unì,De Havilland Comet 1, prim vòl dël 1949, an servissi dal 1952).
Ël DH.106 Comet 1 dla BOAC a l'aeroport ëd London Heathrow ai 2 giugn 1953
Na gabia che a comprend la fusoliera, ij carej d'aterage, j'ale e l’impenagi, j'element mòbij dla strutura (aleron, timon, volet), e a conten j'element a la fonsion combinà (aerofren e timon ëd profondeur);
Un-a o pì partìe ëd motor e propulsor a élica o a reassion;
Dij comand ëd vòl bon a trasmëtte j'assion dël pilòta ai timon;
Dë strument a bòrd d'indicassion e ëd contròl per informé ël pilòta su 'me ch'as dësrola ël vòl: as parla d'aviònica si costi strument a sont eletrònich;
