Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locajch'a varda sì.
Ario, dallatin Arius, (Libia, 256 –Costantinòpoli, 336), a l'é stàit un monio e 'n teòlogh egissian.
La corent nàita da soe dutrin-e religiose a l'é stàita condanà coma erética ant ëlprim Concili 'd Nicea, a l'é stàita peui ciamàarianésim e a l'é spantiasse dzoratut tra ij bàrbar e j'egissian.
Ario a mostrava cheDio a l'é ùnich, etern e che a l'é pa divisìbil. DoncaGesù (fieul ëd Nosgnor) a peul nen esse Dio coma sò Pare përchè la natura divin-a a l'é ùnica. Da già che a l'é fieul a esist pa da sempre (nopà la natura divin-a a l'é eterna), ma a l'é stàit creà e nen generà (përchè as peul nen divide la natura divin-a); donca tra Pare e Fieul a-i é gnun-a liura 'd natura ma 'd creassion.
Eusebi 'd Nicomedia, dòp che le dutrin-e arian-e a son ëstàite diciarà erétiche dal prim Concili 'd Nicea, a l'ha travajà per secondé l'artorn d'Ario, che an col midem temp a l'era stàit condanà a l'esili: antramentre cheCostantin I a l'ha sërcà 'd trové la riconciliassion, Ario a l'é mòrt sla stra che a lo portava a Costantinòpoli.
Ëd soe euvre a l'é restà squasi gnente, da già che ij sò lìber a son ëstàit brusà quandi chiel a l'era an esili anIliria. Comsëssìa an resto doe litre, na confession ëd fé e 'd tòch ëd sò manuscrit pì amportant, ciamàTalia, che a dovìa avèj na part an forma poética.
