L'amel a l'é na sostansa dossa e viscosa prodovùa da j'avije (Apis mellifera) a parte dal nétar dle fior o da sostanse dosse ch'a treuvo an sla vegetassion. L'amel a l'é stàit dovrà da l'òm për milen-e d'agn tant coma aliment, medzin-a, e ingredient ant ij ritual religios o culturaj. AnPiemont, la produssion d'amel a l'ha na tradission antica, specialment ant le zòne montagnose e ruraj.
L'amel as forma grassie a un process natural dle avije:
- Racòlta: J'avje a cheujo nétar da le fior o "melata" (na sostansa ch'a fan cert inset).
- Trasformassion: Ël nétar a l'é mës-cià con enzim ant ël garbin dj'avije e evaporà për ridùe l'umidità.
- Stocagi: L'amel a l'é deponù ant le cele ëd sira, andova a ven sigilà con na covertura ëd sira.
- Estrassion: J'apicultor a dëssigilo le cele e a na pijo l'amel con ëd machinari specialisà.
An Piemont, l'apicultura a l'é praticà dzortut ant le valade e le colin-e, andova a-i é na gran varietà ëd fior.
La qualità e ël savor dël'amel a dipendo dal tipo ëd fior visità da j'avije. Varietà comun an Piemont a son:
- Amel ëdgasìa: Ciàir e delicà, prodovù ant le zòne con tante robinie.
- Amel ëd Castagn: Scur e amèr, caraterìstich dle zone montagnose.
- Amel ëd Tili: Aromàtich, con noanse ëd menta.
- Amel Millefior: Mës-cia ëd fior ëd campagna.
- Amel ëd Rododendr: Rair e biancast, tìpich dj'Alp.
A esist ëdcò amel aromatisà con erbe o fruta, com l'amel al tarassach o a le viòle.
L'amel a l'é dovrà ant:
- Cusin-a: Com edulcorant natural ant ij dessert (es. basin 'd Droné), marmelà, o coma condiment për ël formagg.
- Salute: Antibatérich natural, për mal ëd gola o ferìe; a l'ha proprietà antiossidante.
- Cosmétich: Ant le maschere për la pel o ij prodòt idratant.
- Tradission popolar: An Piemont, a l'é smonù com ëd don për porté boneur.
L'amel a l'é rich ëd frutòsi vitamin-e mineral (causi, fer). A l'é men calòrich che ël sùcher bianch, ma a deuv esse dovrà con moderassion. A l'é adat për la dieta dij vegetarian, ma pa për coj ch'a seguo un regim vegan (a l'é un prodòt animal).
L'amel a l'é stàit dovrà già ant l'Età dla pera, com a mostro ëd piture rupestr. J'Egit antich a lo dovravo ant l'ambalsamassion dij mòrt, e ij Roman për fé beivande medicinaj. An Piemont, j'apicultor a l'han sempre avù un ròl amportant ant l'economìa rural, con dj'alev ëstorich ant le Langhe e ël Monfrà.
L'amel a l'é un sìmbol ëd sapiensa, diligensa, e natura. A compariss ant ël proverbi piemontèis: "L'amel a ven nen da le busie" (a venta travajé për otnì quaicòs ëd bon). A l'é ëdcò protagonista ëd feste coma la Sagra dl'Amel ant ël Canavèis.
