Tablica na kamienicy przyul. Mikołajskiej 26 w Krakowie, upamiętniająca Zuzannę Ginczankę, wmurowana w miejscu, gdzie się ukrywała w latach 1943–1944, w 100-lecie jej urodzin w marcu 2017
Urodziła się w Kijowie w rodzinie zasymilowanych rosyjskich Żydów. Jej rodzice uciekli niedługo po wybuchurewolucji październikowej z upadającegoImperium Rosyjskiego doRównego naWołyniu. Gincburgowie rozstali się, gdy Zuzanna była dzieckiem. Jej matka, Cecylia z domu Sandberg, poślubiła czeskiego piwowara[4] Waltera Rotha i wyemigrowała z nim doHiszpanii, gdzie zamieszkali wPampelunie[5]. Ojciec, Szymon Gincburg, prawnik, wyjechał do Berlina, a stamtąd we wrześniu 1939 doStanów Zjednoczonych[6]. Wychowaniem poetki zajmowała się jej babka, Chaja Sandberg, prowadząca w Równem skład apteczny[7].
Zuzanna Gincburg zaczęła pisać wiersze już w wieku 10 lat. Pierwsze opublikowane ukazywały się w gimnazjalnej gazetce „Echa Szkolne”. Za namowąJuliana Tuwima wzięła udział w konkursie poetyckim w 1934 roku ogłoszonym przezWiadomości Literackie i zdobyła w nim wyróżnienie. Wiosną 1935 roku rozpoczęła współpracę z Wiadomościami Literackimi; należała do kręguSkamandrytów. Niektórzy badacze przypisują jej przynależność do grupy poetyckiej „Wołyń”[8], co było niemożliwe, gdyż przebywała w czasie działania grupy w Warszawie, nie ma jej nazwiska w dokumentach założycielskich[9].
Po ukończeniu gimnazjum w 1935 r. przeniosła się doWarszawy, gdzie rozpoczęła studiapedagogiczne[10]. W 1936 roku zaczęła pisać doSzpilek, publikowała w tym czasopiśmie wiersze satyryczne. Bywała wMałej Ziemiańskiej, słynnym miejscu spotkań warszawskich literatów, oraz w Zodiaku; przyjaźniła się między innymi zWitoldem Gombrowiczem. W 1936 wydała swój jedyny tomikpoezji zatytułowanyO centaurach.
Po wybuchuII wojny światowej uciekła doLwowa. Wyszła za mąż za żydowskiego prawnika i krytyka sztukiMichała Weinziehera[3]. 17 września 1940 roku wstąpiła doZwiązku Radzieckich Pisarzy Ukrainy[14]. Publikowała swoje i tłumaczone najęzyk polski wiersze innych autorów w „Nowych Widnokręgach” oraz w „Almanachu Literackim”. Po zajęciu Lwowa przezhitlerowskie Niemcy w czerwcu 1941 roku ukrywała się w tym mieście do 1943 roku. W 1942 roku napisała wiersz „Non omnis moriar”, w którym utrwaliła nazwisko byłej dozorczyni kamienicy przy ul. Jabłonowskich, gdzie poetka ukrywała się. Kobieta kilkakrotnie denuncjowała Ginczankę, po zakończeniu wojny została skazana na więzienie za donosicielstwo. Dowodem w sprawie był rękopis wiersza Ginczanki[15]. Po ucieczce ze Lwowa w towarzystwie przyjaciela, grafika Janusza Woźniakowskiego, ukrywała się kilka miesięcy w Felsztynie, a następnie w Krakowie, gdzie Michał Weinzieher znalazł kryjówkę[16].
Istnieją rozbieżne wersje co do okoliczności zdradzenia kryjówki poetki.Izolda Kiec, literaturoznawczyni UAM, na podstawie swoich wywiadów ze świadkami wydarzeń podaje[17], że została aresztowana przezGestapo na skutek donosu sąsiadów. HistorykIPN, Ryszard Kotarba, w 2022 roku, na podstawie wykonanych przez siebie kwerend podał, że adres Ginczanki trafił w ręce Gestapo przypadkowo, w związku z aresztowaniem Woźniakowskiego[18].
Według Ryszarda Kotarby poetka została najprawdopodobniej rozstrzelana 5 maja 1944 r.[19] na terenie niemieckiegoobozu koncentracyjnego Plaszow, jako Zuzanna Gincburg[20][21].
Zuzanna Ginczanka publikowała pod pseudonimami Zuzanna Gincburżanka, Zuzanna Polonia Gincburg, Sana Ginzburg, Sana Ginsburg, Sana Weinzieher[22], Sonny Girl, Suzy Gin-yoyanka[23].
1991:Udźwignąć własne szczęście. Poezje, wstęp i oprac. Izolda Kiec.
1994:Rękopisy z lat 1932–1934;Satyry i fraszki z lat 1936–1939;Przekłady z lat 1939–1941, w: I. Kiec,Zuzanna Ginczanka. Życie i twórczość.
2011:Krzątanina mglistych pozorów. Wiersze wybrane / Un viavai di brumose apparenze. Poesie scelte (wersja dwujęzyczna polsko-włoska), wstęp i przekł. Alessandro Amenta.
2014:Wniebowstąpienie ziemi, wybór i posłowie Tadeusz Dąbrowski.
2014:Wiersze zebrane, oprac. i wstęp Izolda Kiec.
2016:Wiersze zebrane, wyd. II, oprac. i wstęp Izolda Kiec.
2017:Mądrość jak rozkosz. Wiersze wybrane, wybór i posłowie Agata Araszkiewicz.
2019:Poezje zebrane (1931-1944), wstęp i oprac. Izolda Kiec.
2024:"Idę słowem jak chlebem się sycić". Fragmenty i krajobrazy. Poezje. Całość ułożyła i wstępem opatrzyła Izolda Kiec. Fotografie wykonał Andrzej Nowakowski. Teksty napisali Izolda Kiec, Joanna Maleszyńska, Anna Maja Misiak, Józefina Piątkowska, Ostap Sływynsky, Michał Traczyk, Joanna Trzeciak Huss (22. tom serii Poezje wydawnictwa Universitas pod redakcją Andrzeja Nowakowskiego)
Józef Łobodowski wydał poświęcony Zuzannie Ginczance tom wierszyPamięci Sulamity (Toronto1987)
Maciej Woźniak poświęcił jej zamieszczony w tomieObie strony światła (2003) wierszZuzanna Ginczanka, list z tamtej strony światła[24]
Na motywach historii Zuzanny GinczankiTomasz Bochiński oparł opublikowane w antologiiNiech żyje Polska. Hura! – tom 2 (2007) opowiadanieCudowny wynalazek pana Bella
W 2015 roku Celina Muza nagrała płytęNon omnis moriar, na której znalazło się pięć pieśni do wierszy Ginczanki
W 2015 r. Muzeum Literatury w Warszawie pokazało wystawę czasową upamiętniającą poetkęTylko szczęście jest prawdziwym życiem[25]
W marcu 2017 r., w stulecie urodzin Ginczanki, na ścianie domu przy ul. Mikołajskiej w Krakowie, gdzie poetka ukrywała się przed uwięzieniem i śmiercią, wmurowano tablicę pamiątkową[26]
W 2017 roku we Lwowie ukazał się tom wierszy Ginczanki tłumaczonych na język ukraiński przez Jarosława Poliszczuka
W 2019 roku Lena Piękniewska nagrała pięć utworów do wierszy Ginczanki na płytęCoś przyjdzie: miłość lub wojna
W 2019 roku zespół Hańba umieścił na płycie1939 dwa utwory do satyr Ginczanki
2020 roku ukazały się wiersze Ginczanki przełożone przez Zvikę Szternfelda na język hebrajski
W 2021 r. Hanna Kubiak i Bernhard Hofstötter opublikowali pierwszą niemiecką wersję utworów Ginczanki[27]
W 2021 roku zespół Nocą Umówieni wraz z kwartetem smyczkowym Airis String Quartet nagrał płytęGinczanka
W 2022 roku Joanna Longić wydała longplay pt.Ginczanka. Tęskno gra poezję
W grudniu 2022 r. wrocławski bard Szymon Podwin nagrał album muzyczny pt.Ginczanka, zawierający 16 wierszy poetki w aranżacji na głos męski i gitarę klasyczną
W 2023 roku w Stanach Zjednoczonych ukazał się wybór poezji Zuzanny Ginczanki zatytułowanyOn Centaurs & Other Poems”, w tłumaczeniu Alex Braslavsky
2008 Agnieszka Haska,„Znałam tylko jedną żydóweczkę ukrywającą się…” Sprawa Zofii i Mariana Chominów, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” [Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFIS PAN, Warszawa] nr 4.
2009 Małgorzata Dubrowska,„Pismo i rana” w twórczości Zuzanny Ginczanki, w:Pogranicza kulturowe (odrębność – wymiana – przenikanie – dialog). Studia i szkice, red. O. Weretiuk, J. Wolski, G. Jaśkiewicz.
2011 Alicja Kosterska,Wybrane problemy recepcji poezji Zuzanny Ginczanki, w:Dwudziestolecie mniej znane. O kobietach piszących w latach 1918–1939, red. E. Graczyk, M. Graban-Pomirska, K. Cierzan, P. Biczkowska.
2013Izolda Kiec,Sztubackie trele Zuzanny Gincburżanki, „Tekstualia” nr 2.
2014 Karolin Koprowska,„Tuwim w spódnicy”? Poetyka Skamandra w twórczości Zuzanny Ginczanki, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne” nr 5 (specjalny).
2015 Ryszard Kotarba,Śmierć poetki: historia okupacyjna, „Ale Historia. Tygodnik Historyczny” nr 50.
2015 Jacek Leociak,Ginczanka, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” nr 11.
2015 Barbara Stelingowska,Zapomniana twórczość Zuzanny Ginczanki. Próba interpretacji, w:Poezja kobiet. Interpretacje, red. B. Walęciuk-Dejneka, Siedlce.
2015Zuzanna Ginczanka. Tylko szczęście jest prawdziwym życiem, red. A. Araszkiewicz, J. Pogorzelska.
2017 Sylwia Papier,Pełna sprzeczności. Zuzanna Ginczanka: polska poetka żydowskiego pochodzenia, „Maska” nr 3.
2018Ginczanka. Na stulecie Poetki, red. K. Kuczyńska-Koschany, K. Szymańska, Kraków.
2018jak burgund pod światło… Szkice o Zuzannie Ginczance, red. K. Koprowska, S. Papier, R. Sendyka.
2018 Agnieszka Łazicka,Umysł i ciało, słowo i rzecz: o twórczości Zuzanny Ginczanki, w:Kobiece dwudziestolecie 1918-1939, red. R. Sioma, wstęp B. Czarnecka.
2019Izolda Kiec,Szoszana znaczy Niewinna. O poezji i biografii Zuzanny Ginczanki.
2019 Aleksandra Kumala,Ciała Zuzanny Ginczanki, „Tekstualia” nr 2.
2019 Tetiana Mychajłowa,Od „Ech Szkolnych” do „O Centaurach”, w:Czy są jakieś pytania? Szkice o najnowszej literaturze polskiej, red. J. Pyzia, J.M. Ruszar.
2019 Ostap Sływynski,„I suknie, jasne suknie pozostaną po mnie”, „Herito. Dziedzictwo. Kultura. Współczesność” nr 34.
2020Izolda Kiec,Ginczanka. Nie upilnuje mnie nikt.
2020Izolda Kiec,Zuzanna Ginczanka w archiwach i bibliotekach, „Biblioteka” nr 24(33).[2]
2020 Agnieszka Kwiatkowska,Jak zdobyć świat? „Narodziny” Zuzanny Ginczanki, w:Stulecie poetek polskich. Przekroje, tematy, interpretacje, red. J. Grądziel-Wójcik, A. Kwiatkowska, E. Rajewska, E. Sołtys-Lewandowska
↑abIzoldaI.KiecIzoldaI.,Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 311–313,ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-11-09].
↑IzoldaI.KiecIzoldaI.,Zuzanna Ginczanka: życie i twórczość, Biblioteka „Czasu Kultury”, Poznań: Obserwator, 1994, s. 35,ISBN 978-83-901720-0-2 [dostęp 2023-12-08].
↑Jarosław Mikołajewski: Cień w cień. Za cieniem Zuzanny Ginczanki. Warszawa: Dowody na Istnienie, 2019, s. 86.ISBN 978-83-65970-38-1.
↑IzoldaI.KiecIzoldaI.,Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 46–47,ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-11-09].
↑IzoldaI.KiecIzoldaI.,Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 45,ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-12-08].
↑Lech WojciechL.W.SzajdakLech WojciechL.W.,Grupa Poetycka „Wołyń” – geneza, przedstawiciele, wiersze, Warszawa 2023,ISBN 978-83-67398-07-7. Brak numerów stron w książce
↑IzoldaI.KiecIzoldaI.,Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 124–128,ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-12-08].
↑Warszawskie podwórze ożyje w „Wesołej Syrenie”, „Biuletyn Radiofoniczny dla Użytku Prasy”, 8 (28), 4 lipca 1937, s. 12, Cytat: [...] Oto treść wesołej audycji pt. „Pod dachami Warszawy”, którą napisali: Zuzanna Ginczanka i Andrzej Nowicki, zapowiedzianej na 4 VII o godz. 21.00. W audycji wezmą udział: Tadeusz Olsza, Stefcia Górska, Mieczysław Borowy, Irena Kwiatkowska i inni..
↑Sherlok Holmes jedzie do Ameryki!, „Antena”, 5 (13), 27 marca 1938, s. 13, Cytat: dn. 27 marca o godz. 21.15 posłuchamy sprawozdania z tej podróży w „WesołejSyrenie” pt. „Sensacja amerykańska”, której autorami są: Zuzanna Ginczanka i Andrzej Nowi[c]ki.
↑Bajka o sześciu synach zegarmistrza. Wesoła audycja radiowa, „Chwila”, 18 maja 1939, Cytat: Dnia 18 maja o godz. 16.55 wszyscy radiosłuchacze [...] wyruszą wraz z wykonawcami audycji na poszukiwanie zgubionego czasu. [...] Autorami bajki są: Z. Ginczanka i A. Nowicki. Brak numerów stron w czasopiśmie
↑Bohdan Urbankowski,Czerwona msza, czyli uśmiech Stalina, t. 1, Warszawa 1998, s. 123.
↑IzoldaI.KiecIzoldaI.,Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 328,ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-12-08].
↑Izolda Kiec, Zuzanna Ginczanka: życie i twórczość, Poznań, Obserwator, 1994,ISBN 8390172003
