Ziemia prudnicka

Państwa	Polska
Stolica	Prudnik
Ważniejsze miejscowości	Biała,Głogówek,Strzeleczki,Walce
Populacja (2021) • liczba ludności	71 430
Położenie na mapie
50°19′22″N 17°34′36″E/50,322778 17,576667
Multimedia w Wikimedia Commons

Ziemia prudnicka (niem. Neustädter Land,śl. Prudnicko Ziymia) –region historyczny wPolsce, w południowo-zachodniej częściGórnego Śląska. Obszar regionu pokrywa się z historycznymi jednostkami administracyjnymi z siedzibą wPrudniku. Obejmuje współczesnypowiat prudnicki oraz części sąsiednich gmin.

Głównym ośrodkiem regionu jest miasto Prudnik. Pozostałe miasta na ziemi prudnickiej toBiała,Głogówek iStrzeleczki. W swojej historiiprawa miejskie posiadały również miejscowości:Kazimierz,Ścinawa Mała,Trzebina. Region początkowo podzielony był międzyMorawy iksięstwa śląskie. Od 1532 pod władząMonarchii Habsburgów, a od 1742 w granicachKrólestwa Prus, następnieNiemiec. Od 1945 wPolsce.

Termin „ziemia prudnicka” został po raz pierwszy użyty w polskiej prasie w pierwszym numerze „Głosów z nad Odry” w 1918. W artykuleStatystyka narodowościowa Górnego Śląska nazwano tak tereny w okolicy Prudnika, na których przeważała ludność niemieckojęzyczna, i które w 1337 zostały przyłączone do Śląska, przed czym leżały na Morawach^[1]. Określenie to przyjęło się jako nazwa dla całego obszaru ziemskiegopowiatu prudnickiego i części miejscowości odłączonych odpowiatu prudnickiego w 1818^[2]. W publikacjach stosowana również nazwa „Śląsk prudnicki”^[3][4][5]. Poprawna słownikowa pisownia nazwy to „ziemia prudnicka” od małej litery^[6][7].

Wjęzyku niemieckim funkcjonuje nazwaNeustädter Land^[8][9]. Odpowiednikiem wetnolekcie śląskim jestPrudnicko Ziymia^[10].

Ziemia prudnicka położona jest w południowo-zachodniej części Górnego Śląska, w regionie zwanymŚląskiem Opolskim, przy współczesnejgranicy polsko-czeskiej. Zachodnia krawędź ziemi prudnickiej wyznacza granicę między historycznym Górnym aDolnym Śląskiem^[11]. Prudnik i jego najbliższe okolice, w tym m.in.Lubrza,Pokrzywna,Dytmarów,Dębowiec, do 1337 znajdowały się w granicach Moraw. Od zachodu ziemia prudnicka graniczy z ziemią nyską, na południu zeŚląskiem Opawskim (w rzeczywistości są toenklawy morawskie), na północy z ziemią niemodlińską i opolską, a od wschodu z ziemią kozielską^[11].

Jako ziemia prudnicka określany jest głównie obszar, który w latach 1818–1954 należał do powiatu z siedzibą w Prudniku. Były to w tym czasie dwie jednostki administracyjne: pruski i niemieckipowiat Neustadt O.S. od 1816 do 1945, następnie polskipowiat prudnicki z identycznymi granicami. Zaliczane są do niej również ziemie na południe od Głogówka, które zostały odłączone odpowiatu prudnickiego w 1818 (Biernatów, Kazimierz,Klisino,Szonów,Tomice). Ponadto zalicza się do niej należący historycznie do dolnośląskiegoksięstwa nyskiego^[12]Jarnołtówek ze względu na jego związki z Prudnikiem^[2] i przynależność do powiatu prudnickiego w latach 1973–1975^[13].

Według współczesnego podziału administracyjnego, ziemia prudnicka położona jest wwojewództwie opolskim. Współczesny powiat prudnicki nie pokrywa się z jej granicami. Prócz całego obszaru powiatu prudnickiego (gminyPrudnik,Lubrza,Głogówek iBiała), na ziemi prudnickiej położona jest również całagmina Strzeleczki,gmina Walce z wyłączeniem sołectwaStradunia^[14], wsieBorek,Kórnica,Nowy Dwór Prudnicki,Pietna,Steblów iŚciborowice wgminie Krapkowice, wsie Jarnołtówek i Pokrzywna wgminie Głuchołazy, wsie Biernatów i Klisino, a także wsie Ścinawa Mała,Borek,Przechód iRzymkowice wgminie Korfantów^[11].

Najstarsze osadnictwo na ziemi prudnickiej prowadziły gromady myśliwskie, eksploatujące złożakrzemienne w okolicy. Ich obecność w okresie epoki międzylodowcowej (450–240 tys. lat p.n.e.) stwierdzono wŚmiczu. Kolejne odkrycia archeologiczne na ziemi prudnickiej pochodzą z epokipaleolitu dolnego (450–180 tys. lat p.n.e.). W okresieneolitu (4500–1800 p.n.e.) nastąpił rozwój osadnictwa na ziemi prudnickiej. Ówczesna ludność przybyła z terenównaddunajskich i osiedliła się w miejscach nadających się pod uprawę roli i do zakładania pastwisk oraz łąk. Na terenieBiedrzychowic, Głogówka,Czartowic,Leśnika, Prudnika iRadostyni odkryto stanowiska osadnicze i sepulkralne z okresu wpływów rzymskich (I–IV wiek n.e.). Ziemia prudnicka weszła wówczas w orbitę kontaktów handlowych zCesarstwem Rzymskim, co dokumentują rzymskie monety znalezione m.in. w Prudniku i Głogówku^[15].

Teren ziemi prudnickiej kształtowany był od początku powstania pierwszych osad, założonych przezplemiona lechickieSłowian zachodnich. Na północnych krańcach przyszłej ziemi prudnickiej, m.in. w okolicyChrzelic, osiedlało się plemięOpolan, natomiast tereny Śląska Opawskiego łącznie z okolicami Prudnika zamieszkiwaliGolęszyce^[16].

Na ziemi prudnickiej założono jedne z pierwszych miast na Górnym Śląsku. Pierwsze miasta w regionie lokowaliPiastowie opolscy w granicachksięstwa opolskiego^[16]. Między 1213 i 1217 prawa miejskie otrzymałKazimierz.Ścinawa Mała lokowana była około 1222 roku^[17].Głogówek, wzmiankowany w 1076, otrzymał prawa miejskie w 1275^[18]. Początek istnieniaBiałej jako miasto wyznacza się na okres panowania księciaWładysława opolskiego (około 1270), jednak posiadanie przez nią praw miejskich potwierdzone zostało dopiero w 1327.Zamek w Białej był siedzibąkasztelanii^[19]. Status miastaStrzeleczek potwierdzają źródła z 1327^[20]. W 1255 na czeskich Morawach, tuż przy granicy z księstwem opolskim,Wok z Rożemberka założyłPrudnik jako część enklawy biskupów morawskich. Wzniósł w tym miejscuzamek Wogendrossel, będący najdalej wysuniętym na północ bastionemKrólestwa Czech^[21]. Prawa miejskie Prudnik otrzymał w 1279^[22].

W 1337 król czeskiJan Luksemburski przekazał Prudnik wraz z okolicami księciu niemodlińskiemuBolesławowi Pierworodnemu^[23]. W ten sposób Prudnik znalazł się w granicachksięstwa niemodlińskiego, a jednocześnie Górnego Śląska^[24]. Odtąd Prudnik, Biała, Głogówek, Strzeleczki, Ścinawa Mała i Kazimierz tworzyły obszar traktowany jako całość^[16]. W marcu 1428 ziemia prudnicka została spustoszona przez przemarsz wojskhusyckich. Kazimierz został zniszczony, w związku z czym utracił prawa miejskie. Rycerstwo i mieszczanie z Białej, Prudnika i Strzeleczek zostali wzięci do niewoli^[25]. W XV wieku wyodrębnione zostało samodzielneksięstwo głogówecko-prudnickie, którego władcą był książęBolko V Wołoszek^[26]. W myśl zawartych zJanem II Dobrym umów ziemia prudnicka wraz z całymksięstwem opolsko-raciborskim przypadła królom czeskim z dynastiiHabsburgów. Udzielali oni opolskiego lenna m.in.Wazom w latach 1645–1666^[27]. Gdy sejmik księstwa opolsko-raciborskiego przyjął uchwałę zobowiązującą Żydów do opuszczenia granic księstwa, poprzez interwencję rodziny Prószkowskich, Biała stała się jedynym miastem na Górnym Śląsku, w którym mogli osiedlać się Żydzi^[28].

Na ziemi prudnickiej uformowały się trzy okręgi, określane jako powiaty sądowe:powiat bialski,głogówecki iprudnicki^[16]. W latach 1542–1631 prawa miejskie posiadałaTrzebina^[29][30]. Powojnach śląskich teren Śląska został podzielony (ostatecznie w 1763) pomiędzyKrólestwo Prus iMonarchię Habsburgów. Do państwaHohenzollernów włączono większą część Śląska, w tym ziemię prudnicką. Powiaty prudnicki, bialski, głogówecki oraz gmina Ścinawa Mała zostały połączone w jeden wspólnypowiat prudnicki (Großkreis Neustadt)^[11]. W tym samym czasie Strzeleczkom i Ścinawie Miałej został odebrany status miasta. Stały się wówczas osadami targowymi^[31]. W XIX wieku przez ziemię prudnicką przeprowadzono linie kolejoweKatowice–Legnica iPrudnik–Gogolin^[32]. W 1818 powstał nowypowiat prudnicki (Landkreis Neustadt O.S.), którego granice uległy okrojeniu. W identycznych granicach istniał poII wojnie światowejpowiat prudnicki, który wszedł w składpaństwa polskiego. W latach 1954 i 1956 utracił on znaczną część swojego terytorium na rzecz powiatównyskiego ikrapkowickiego^[11].

Na ziemi prudnickiej znajdują się cztery miasta. Największym miastem, a także stolicą regionu, jest Prudnik.

Lp.	Herb	Miasto	Ludność (2011)	Powierzchnia (km²)	Gęstość zaludnienia (os./km²)
1.		Prudnik	22 164	20,50	1081
2.		Głogówek	5774	22,06	262
3.		Biała	2528	14,72	172
4.		Strzeleczki	1628	27,74	58

 Zobacz też:Dane statystyczne o miastach w Polsce.

Trzy wsie posiadały prawa miejskie w przeszłości:

Lp.	Herb	Wieś	Ludność (2011)	Prawa miejskie
1.		Trzebina	792	1542–1631
2.		Ścinawa Mała	767	1222–1742
3.		Kazimierz	349	1217–1430

Inne większe wsie (powyżej 1000 mieszkańców) to:Walce (1892),Racławice Śląskie (1458),Łąka Prudnicka (1269),Łącznik (1174),Moszczanka (1114),Szybowice (1041).

• 
  Walce
• 
  Racławice Śląskie
• 
  Łąka Prudnicka
• 
  Łącznik
• 
  Moszczanka
• 
  Szybowice
• 
  Lubrza
• 
  Rudziczka

W latach 1945–1954 siedzibami zbiorowych gmin wiejskich były:Biedrzychowice,Gostomia,Kórnica,Lubrza, Łącznik, Moszczanka, Racławice Śląskie,Rudziczka, Strzeleczki,Śmicz, Walce^[33].

(Liczba mieszkańców GUS, stan na 2011)

Na ziemi prudnickiej położone są 104 wsie, a także 77 integralnych części wsi, w tym przysiółki, osady, kolonie. W granicach ziemi prudnickiej znajdują się następujące miejscowości zdefiniowane wpaństwowym rejestrze nazw geograficznych (wsiewytłuszczono)^[2][34]:

• 
  Brożec
• 
  Grabina
• 
  Jarnołtówek
• 
  Komorniki
• 
  Pokrzywna
• 
  Prężyna
• 
  Rzymkowice
• 
  Twardawa

Na zróżnicowanie powierzchni ziemi prudnickiej miały wpływ bliskość pasma górskiegoSudetów oraz długotrwała ewolucjageomorfologiczna. Występują znaczące różnicewysokości względnych. Tereny na północ od Białej charakteryzują się średnią wysokością od 20 do 40 m. Na południe od Białej występuje wysokość względna od 40 do 60 m. Wysokość względna w pasie powierzchni na linii Prudnika wynosi od 60 do 80 m. Południowe krańce regionu, które obejmująGóry Opawskie, posiadają wysokość względną powyżej 180 m^[35].

Obszar w pobliżu wsiŁącznik jest płaski^[36]. Wysokość zwiększa się w miarę przesuwania się na południe, pojawiają się kopulaste wzniesienia oraz doliny^[37]. Okolice Głogówka i Strzeleczek w większości stanowią tereny równinne. Obszar w pobliżu Białej charakteryzuje się licznymi wzniesieniami^[38].

Na południowych krańcach ziemi prudnickiej wzniesienia przechodzą w obszar większych gór o łagodnych zboczach, które są charakterystyczne dla całych Gór Opawskich. Pasmo to osiąga największe wysokości w swojej zachodniej części. Najwyższym szczytem ziemi prudnickiej jestBiskupia Kopa, która osiąga 890 m n.p.m. i znajduje się na południe od Jarnołtówka. Wschodnia część pasma jest niższa. Drugim co do wysokości szczytem ziemi prudnickiej jestSrebrna Kopa (785 m n.p.m.), a trzecimZamkowa Góra (571 m n.p.m.) – oba położone w pobliżu Pokrzywnej. Odgałęzieniem Zamkowej Góry jestMłyńska Góra (363 m n.p.m.) kołoMoszczanki. Pomiędzy Moszczanką i Trzebiną rozciąga się pas wzgórz o szerokości około 2,5 km i długości 5 km. Najwyższym wzniesieniem z nich jestDługota (457 m n.p.m.) międzyDębowcem iWieszczyną. Dalej na wschód wzgórza stają się coraz niższe, w końcu przechodzą w równinę. Jedynym wzniesieniem o przebiegu równoleżnikowym jest pasmoOlszaka (453 m n.p.m.), ciągnące się od Jarnołtówka po Pokrzywną i Moszczankę^[37].

Ukształtowanie powierzchni spowodowało wykształcenie dwóch zasadniczych krajobrazów na ziemi prudnickiej. Część południowa to obszar gór pokrytych lasami, natomiast pozostałą, większą część regionu, stanowią rolnicze tereny równinne z niewielkimi wyniosłościami, zazwyczaj pokrytymi zbiorowiskami leśnymi. Ziemie na północ od Prudnika wchodzą w składNiziny Śląskiej^[37]. Makroregion ten dzieli się na szereg mezoregionów, spośród których na teren ziemi prudnickiej wkraczają trzy:Płaskowyż Prudnicko-Głubczycki (centrum i zachód ziemi prudnickiej),Równina Niemodlińska (w okolicyChrzelic) iKotlina Raciborska (północno-wschodnia i północna część regionu)^[39]. MakroregionSudetów Wschodnich, na południe od Prudnika, również dzieli się na mezoregiony, z których na ziemi prudnickiej znajdują się Góry Opawskie^[40].

Terytorium ziemi prudnickiej w całości znajduje się wdorzeczu Odry^[41]. Najdłuższą i najważniejszą rzeką regionu jestOsobłoga, przepływająca przez wschodnią część ziemi prudnickiej i będąca dopływemOdry^[42].

Dopływami Osobłogi są rzekiZłoty Potok iPrudnik, zasilane wodą z potoków oraz strumieni ze stoków Gór Opawskich. Jedynym potokiem o charakterze górskim jestBystry Potok, mający swoje źródło na stoku Biskupiej Kopy i wpływający do Złotego Potoku koło Pokrzywnej. Pozostałe cieki łączące się ze Złotym Potokiem koło Moszczanki i cieki na wschód od Dębowca oraz Trzebiny tworzą bagnisterozlewiska. Środkiem ziemi prudnickiej przepływa rzekaBiała^[43].

Brak jezior i większych zbiorników wodnych^[41]. W południowej części Prudnika, przyul. Poniatowskiego, znajduje się zbiornik wodny, a także pięć stawów zwanych paciorkowymi^[44]. WNiemysłowicach znajdują się stawy zwane Stawami Niemysłowickimi. Przypałacu wMosznej znajduje się stawKałużnik^[45]. Między Łącznikiem iDębiną utworzono zbiornik wodnyZielona Zatoka^[46]. Staw znajduje się również przy ośrodku wypoczynkowym w Dobrej^[47]. Nad Złotym Potokiem w Pokrzywnej utworzonokąpielisko^[48]. W fazie planowania jest budowa dwóch sztucznych zbiorników wodnych: „Ścinawa” na rzeceŚcinawa Niemodlińska w Ścinawie Małej iPiorunkowicach oraz „Racławice Śląskie” na rzece Osobłoga wRacławicach Śląskich^[49].

Według klasyfikacji J. Kowalińskiego i J. Borkowskiego, na obszarze ziemi prudnickiej występują trzy grupygleb: podgórskie, dolin rzecznych i regionów nizinno-wyżynowych^[50]. Region charakteryzuje się obecnością urodzajnych gleb^[51]. Najżyźniejsze gleby znajdują się w okolicachWierzchu, na południowy zachód od Głogówka oraz w okolicach Białej. Najmniej żyzne gleby znajdują się w okolicy wsiDobra, Steblów,Wawrzyńcowice,Mokra,Brzeźnica. W okolicyZabierzowagleby torfowe^[38].

Gleby podgórskie występują na południowych i południowo-zachodnich krańcach ziemi prudnickiej, szczególnie w okolicach Pokrzywnej. Są togleby brunatne. W dolinach rzek i potoków wytworzyły się gleby podmokłe orazbagienne^[50]. Występują na krańcach północnych i północno-wschodnich. W dolinie Osobłogi znajdują sięmady piaszczyste, zbliżone właściwościami do gleb piaszczystych. Większą część ziemi prudnickiej zajmują gleby terenów nizinno-wyżynnych. Na północ od nich rozciąga się wąski paspiasków^[51].

Na warunkiklimatyczne ziemi prudnickiej znaczący wpływ wywiera bliskość Gór Opawskich. Uwidacznia się to w warunkach termicznych orazopadach atmosferycznych. Średnia temperatura roczna wynosi 8 °C, z tym, że dla terenów górskich jest niższa. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec i sierpień, a najzimniejszymi: luty i styczeń. Średnia temperatura dlaokresu wegetacyjnego wynosi 14,2 °C. Warunki klimatyczne regionu wpływają korzystnie nawegetację roślin oraz upraw i sprzyjają działalności ludzkiej^[52].

Roczne sumy opadów atmosferycznych zróżnicowane. Na terenie Gór Opawskich wynoszą 700 mm, w ich sąsiedztwie – 675 mm, w okolicach Prudnika – 650 mm, na obszarach środkowych – 625 mm, w okolicach Białej – 600 mm, a na północnych krańcach – 575 mm. Najwięcej opadów w lipcu, sierpniu i czerwcu, najmniej w styczniu^[53].

Dominują wiatry zachodnie, wiejące przez większą część roku. W lutym przeważają wiatry południowo-wschodnie, a w kwietniu północno-zachodnie. Najsilniejsze wiatry, mające kierunek południowy, osiągają największą siłę w maju. W listopadzie silne wiatry wieją z północnego wschodu. Najmniej wietrznym miesiącem jest sierpień^[50].

Wpływ nabudowę geologiczną ziemi prudnickiej ma pasmo Sudetów Wschodnich. Uwidacznia się on zarówno na obszarach bezpośrednio sąsiadujących z Górami Opawskimi, jak i na dalszych terenach nizinnych^[54]. Na ziemi prudnickiej eksploatowane są:gliny czwartorzędowe, piasek,żwir,szarogłazy^[35].

Na ziemi prudnickiej znajdują się ślady dwóchzlodowaceń. Pierwsze z nich,południowopolskie, dotarło w głąb Gór Opawskich, o czym świadczą materiały skalne przywleczone zlądolodem, znalezione na Biskupiej Kopie. Drugie zlodowacenie, zwaneśrodkowopolskim, pozostawiło po sobie ślady w postaci rumoszu skalnego, głazów narzutowych i innych materiałów skalnych^[55].

Podłoże skalne ziemi prudnickiej jest urozmaicone i zbudowane ze skał różnego wieku. Na południowym krańcu regionu, przy granicy z Czechami, w okolicy Prudnika zalegają szarogłazy iłupki wytworzone wokresie karbońskim. W rejonie zachodnim występują pochodzące zokresu dewońskiego skały w postaci niewielkich skupień zmetamorfizowanych łupków. W kierunku północnym rozciągają się utwory polodowcowe w postaci piaszczystych glin, lessowatych i lessopodobnych z przewagą piasków i żwirówplejstoceńskich^[55]. Za nimi rozciąga się obszar pokrytylessem oraz pylastymi glinkami lessopodobnymi. Na północy regionu występują piaski i żwiry pochodzenia polodowcowego, urozmaicone glinami zwałowymi. Koryta rzek zbudowane są przeważnie z mad i piasków rzecznych^[35].

Szata roślinna ziemi prudnickiej składa się szczególnie z gatunków zachodnich, górskich i kserotermicznych^[56].

Element zachodni reprezentuje 38 gatunków, których większość ma charakter oceaniczny^[56]. Przykładami elementu są:prosienicznik gładki w okolicach Wieszczyny iKrzyżkowic orazożanka nierównoząbkowa w Białej oraz na Olszaku, niedaleko Prudnika^[57]. Element górski skupia 100 gatunków, wśród których najwięcej jest podelementów sudecko-karpackiego (49) i podgórskiego (43), stosunkowo mało karpackiego (8). Przykładowo:cieszynianka wiosenna wLeśniku i Głogówku,starzec górski w Krzyżkowicach ichaber perukowy w Prudniku^[57].

Gatunki północne nie odgrywają większej roli we florze ziemi prudnickiej ze względu na brak większych obszarów podmokłych. Reprezentantami gatunku są na przykład:wełnianka wąskolistna na Olszaku i koło Moszczanki orazgruszyczka zielonawa w Pokrzywnej i Dębowcu^[57]. W składelementu kserotermicznego zaliczone są gatunki sarmackie, pontyjsko-pannońskie, śródziemnomorsko-pontyjskie i śródziemnomorskie. Na ziemi prudnickiej występuje 49 gatunków tego elementu, przykładowo:jaskier kaszubski w Białej, Leśniku i Głogówku,gorysz siny koło Krzyżkowic orazokrzyn łąkowy koło Prudnika, Dębowca i Krzyżkowic^[57].

Centralna część ziemi prudnickiej charakteryzuje się małym udziałem zbiorowisk leśnych. Występują one na północ od Chrzelic oraz w okolicachCzartowic i są częściąBorów Niemodlińskich^[57]. Lasy te mają charakter borów mieszanych, dominują w nich:sosna zwyczajna,świerk pospolity idąb bezszypułkowy. Południowo-zachodnia część regionu, którą zajmują Góry Opawskie, cechuje się znacznym udziałem zbiorowisk leśnych^[58]. W Górach Opawskich stwierdzono występowanie 711 gatunków roślin^[59]. Na ziemi prudnickiej znajdują się leśne rezerwaty przyrody:Jeleni Dwór w pobliżu Chrzelic^[60],Dębniak koło Moszczanki^[61],Olszak w Jarnołtówku iCicha Dolina w Pokrzywnej^[62].

Na terenie ziemi prudnickiej znajduje się 17 parków. 3 miejskie:w Białej,w Głogówku iw Prudniku oraz 14 wiejskich: przyzamku w Chrzelicach, przypałacu w Dobrej, przypałacu w Kazimierzu, przypałacu w Klisinie, w Jarnołtówku, przyzamku w Łące Prudnickiej, wMieszkowicach, przypałacu w Mosznej, wPiorunkowicach, przypałacu w Rozkochowie, wSłokowie, przykościele wŚmiczu, w Trzebinie i wWierzbcu^[3][60]. W przeszłości istniał również park wiejski wJasionie^[3].

Największy udział w faunie ziemi prudnickiej mają gatunki borealne, europejsko-syberyjskie oraz środkowoeuropejskie^[63].

Wśródbezkręgowców najliczniej reprezentowane sąowady. Należą do nich:kozioróg dębosz spotykany w Głogówku,trzmiele obserwowane w całym regionie orazbiegacze itęczniki w siedliskach leśnych. Licznie reprezentowane sąpajęczaki, zwłaszcza w Górach Opawskich. Do pospolitych gatunków należą:tygrzyk paskowany,pająk krzyżak,pająk nakrzewnik,pająk omatnik iposkocz krasny^[63].

Przedstawicielamiskorupiaków na ziemi prudnickiej są przede wszystkimwioślarki iwidłonogi.Rak rzeczny obserwowany w Osobłodze. Spośródmięczaków licznie występują:pomrów wielki,pomrów czarniawy iślimak winniczek^[63].

Na ziemi prudnickiej licznie występująpłazy^[63]. W okolicach Pokrzywnej spotykana jestsalamandra plamista – gatunek rzadki w Polsce. Spośródpłazów ogoniastych występują tu również:traszka zwyczajna,traszka grzebieniasta itraszka górska.Płazy bezogonowe reprezentują:grzebiuszka ziemna,ropucha szara,ropucha zielona,rzekotka drzewna,żaba wodna,żaba jeziorkowa,żaba moczarowa,żaba trawna orazżaba śmieszka, której stanowiska w wyrobiskach poeksploatacyjnych w Prudniku należą do nielicznych w Polsce^[64].

Dogadów, które najczęściej pojawiają się na ziemi prudnickiej, zaliczają się:padalec zwyczajny,jaszczurka zwinka,jaszczurka żyworodna,zaskroniec zwyczajny. Rzadka jestżmija zygzakowata, żyjąca w okolicach Pokrzywnej, orazgniewosz plamisty w Dębowcu i Moszczance^[64].

Do często występujących na ziemi prudnickiejptaków należą między innymi:bocian biały,myszołów zwyczajny,kuropatwa polna,czajka zwyczajna,sierpówka,kukułka,sowa pójdźka,krętogłów,wilga,szpak,kos,drozd śpiewak isikora bogatka. Gatunkami rzadkimi, które posiadają stanowiska jedynie w Górach Opawskich, są:dzięcioł zielonosiwy,pluszcz iorzechówka^[64].

Spośródssaków na ziemi prudnickiej występują między innymi:kret,jeż zachodni,ryjówka aksamitna,karlik malutki,gacek wielkouch,zając szarak,wiewiórka,mysz zaroślowa,mysz leśna,lis,kuna domowa isarna^[65].

Suma liczby mieszkańców wszystkich miejscowości ziemi prudnickiej według spisu powszechnego z 2021 wynosiła 71 430 (ludność samego powiatu prudnickiego wynosiła 54 105)^[66].

Wschodnia część ziemi prudnickiej zamieszkana jest w większości przez ludnośćautochtoniczną:Niemców orazŚlązaków. Jej mieszkańcy posługują sięgwarą prudnicką, będącą odmianądialektu śląskiego^[67]. WNarodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2021 w gminach Biała, Głogówek, Strzeleczki i Walce łącznie 24,2% mieszkańców zadeklarowało przynależność donarodowości niemieckiej, a 16,1% donarodowości śląskiej^[68]. W gminach Prudnik i Lubrza przeważa ludność napływowa^[69] (wyjątkiem w gminie Lubrza jest zamieszkany przez ŚlązakówNowy Browiniec^[70]). Dla wszystkich miast oraz większości wsi i przysiółków w gminach Biała, Głogówek, Strzeleczki i Walce wprowadzone zostały niemieckie nazwy. Przy drogach dojazdowych do tychże miejscowości zamontowano tablice z nazwami w języku polskim i niemieckim^{[71][72][73][74]}.

Historycznie ziemia prudnicka była ośrodkiemprzemysłu włókienniczego. Największym pracodawcą w regionie była fabryka włókiennicza założona w XIX wieku przezSamuela Fränkla, znana po 1945 jakoZakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex”. W latach swojej świetności pracowało w niej 4 tysiące osób. Był to jeden z największych producentów wyrobów włókienniczych na świecie^[75]. „Frotex” zakończył działalność w 2011^[76]. W Białej swoją siedzibę miałyPrudnickie Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego i Pończoszniczego w Białej Prudnickiej, działające w latach 1951–2001. Podlegały pod nie: Zakład Przemysłu Pończoszniczego w Łączniku oraz Państwowy Zakład Przemysłu Dziewiarskiego w Strzeleczkach^[77]. Ponadto, w Głogówku funkcjonowały Zakłady Roszarnicze^[78].

Współcześnie w Prudniku rozwijają się sektory: motoryzacyjny, drzewny/meblowy, metalowy, oświetleniowy, obróbki szkła, budownictwa oraz rolnictwo^[79]. Według stanu na 2023, w Prudniku znajdowało się 13 podmiotów, które zostały sklasyfikowane jako duże przedsiębiorstwa:Henniges Automotive (branża automotive), Steinpol Central Services (produkcja mebli),Spółdzielnia „Pionier”, Moretto Group, Woisch, Torkonstal (sektor metalowy), Furnika (sektor oświetleniowy), Diversa (obróbka szkła), Wa-Bet, Stryi, TaBet (budownictwo), Bardusch (usługi dla przemysłu) iStadnina Koni Prudnik (rolnictwo)^[80].

Na ziemi prudnickiej rozwinął się biznes związany z prowadzeniem firm transportowych. W Głogówku swoje siedziby mają firmy transportowe: Morawiec, Kurspiot i Cichon. W 2024 Morawiec zatrudniał około 650 pracowników^[81], co czyniło go największym pracodawcą w regionie^[82]. W mieście działa także zakład Filplast, który zajmuje się produkcją stolarki okiennej i drzwiowej^[81].

W Białej znajduje się zakładUstronianki, zajmujący się produkcją wód mineralnych i napojów chłodzących^[81]. W czołówce podmiotów gospodarczych i pracodawców w okolicy Strzeleczek są: Zamek Moszna, Centrum Terapii Nerwic w Mosznej,Stadnina Koni Moszna i Venus-Bruk H.R.P. Jaskółka wŁowkowicach. WWalcach powstał zakład produkcji opakowań z folii Bischof+Klein^[83].

Produkcja rolna odgrywa szczególną rolę w gospodarce ziemi prudnickiej^[84]. Podmiotami zajmującymi sięrolnictwem sąStadnina Koni Prudnik i Ośrodek Hodowli Zarodowej Głogówek^[85]. SK Prudnik zajmuje się hodowlą koni sportowych, bydła mlecznego oraz produkcją roślinną^[86]. Hodowlą koni zajmuje się ponadtoStadnina Koni Moszna^[87]. OHZ Głogówek hoduje bydło mleczne, trzodę chlewną i prowadzi produkcję roślinną^[88]. Oddziały SK Prudnik znajdują się w Prudniku,Wierzbcu iChocimiu^[89]. OHZ Głogówek posiada gospodarstwa wBiedrzychowicach,Rzepczu,Wróblinie iZawadzie (Buławie)^[90]. Pod OHZ Głogówek podlegały również gospodarstwa wRozkochowie iKórnicy^[91]. SK Moszna ma filię wAgnieszczynie^[92].

Region nie jest bogaty w zasoby naturalne^[93]. Na ziemi prudnickiej eksploatowane są: gliny czwartorzędowe, piasek, żwir, szarogłazy^[35]. Eksploatacją kamieni budowlanych zajmują się: kopalnia łupków „Dewon” w Jarnołtówku i kopalnia szarogłazu wDębowcu^[94]. Żwirownie powstały wTrzebinie,Skrzypcu iRacławicach Śląskich^[95][96].

Na ziemi prudnickiej działały cegielnie, które wchodziły w skład Prudnickich Zakładów Terenowego Przemysłu Materiałów Budowlanych w Prudniku^[97]. Zakład przyjął później nazwę Przedsiębiorstwo Ceramiki Budowlanej w Prudniku^[94]. Cegielnie znajdowały się w Prudniku, Białej, Głogówku,Niemysłowicach,Nowej Wsi Prudnickiej i Strzeleczkach^[94][98].

Strefy inwestycyjne wyznaczono w Prudniku i Walcach^[99][83].

Przez teren ziemi prudnickiej przebiegają drogowe trakty komunikacyjne, ważne dla południowej części województwa opolskiego – 2drogi krajowe i 5dróg wojewódzkich. Wśród szlaków kolejowych największe znaczenie ma traktKatowice –Legnica.

Drogi krajowe

• 40 (granica państwa zCzechami –Głuchołazy –Prudnik –Kędzierzyn-Koźle –Ujazd –Pyskowice)
• 41 (Nysa –Prudnik –Trzebina – granica państwa zCzechami)

Drogi wojewódzkie

• 407 Nysa –Łącznik (przezPogórze)
• 409Dębina –Strzelce Opolskie (przezMoszną,Zielinę,Kujawy,Strzeleczki,Dobrą,Steblów)
• 414Opole – Prudnik (przezSmolarnię,Chrzelice,Łącznik,Dębinę,Krobusz,Białą,Lubrzę)
• 416Krapkowice –Racibórz (przezPietną,Ściborowice,Kórnicę,Nowy Dwór Prudnicki,Rzepcze,Głogówek,Tomice,Szonów,Klisino)
• 417Laskowice – Racibórz (przezRacławice Śląskie, Klisino, Szonów)

Czynne stacje i przystanki kolejowe na ziemi prudnickiej znajdują się wPrudniku,Głogówku,Racławicach Śląskich,Szybowicach,Twardawie,Dytmarowie.

Linia kolejowa nr 137 relacjiKatowice –Legnica, zwana magistralą podsudecką, została przeprowadzona przez ziemię prudnicką w 1876^[32]. Połączyła ona uprzemysłowione miastaPrzedgórza Sudeckiego z kopalniami Górnego Śląska^[100]. Została zaliczona do linii pierwszorzędnych o najważniejszym znaczeniu państwowym^[101].

Lokalni przedsiębiorcy i właściciele majątków ziemskich zawiązali w 1895 spółkęKolej Prudnicko-Gogolińska z siedzibą w Prudniku, której celem stała się budowa linii lokalnej z Prudnika doGogolina.Linia kolejowa nr 306 relacji Prudnik –Goglin została oddana do użytku w 1896. Wzdłuż niej znalazły się stacje i przystanki:Lubrza,Józefówek,Biała Prudnicka,Krobusz,Łącznik,Moszna,Strzeleczki,Łowkowice,Steblów^[102]. Powódź w 1997 zniszczyła most naOdrze wKrapkowicach, uniemożliwiając dojazd do Gogolina. W 2005 ruch na linii 306 został zawieszony. Zmodernizowana do celów towarowych linia relacji Prudnik –Krapkowice została oddana do użytku w 2016^[103][104]. Na bocznicy między składem militarnym w lesie koło Strzeleczek a Prudnikiem odbywa się wojskowy ruch transportowy^[105].

• 137 (Katowice –Gliwice –Kędzierzyn-Koźle –Głogówek –Prudnik –Nysa –Świdnica Miasto –Strzegom –Legnica)
• 294 (Głubczyce –Racławice Śląskie)
• 306 (Prudnik –Biała Prudnicka –Strzeleczki –Krapkowice)
• 333 (Głuchołazy –Pokrzywna)

Miejscowości ziemi prudnickiej posiadają wspólną sieć publicznego transportu autobusowego. Za organizację przewozów odpowiadaPowiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”^[106].

W latach 1953–1960 w Prudniku funkcjonowała stacja terenowaPKS-u okręgu katowickiego. W 1960 utworzono placówkę terenową PKS-u Nysa. Następnie, od 1980 do 1990 działał oddział PKS w ramach dyrekcji w Opolu. W 1990 zlikwidowano dyrekcję okręgową i utworzono PPKS Prudnik. W 2004prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska^[107]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółkaVeolia Transport Opolszczyzna^[108], w 2013 przejęta przezArriva Bus Transport Polska^[109]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika^[110]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich na ziemi prudnickiej zajęły się ościenne PKS-y^[111][112]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu^[113].

Na ziemi prudnickiej rozwija się siećdróg dla rowerów i pieszych^[114].

W 2020 ukończono budowę ścieżki rowerowej łączącej Prudnik z Moszną przez Lubrzę,Dobroszewice, Białą, Krobusz i Dębinę. W 2021 została przedłużona do Zieliny^[115]. Prowadzi wzdłuż dróg wojewódzkich nr 414 i 409^[116]. Planowane jest przedłużenie ścieżki do Strzeleczek, Dobrej i Steblowa^[117].

W latach 2023–2024 powstała ścieżka rowerowa odŁąki Prudnickiej przezMoszczankę doPokrzywnej. Jej uzupełnieniem ma być planowany odcinek łączący Prudnik z Łąką Prudnicką^[118].

Powstały także ścieżki rowerowe łącząceGłogowiec z Głogówkiem, Tomice z Szonowem^[119] i Nowy Dwór Prudnicki z Kórnicą.

Miasto Prudnik, a także leżące na ziemi prudnickiej wsie Moszna, Pokrzywna i Jarnołtówek uznawane są za jedne z miejscowości o największych walorach turystycznych w województwie opolskim. Duże walory turystyczne posiadają również miasta Biała i Głogówek^[120].

W okolicy Prudnika znajdują się znane ośrodki wypoczynkowe położone w Górach Opawskich – miejscowościPokrzywna, Moszczanka, Jarnołtówek,Dębowiec,Wieszczyna. W Prudniku zaczyna się, ciągnący się przez całeSudety (doŚwieradowa-Zdroju)Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza – jedna z dwóch najważniejszych oznakowanych tras pieszych w polskich górach^[121]. W czasach niemieckich, Prudnik oraz pobliskie letniska: Dębowiec, Wieszczyna, Pokrzywna stanowiły górski ośrodek Górnego Śląska^[122].

Pałac w Mosznej jest obiektem popularnym wśród turystów. W latach 1972–2013, kiedy pałac był częściowo dostępny dla turystów, był rocznie odwiedzany przez około 60–70 tysięcy osób, natomiast w 2017 odnotowano 230 tysięcy odwiedzających^[123]. Jako dziedzictwo polskiej historii prezentowany jest renesansowyzamek w Głogówku, w którym podczaspotopu szwedzkiego przebywał król PolskiJan Kazimierz, a takżesanktuarium św. Józefa w Prudniku, w którym więziony był kardynałStefan Wyszyński^[124].

Wielokulturowość regionu jest powodem różnorodności prudnickiej tradycyjnej kuchni. Obiekty z Głogówka, Mosznej i Pokrzywnej znalazły się na turystycznym szlaku kulinarnym „Opolski Bifyj”^[125].

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystycznąOdznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej^[2].

Pomiędzy 6 listopada a połową grudnia 1255 czeski wielmożaWok z Rożemberka założyłgotycki zamek Wogendrossel w zakolu rzeki Prudnik. Jednocześnie założył on w tymże miejscu Prudnik jako miejscowość. W XIV wieku zamek przejęli książęta opolscy^[126]. Prudnicki kompleks zamkowy składał się z zamku górnego i dolnego, oddzielonych wałami^[127]. Zamek został zniszczony wiosną 1428 podczaswojen husyckich^[128], po czym go odbudowano^[127]. Strawił go pożar miasta w 1806. Jego zabudowania zostały rozebrane w 1847, a na ich miejscu założono ogródklasztoru bonifratrów^[129]. Tak zwanaWieża Woka, będąca pozostałością po zamku w Prudniku, jest najstarszą wieżą zamkową na Górnym Śląsku, a także najstarszą prywatną budowlą obronną na terenie współczesnej Polski^[130].

Największym zamkiem na ziemi prudnickiej jestzamek Oppersdorffów w Głogówku^[131]. Pierwszy organizm o charakterze obronno-administracyjnym na terenie Głogówka miał powstać na przełomie XI–XII wieku^[132]. Nowy, gotycki zamek w Głogówku wzniósł w 1250 książęWładysław opolski, który rezydował w mieście^[133]. Współczesny zamek został ukształtowany w kilku etapach budowy od 1562, kiedy jego właścicielem była rodzinaOppersdorffów^[134]. W 1655, w czasie najazdu Szwedów naRzeczpospolitą Obojga Narodów, w zamku Oppersdorffów w Głogówku przebywał królJan II Kazimierz Waza wraz ze swoim dworem. W 1806 w zamku gościłLudwig van Beethoven^[135]. Współcześnie zamek stanowi własność gminy^[136].

Zamek w Chrzelicach został wzniesiony na suchym gruncie wśród podmokłych i bagnistych terenów na przełomie XII i XIII wieku^[137]. Jako odpowiedzialnych za jego budowę wskazuje sięzakon joannitów^[138]. Warownia została rozbudowana, wzmocniona i lepiej przystosowana do obrony w drugiej połowie XIII wieku przeztemplariuszy^[139]. Następnie przeszła pod władanie książąt opolskich^[140], a później należała do rodu Prószkowskich^[141]. W 1783 dobra chrzelickie kupił królFryderyk II Wielki i przekazał je w dzierżawę^[142]. Po II wojnie światowej w zamku urządzono mieszkania i przedszkole. W 1977 zawaliła się część dachu, powodując uszkodzenia i pęknięcia ścian, co zapoczątkowało proces dewastacji zamku. Rezydencja zamieniła się w ruinę^[143]. Stanowi tak zwaną „ruinę stałą”^[144].

Pod koniec pierwszej połowy XIII wieku wzniesionozamek w Białej^[145]. Został przebudowany w stylu barokowym przez rodzinę Prószkowskich w latach 1638–1640^[146]. Stanowi własność prywatną^[147].

W sąsiedztwie wsiPiorunkowice znajdował się gotyckizamek Gryżów, zwany także zamkiem Mauerberg. Miał on zostać wzniesiony w XIII wieku. Na ziemi prudnickiej była to druga pod względem znaczenia twierdza po zamku Wogendrossel w Prudniku^[148]. Zamek Gryżów w Piorunkowicach został zniszczony w 1430 podczas wojen husyckich^[149].

W XIV wieku zbudowanozamek w Łące Prudnickiej^[150]. Był on własnością rodziny szlacheckiejWierzbnów, a w XVI wieku przejęli goMettichowie^[151]. W XVII wieku przeszedł przebudowę w stylu renesansowym^[152]. Od XIX wieku jego właścicielami była rodzinaSedlnickich z Choltic herbuOdrowąż^[153]. Wyremontowali oni zamek w stylu neogotyckim^[154]. Podczas II wojny światowej została zniszczona narożna wieża zamku^[155]. Rezydencję przejęłaStadnina Koni Prudnik^[156]. Od 2006 znajduje się w rękach prywatnych i popada w ruinę^[157].

Zamek w Trzebinie powstał około 1600 jako siedziba rodziny Wachtelów^[158]. W 1812 jego właścicielem został marszałekGebhard Leberecht von Blücher, który utworzył w tym miejscu uzdrowisko nazywane „Źródłem Blüchera”^[159]. Rezydencja została zniszczona przez działania wojenne w 1945. Zachował się obiegający zamek mur z bramą i budynkiem spichlerza^[158].

Najbardziej okazałym i najpopularniejszym wśród turystów pałacem na ziemi prudnickiej jestpałac w Mosznej, wzniesiony w 1896. Stanowi on jeden z najokazalszych kompleksów pałacowo-parkowych zachowanych na całym Śląsku. Był on główną rezydencją rodzinyTiele-Wincklerów. Pałac, początkowo barokowy, został po pożarze w XIX wieku wyremontowany w stylu neogotyckim i neorenesansowym^[160]. Pałac jest częściowo udostępniony do zwiedzania^[161].

Zespół pałacowo-parkowy w Dobrej, pochodzący z lat 1857–1860, był główną siedzibą rodziny Seherr-Thossów^[162]. Wokół pałacu powstał rozległy park w stylu angielskim. Podczas II wojny światowej rezydencja została uszkodzona w wyniku pożaru. Obiekt został upaństwowiony^[163]. Pałac współcześnie stanowi własność prywatną i znajduje się w stanie remontu^[164].

Barokowypałac w Rozkochowie został wzniesiony w XVIII wieku przez rodzinę Pücklerów. Następnie, do 1945 był własnością rodziny Seherr-Thossów. W 1945 zamieszkali w nim żołnierzeArmii Czerwonej. Obiekt został upaństwowiony, urządzono w nim mieszkania dla pracowników państwowego gospodarstwa rolnego. Od lat 90. XX wieku stanowi własność prywatną. Od 2021 jest remontowany przez nowego właściciela^[165].

Na przełomie XIX i XX wieku powstał neorenesansowypałac Fipperów w Prudniku-Lipach. W 1942 był jednym z obiektów naliście Grundmanna. Ukryto w nim kolekcję śląskiej rzeźby średniowiecznej. Gruntownie odrestaurowany pałac pełni siedzibę Stadniny Koni Prudnik^[166].

Neogotyckipałac w Kazimierzu został zbudowany w XIX wieku z inicjatywy rodziny Prittwitzów. Otaczają go zabudowania folwarku^[167]. Przetrwał II wojnę światową bez zniszczeń. Następnie był wykorzystywany jako magazyn^[168]. W 1990 pałac przekazano osobie prywatnej, a od 2005 jego właścicielem jestgmina Głogówek^[169].

Na ziemi prudnickiej znajdują się również pałace:w Klisinie,Tripków w Olszynce,Oppersdorffów w Pisarzowicach orazw Twardawie.

Pałac Matuschków w Prężynce z przełomu XVI i XVII wieku, popadający w ruinę od lat 50. XX wieku, został rozebrany w 1963^[170]. Zachowały się pozostałości otaczającej go fosy^[158].Pałac w Walcach, wzniesiony w 1675, został zniszczony w 1945 w wyniku eksplozji amunicji, do której doprowadziły bawiące się w nim dzieci. Jego ruiny rozebrano w latach 60. XX wieku^[171]. Barokowypałac w Słokowie, powstały w XVIII wieku, został zniszczony podczas II wojny światowej^[172].Pałac w Piorunkowicach z przełomu XVII i XVIII wieku stanowi własność prywatną i jest w stanie ruiny^[173].

W dobrym stanie zachowały się pozostałości murów obronnych w Białej z dziewięcioma basztami-wykuszami orazWieżą Bramy Prudnickiej^[174]. Powstały na przełomie XIV i XV wieku^[175]. Do 2024 część murów została odnowiona^[176], a Wieża Bramy Prudnickiej została udostępniona do zwiedzania dla turystów^[177].

Zachowane fragmenty obwarowań znajdują się również w Prudniku i Głogówku. W Prudniku jest to odcinek muru z dwiema basztami (siedzibaMuzeum Ziemi Prudnickiej) oraz wtopiona w zabudowęWieża Bramy Dolnej. W Głogówku zachowała się Brama Zamkowa z basztą przejazdową przebudowaną w okresie baroku^[174].

Miasto Strzeleczki nie było otoczone murami obronnymi^[178].

Pierwszym kościołem parafialnym, który wzniesiono na ziemi prudnickiej^[179], był kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła (późniejszykościół św. Jakuba Apostoła) wPrężynie, ufundowany w 1233 przez biskupaTomasza I^[180]. Następnie, w połowie XIII wieku powstały kościołyNarodzenia Najświętszej Maryi Panny wKierpniu iśw. Michała Archanioła wPisarzowicach, znajdujące się pod patronatemcystersów. Jednym z najstarszych kościołów na ziemi prudnickiej był równieżkościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła wStarym Mieście w Białej, jednak datowanie jego budowy jest niepewne^[181]. Pierwszykościół parafialny w Prudniku powstał wraz z lokacją miasta w 1279^[182].

Kościół św. Bartłomieja w Głogówku został w 1379 podniesiony do rangikolegiaty^[183]. Unikatowy na ziemi prudnickiej jestkościół Trójcy Świętej wRudziczce^[184], który został wzniesiony na oryginalnym i prawie niespotykanym rzucie elipsy i dachu o zaokrąglonej kalenicy. W Europie istnieją jeszcze dwa tego typu obiekty^[185].Kościół św. Jakuba Starszego wRzepczu jest jedynym na ziemi prudnickiej w całości drewnianym kościołem^[186].

Na ziemi prudnickiej istnieją trzy erygowane i uświęcone tradycją kultu sanktuaria:sanktuarium św. Józefa w Prudniku-Lesie,sanktuarium Matki Bożej Loretańskiej w Głogówku isanktuarium Matki Bożej Jasnogórskiej wMochowie. Lokalnesanktuarium Matki Bożej Buszczeckiej jest także wRacławicach Śląskich. Do 1945 naKaplicznej Górze w Prudniku znajdowało sięsanktuarium Matki Bożej Bolesnej^[187].

Na ziemi prudnickiej zostały wzniesione liczne kaplice przydrożne i polne. W połowie XVIII wieku powstały m.in. kaplice wGłogowcu, Prudniku-Lipach i Trzebinie. Charakterystyczne dla regionu są wiejskie kaplice-dzwonnice^[188]. Znajdują się one na przykład w Chrzelicach,Błażejowicach Dolnych,Słokowie,Pietnej,Laskowicach,Ciesznowie,Górce Prudnickiej^[189].

W regionie nie zachowały się zabytki gotyckiego malarstwa ściennego ani sztalugowego. Jedynym zabytkiem w zakresie rzeźby drewnianej na ziemi prudnickiej jest rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem w Białej, powstała na początku XV wieku i zachowana w stanie częściowej destrukcji^[190]. Najstarsze dzwony kościelne, które zachowały się na ziemi prudnickiej, to pochodzący z 1423 dzwon w Prężynie oraz dzwon wMieszkowicach z 1499^[191].

Z okresu późnego gotyku zachowała się grupa trzech rzeźb z końcówki XV wieku w kościele parafialnym w Głogówku: Matki Bożej z Dzieciątkiem, św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty^[190]. W kościele franciszkańskim w Głogówku zachowała się wielofigurowa płaskorzeźba Świętej Rodziny datowana na początek XVI wieku^[192]. Z pierwszej ćwierci XVI wieku pochodzą rzeźby Madonny z Dzieciątkiem wMionowie, św. Marii Magdaleny wStarych Kotkowicach i monumentalna figura Chrystusa Frasobliwego w Białej^[193]. W Głogówku zachował się zespół późnogotyckich naczyń kościelnych: trzy kielichy i monstrancja, powstałe w latach 1516–1518^[193]. Wieżyczkowa monstrancja z 1516, która znajdowała się wDytmarowie, została przekazana dokatedry wOpolu^[191].

Na ziemi prudnickiej zachowały się płyty nagrobne z okresu renesansu. Są to płyty Pawła Kozłowskiego (zm. 1595) w Białej, Adama Wachtela (zm. 1589) w Trzebinie oraz pary małżeńskiej Krzysztofa i Urszuli Worgwitz (zm. 1606 i 1615) w Rudziczce. Stojący na pograniczu baroku pomnik nagrobny Jerzego II Oppersdorffa w Głogówku pochodzi z 1634^[194]. Z 1619 pochodzą dwa obrazy w kościele wTwardawie^[195]. W kościele św. Michała Archanioła w Prudniku znajduje się otoczony lokalnym kultem religijnymobraz Matki Boskiej Prudnickiej, zwany też obrazem Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych z Prudnika^[182].

W 1696 powstałafontanna Habsburgów naRynku w Prudniku. Jest to najstarsza fontanna na Śląsku Opolskim^[196]. Na Rynku w Prudniku znajduje się równieżkolumna maryjna z 1694 ifigura św. Jana Nepomucena. Święty ma również swoje figury wŁące Prudnickiej, Trzebinie, Chrzelicach, Głogówku i Strzeleczkach^[197].

W 1959 w Prudniku założone zostałoMuzeum Ziemi Prudnickiej^[198]. W 2010 założono jej oddział poświęcony upamiętnieniu tradycji włókienniczych Prudnika i okolic –Centrum Tradycji Tkackich^[199]. W 1975 powstałoMuzeum Regionalne w Głogówku^[200]. W 2002 wBiedrzychowicach powstało muzeum wiejskie „Farska Stodoła”^[201].Wielokulturowa Izba Regionalna w Trzebinie została otwarta w 2010^[202].

W 1978Instytut Śląski w Opolu wydał zbiorową monografię ziemi prudnickiej pod redakcjąWiesława Lesiuka, zatytułowanąZiemia prudnicka. Dzieje. Gospodarka. Kultura^[203]. W latach 2001–2010 ukazywał się rocznik „Ziemia Prudnicka”^[204]. Na obszarze ziemi prudnickiej kolportowany jest „Tygodnik Prudnicki”, wydawany od 1990^[205]. Wiadomości z regionu publikowane są również w otwartym w 2017 internetowym serwisie informacyjnym Teraz Prudnik^[206], a także w założonym w 2010 serwisie Prudnicka.pl^[207].

Na ziemi prudnickiej powstawały zdjęcia do produkcji filmowych. W Prudniku kręcono filmy:Kilka dni na ziemi niczyjej (1984)^[208],Brigitte Bardot cudowna (2022)^[209],W szachu. Ostatnia rozgrywka (2023) iKonopacka. Walka o złoto (2023)^[210],wMosznej:Test pilota Pirxa (1979),Lubię nietoperze (1986),Piggate (1990),Zamiana (2009),Daas (2011)^{[potrzebny przypis]}. W Głogówku i Białej kręconoJasminum (2006)^[211]. W 1973 powstał fotoreportaż telewizyjnyNiedziela w Pokrzywnej w reżyseriiAndrzeja Barszczyńskiego, przedstawiający ludzi spędzających czas wolny na kąpielisku w Pokrzywnej^[212].

EtnografAdolf Dygacz w latach 50. XX wieku zbierał wśród mieszkańców ziemi prudnickiej śląskie pieśni ludowe. Zapisy pieśni zDzierżysławic,Smolarni,Wierzchu iWalec zostały przekazanemuzeum „Górnośląski Park Etnograficzny”^{[213][214][215][216]}. W kościołach na ziemi prudnickiej nagrywane były płyty z seriiOrgany Śląska Opolskiego. PłytaMusicam Silesiam Promovere nagrywana była wkościele św. Fabiana i św. Sebastiana wKórnicy,Ad maiorem Dei gloriam wkościele św. Michała Archanioła w Pisarzowicach,Musica per Verticem wkościele św. Wawrzyńca w Wierzchu,Meditationes ad misterium Trinitatis wkościele św. Michała Archanioła w Prudniku,Regi gloriae wkościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny wKomornikach^[217].

• kalendarium historii Prudnika
• gwary prudnickie

• Władysław Dziewulski. Terytorialne podzialy Opolszczyzny w XIII–XV w. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”. 28, 1973. 
• WiesławW. Lesiuk WiesławW.,Ziemia Prudnicka. Dzieje, gospodarka, kultura, Urząd Miasta i Gminy w Prudniku, WydawnictwoInstytutu Śląskiego w Opolu, 1978,OCLC 251643861 .
• BeataB. Lutogniewska BeataB.,Historia zamku w Łące Prudnickiej, „Ziemia Prudnicka: rocznik 2002”, Prudnik:Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2002,ISBN 83-904302-6-6,ISSN1642-977X .typ?
• ErykE. Murlowski ErykE.,Historia chrzelickiego zamku, „Ziemia Prudnicka: rocznik 2002”, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2002,ISBN 83-904302-6-6,ISSN1642-977X .typ?
• AleksanderA. Devosges-Cuber AleksanderA.,400 lat Ratusza w Głogówku: 1608-2008, Głogówek: Muzeum Regionalne, 2008 .
• MarcinM. Domino MarcinM.,MarcinM. Husak MarcinM.,Prudnicki cech płócienników do połowy XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem rodów fabrykanckich Fränkel i Pinkus, Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012, s. 40 .
• Anna Chodkowska, Małgorzata Chorowska: Wirtualna rekonstrukcja średniowiecznego zamku w Prudniku. 2019. (pol. • ang.).
• Wiesław Drobek, Ewa Dawidejt-Drobek. Nowe turystyczne funkcje wsi na Śląsku Opolskim w kontekście pamięci przeszłości. „Studia Obszarów Wiejskich”. 54, 2019. Warszawa: PAN IGiPZ. ISSN 1642-4689. 
• Ryszard Kasza: Ulicami Prudnika z historią i fotografią w tle. Przemysław Birna, Franciszek Dendewicz, Piotr Kulczyk. Prudnik: Powiat Prudnicki, 2020.ISBN 978-83-954314-5-6.

• Regiony historyczne Polski
• Geografia Śląska
• Geografia województwa opolskiego
• Historia Prudnika
• Ziemia prudnicka

• Szablon cytowania używa pól opisowych
• Szablon cytowania bez określonego trybu
• Układ wielokolumnowy z szerokością w niezalecanych jednostkach
• Układ wielokolumnowy - 5 kolumn
• Artykuły z brakującymi przypisami od 2024-01