| Prałat | |||
 ks. Zdzislaw Peszkowski (2005) | |||
| |||
| Data i miejsce urodzenia | 23 sierpnia 1918 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 8 października 2007 | ||
| Miejsce pochówku | |||
| Kapelan Rodzin Katyńskich i ZHP poza granicami kraju | |||
| Okres sprawowania | 1989–2007 | ||
| Wyznanie | |||
| Kościół | |||
| Prezbiterat | 5 czerwca 1954 | ||
| Odznaczenia | |||
          | |||
| |||
| |||
 Fotografia nagrobna ks. Zdzisława Peszkowskiego | |
 rotmistrz | |
| Data i miejsce urodzenia | 23 sierpnia 1918 |
|---|---|
| Data śmierci | 8 października 2007 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | 1938–1945 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | 20 Pułk Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego, |
| Główne wojny i bitwy | |
a6.jpg)
Zdzisław Aleksander Peszkowski herbuJastrzębiec (ur.23 sierpnia1918 wSanoku, zm.8 października2007 wWarszawie) –polskiprezbiterkatolicki,doktorfilozofii, kapelan Jana Pawła II,harcmistrz,podchorążykawaleriiWojska Polskiego II RP,rotmistrzPolskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, kapelan„Rodzin Katyńskich” i pomordowanych na Wschodzie, Kapelan NaczelnyZHP pgK, patron honorowyHufca ZHP Ziemi Sanockiej.
Pochodził z rodziny szlacheckiej Peszkowskich herbu Jastrzębiec[1]. Urodził się pod koniecI wojny światowej 23 sierpnia 1918 w Sanoku w zamożnej rodzinie. Był synem pochodzących zLimanowej[a][2]Zygmunta Jastrzębiec Peszkowskiego (1875–1946, mistrz cukierniczy[1]) i Marii z domu Kudelskiej herbuŚlepowron[3] (1896–1970)[4], którzy w Sanoku prowadzili lokal gastronomiczny zwany „cukiernią Peszkowskich”[5] (położony przy ówczesnej ulicy Liskiej[6], w kamienicy pod adresemulicy Jagiellońskiej 10. Wraz z rodziną zamieszkiwał w domu przy ulicy Jagiellońskiej 28 (po przemianowaniu w PRL ul. Karola Świerczewskiego 28, później 26), położonym poniżej tejże kamienicy[7][8]. Miał starszą siostrę Helenę (1916–1918, zmarła podczaspandemii hiszpanki[9]) oraz młodszych braci: Wiesława (1920-1976, podczas II wojny światowej żołnierz gen.Stanisława Maczka, później emigrant w USA, kierownik fabryki) i Bolesława (1922-1977, tenisista stołowy w klubieSanoczanka Sanok[10][11], po ojcu prowadził cukiernię w Sanoku)[12]. Krewnymi Zdzisława Peszkowskiego byli:Ludwik Peszkowski (nauczyciel i dyrektor szkoły wydziałowej w Krakowie)[13], ppłk art.Edward Peszkowski (oficer Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej)[14], płk pilotJerzy Bajan[15] oraz mjr audytorStanisław Kudelski[16][17].
Zdzisław Peszkowski został ochrzczony wkościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku 30 października 1918. W Sanoku od 1929 uczył się wPaństwowym Gimnazjum Męskie im. Królowej Zofii w Sanoku, gdzie ukończył szkołę powszechną, gimnazjum oraz w 1938 liceum z egzaminem dojrzałości (w jego klasie był m.in.Zbigniew Dańczyszyn,Władysław Majcher)[18][19][20]. Był ministrantem w sanockiejparafii pw. Przemienienia Pańskiego[b], przy czym (jak przyznał po latach) chętniej uczęszczał dosanockiego kościoła Franciszkanów[21]. Został członkiemSodalicji Mariańskiej[22]. W trakcie nauki jego katechetą był ks.Paweł Rabczak, który wywarł na niego wpływ w kontekście późniejszego wstąpienia do stanu duchownego[23]. Tenże kapłan był także prefektembursy w Sanoku, gdzie przez jeden rok szkolny zamieszkiwał Peszkowski[24]. Brał udział w działalności amatorskiej grupyteatralnej[25]. W sanockim gimnazjum był prezesem Związku Gmin i Organizacji Uczniowskich[26].
W Sanoku Zdzisław Peszkowski zaangażował się w ruch harcerski 1 listopada 1928 podKrzyżem Powstańców nacmentarzu w Sanoku złożyłPrzyrzeczenie Harcerskie[21][27]. Kolejno pełnił funkcjezucha, szeregowego, drużynowego II Drużyny Harcerzy oraz wodza zuchów i namiestnika zuchowego. Zdobywał stopnie i sprawności i angażował się w działalność harcerską, co przełożyło się na wyjazdy – w 1933 brał udział w obozie harcerskim w Zetemiance kołoSkolego, a w maju 1935 jakowywiadowca reprezentował hufiec podczasuroczystości pogrzebowych marszałkaJózefa Piłsudskiego. W lipcu 1935 jakozastępowy uczestniczył wJubileuszowym Zlocie ZHP w Spale. W 1936 mianowany drużynowym II Drużyny gimnazjalnej Harcerskiej im. kpt. Franciszka Żwirki[28]. W 1937 oddelegowany do szkołyzuchmistrzówZHPAleksandra Kamińskiego, który po kursie przyjął go na instruktora Szkoły Harcerskiej jako namiestnika zuchowego. Następnie zdobył stopieńpodharcmistrza (nadał goZbigniew Trylski 10 czerwca 1938)[27]. Uzyskane umiejętności, wiedzę i doświadczenie przekazywał podkomendnym podczas kursów, obozów, szkoleń. W późniejszych latach swoją przynależność do ZHP zawsze okazywał poprzez noszenie Krzyża Harcerskiego (również jako żołnierz i kapłan).
Od 30 września 1938 do 15 lipca 1939 był słuchaczemSzkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu[29]. ZostałpodchorążymkawaleriiWojska Polskiego. Był przydzielony do plutonu w III szwadronie[30]. Także w tym miejscu był wychowawcą i opiekunem harcerskim[31]. Po ukończeniu szkoły został skierowany na praktykę do20 Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego w Rzeszowie, w którym szkolił zmobilizowanych żołnierzy[32][33].
W czasiekampanii wrześniowej 1939 dowodził plutonem pułku. W chwiliagresji ZSRR na Polskę z 17 września, po wycofaniu pułku na wschód, jego szwadron stacjonował w pałacu wPomorzanach, gdzie 20 września został otoczony i wzięty do niewoli przez wojska sowieckie[32]. Jeńców zgromadzono początkowo w starej siedzibie rodu Puzynów i Ogińskich. Zdzisław Peszkowski mając możliwość ucieczki zrezygnował z niej pozostając z żołnierzami swojego pułku[34].
Miało tam miejsce wydarzenie, które jak można przypuszczać, ocaliło życie Zdzisławowi Peszkowskiemu od katyńskiej zagłady. W Pomorzanach przebywał razem z żoną wybitny malarzVlastimil Hofman, który okazywał polskim jeńcom wiele współczucia i niezmordowanie portretował ich na niewielkich kartonikach. Portreciki miały być wysłane do rodzin, a jednym z portretowanych był Zdzisław Peszkowski. Pomagając skarbnikowi dywizjonu w rozdzielaniu pieniędzy pomiędzy żołnierzy i ukrywając znaczną ich część, po dostaniu się do niewoli postanowił przekazać je Hofmanowi, aby nie dostały się w ręce władz sowieckich[35].
W październiku 1939 jeńców polskich przewieziono z Pomorzan doWołoczysk, a następnie przetransportowano bydlęcymi wagonami doKozielska, gdzie 1 listopada zostali umieszczeni w częściowo zniszczonych zabudowaniach Monasteru Kozielskiego. Na wiosnę 1940 rozpoczęto wywózki jeńców. Nikt wówczas nie przypuszczał, żeoficerowie polscy trafiali do katyńskiego lasu i tam byli mordowani w ramachzbrodni katyńskiej. W jednym z pierwszych transportów wywózkowych był pchor.Juliusz Bakoń, kolega szkolny Zdzisława Peszkowskiego z jednego rocznika w sanockim gimnazjum (wobec niesprzyjającej pogody Peszkowski przed odjazdem ofiarował mu koc opatrzony swoim nazwiskiem, który podczas ekshumacji był powodem przypisania tożsamości Zdzisława Peszkowskiego do zwłok Juliusza Bakonia)[36][37]. Ponadto więźniami Kozielska i ofiarami zbrodni katyńskiej byli wymieniani przez Zdzisława Peszkowskiego w późniejszych wspomnieniach jego koledzy z Sanoka (Zygmunt Bezucha,Stanisław Michalski) oraz jego krewni (Alfons Kudelski,Roman Peszkowski[38], zaś w tym samym czasie wCharkowie został zamordowany także brat Romana,Edward Peszkowski). Wśród wspominanych przez Peszkowskiego oficerów z Kozielska byli także m.in. ppłkEdward Wania (komendant szkoły w Grudziądzu)[39] i Józef Konopka (nauczał go w obozie języka angielskiego).
12 maja 1940 w ostatnim transporcie 232 osób był Zdzisław Peszkowski. Ta grupa nie trafiła jednak do Katynia, lecz przez stację Babino do obozu wPawliszczew-Borze, gdzie analogicznie zwieziono także jeńców z ostatnich transportów z obozów wOstaszkowie iStarobielsku (łącznie było ich 448[40]). Następnie w czerwcu 1940 wszystkich przewieziono doobozu jenieckiego NKWD wGriazowcu. W tym czasie przebywali tam inni ocaleni od zagłady i wspominani przez Peszkowskiego, m.in.:Zygmunt Berling,Józef Czapski, Bronisław Młynarski (synEmila), lekarzeStanisław Sadowski,Bolesław Szarecki,Bolesław Redzisz, poetaJanusz Wedow[41], a także księżaKamil Kantak iFranciszek Tyczkowski[42]. 2 września 1941 żołnierze wyruszyli z Griazowca do miejsc formowaniaPolskich Sił Zbrojnych w ZSRR. W ten sposób Peszkowski i kilkuset innych więźniów nie podzieliło losu niemal 22 tysięcy zamordowanych przezNKWD polskich oficerów, policjantów i przedstawicieli inteligencji, doczekało napaści niemieckiej na ZSRR, zawarciaukładu Sikorski-Majski i utworzenia w Związku Sowieckim polskiej armii pod dowództwem gen.Władysława Andersa.
Awansowany do stopniaporucznika, a późniejrotmistrza, Zdzisław Peszkowski dowodził kompanią w1 Pułku Ułanów Krechowieckich w2 Korpusem PolskimPolskich Sił Zbrojnych na Zachodzie gen. Władysława Andersa[32]. W oddziale tym sprawował funkcję oficera kulturalno-oświatowego, organizował uroczystości religijne i patriotyczne oraz stworzył krąg harcerski „Podkówka”[31]. Po opuszczeniu obszarzu ZSRR (wWielką Środę 1942), przezMorze Kaspijskie doPahlewi, odbywał szlak przezIrak,Iran,Indie,Egipt,Liban,Syrię, Liban,Włochy, by finalnie trafić doWielkiej Brytanii[c][43]. W międzyczasie, w kwietniu 1944 został skierowany wyłącznie do działalności harcerskiej. Jednym z zadań było kształcenie i wychowanie młodzieży polskiej i przygotowanie do życia na emigracji, którą razem z wojskiem udało się wyprowadzić z ZSRR. Jako harcmistrz trafił doValivade w Indiach, „polskiego” miasteczka w Indiach (ośrodek szkolnictwa, gdzie trafiały dzieci uratowane z obszaru ZSRR) organizował szkoły,drużyny ihufce harcerskie na emigracji. Nosił wówczas przydomek „Druh Ryś”[31]. Został mianowany instruktorem, 10 sierpnia 1943 w składzie grupy instruktorów wyjechał z Iraku do Iranu[44] i był członkiem ekipy wizytacyjnej na Iran[45]. W Iraku, w trakcie szkolenia na pustyni, 30 kwietnia 1943 został mianowanyharcmistrzem[31][46]. Publikował wówczas w czasopiśmie „Skaut” (organie prasowym ZHP na Wschodzie) i był członkiem jego komitetu redakcyjnego[47][48][49][50][51]. W 1944 był skierowany jako instruktor ZHP do Indii[52], gdzie przebywał także w 1945[53]. Z dniem 15 września 1946 został mianowany zastępcą komendanta ZHP na Wschodzie i wizytatorem wychowania harcerskiego na Indie[54][13].
Po zakończeniu II wojny światowej podjął studia psychologii i filozofii naUniwersytecie Oksfordzkim w Anglii[32]. Postanowił jednak zostać kapłanem i za radą abp.Józefa Gawliny wyjechał do Rzymu podejmując naukę wPapieskim Uniwersytecie Gregoriańskim[55]. Stamtąd powrócił do Oxfordu, po czym za radą swojego spowiednika, ks. dr.Leopolda Dallingera, podjął studia w Polskim Seminarium Duchownym wOrchard Lake naUniwersytecie Wisconsin wDetroit[56][57]. Rozpoczął tam studia teologiczne i polonistyczne 13 stycznia 1950[57]. W okresie kształcenia pracował w charakterze policjanta wCleveland, a ponadto udzielał się przy organizacji kursów harcerskich i sokolich[57].
Uzyskał tam tytuł magistra teologii. 5 czerwca 1954 w katedrze w Detroit otrzymał z rąk abp.Edwarda Mooneyasakrament święceń kapłańskich[57][58]. W 1954 wszedł w skład fakultetu Polonijnych Studiów Naukowych w Orchand Lake[57]. Został profesorem teologii pastoralnej i literatury języka polskiego w Seminariumśw. Cyryla i Metodego oraz w St. Mary’s College. Odbywał dalsze studia na uczelniach w USA oraz naPolskim Uniwersytecie na Obczyźnie w Londynie, gdzie uzyskał stopień naukowy doktora filozofii[57]. W 1970 otrzymał tytuł prałata domowego Jego Świątobliwości[57].
Funkcjonował także jako kapelan harcerski, zaś w 1983 został Naczelnym Kapelanem ZHP[31]. W czasie swojego trwającego pół wieku pobytu na emigracji uczestniczył w wielu zjazdach o charakterze teologicznym, naukowym, a także patriotyczno-społecznym. W 1966, gdy Polacy na całym świecie obchodzili swój wielki jubileusz Tysiąclecia Chrztu, ks. prof. dr Zdzisław Peszkowski wybrany został prezesemPolish American Historical Association. Na przełomie lat 60./70. był członkiem Zrzeszenia Nauczycieli Polskich w Ameryce z siedzibą w Chicago[59]. W 1966 był prezesem Polsko-Amerykańskiego Stowarzyszenia Historyków[57].
Do Polski powrócił na stałe w 1989. Niedługo wcześniej, 30 października 1988, odprawił mszę św. pod Krzyżem Katyńskim i dokonał przyrzeczenia, iż „nie spocznie, dopóki w tym miejscu nie stanie cmentarz wojskowy i sanktuarium Miłosierdzia Bożego i Matki Bożej Pojednania”[60][57]. W październiku 1989 wszedł w skład Rady HonorowejKomitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej[61]. Odtąd uczestniczył wekshumacjach pomordowanych polskich jeńców, między innymi latem w 1991 w Charkowie, gdzie spoczywa jego krewny Edward Peszkowski[62]. Podczas ekshumacji polskich oficerów w latach 90. każdą czaszkę osobiście brał w dłonie[potrzebny przypis], dotykał jej i błogosławił różańcem otrzymanym i poświęconym przezJana Pawła II. Z jego inicjatywy rok 1995 został ogłoszony Rokiem Katyńskim.
Jako kapelan Rodzin Katyńskich i Pomordowanych na Wschodzie odwiedzałPolonię rozproszoną po całym świecie. Jako harcmistrz iNaczelny Kapelan ZHP poza granicami Kraju integrował starsze i młodsze pokolenia Polaków. Był orędownikiem głoszenia prawdy, pamięci i sprawiedliwości za zbrodnie dokonane na Wschodzie. W ramach debaty o Katyniu wielokrotnie przytoczył tytułowe słowa ostatniej książki Jana Pawła II pt.Pamięć i tożsamość, powtarzając: „Przebaczamy, ale nie zapominamy”. Dzięki m.in. jego staraniom mogły powstać cmentarze wojskowe w Katyniu, Charkowie i Miednoje, liczne pomniki i miejsca pamięci ku czci polskich oficerów na polskiej ziemi i na obczyźnie, wśród Polonii.
W kwietniu 1999 został założycielem i prezesemFundacji „Golgota Wschodu”[63]). Był współzałożycielem Komitetu Dobrego Imienia Polski, który miał być odpowiedzią na nagłośnienie zbrodni w Jedwabnem przez Jana Tomasza Grossa, autora książkiSąsiedzi. W skład KDIP weszli między innymi:Witold Tomczak,Marian Barański,Łukasz Jastrzębski,Andrzej Leszek Szcześniak. 3 maja 2000 poświęciłGrudziądzki Pomnik Katyński[64]. W 2000 z jego inspiracji powstałMiędzynarodowy Motocyklowy Rajd Katyński[65]. Przez wiele lat związany był ze środowiskiemRadia Maryja.
1 grudnia 1997 ks. Peszkowski wniósł do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie pozew o ochronę dóbr osobistych przeciw Zbigniewowi Wiszniewskiemu, autorowi artykułu pt.Joannes Paulus dixit w dzienniku „Trybuna” nr 275 z 26 listopada 1997 (ponadto pozew był przeciw redaktorowi gazety i wydawcy), a proces zakończył się 27 maja 2002 wyrokiem sądu I instancji, nakazującym przeprosiny i zapłatę zadośćuczynienia (w czasie procesu zmarł autor artykułu)[66].
13 czerwca 2004 wKościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku została odprawiona dziękczynna msza święta z okazji 50. rocznicy kapłaństwa ks. Peszkowskiego; w której z powodu choroby jubilat nie uczestniczył; homilię wygłosił jego kolega szkolny ks.Stanisław Turkowski[67]. W dniach 1–3 lipca 2005 uczestniczył w zjeździe absolwentów Gimnazjum Męskiego w Sanoku z okazji 125-lecia powstania szkoły; pod jego przewodnictwem odbyła się wówczas uroczysta msza św. koncelebrowana przez księży-absolwentów gimnazjum[68].
26 stycznia 2006Sejm RP V kadencji przez aklamację przyjął uchwałę popierającą kandydaturę ks. Zdzisława Peszkowskiego do pokojowejNagrody Nobla[69][70][71]) (inicjatorką powołania komitetu zabiegającego o to byłaTeresa Walewska-Przyjałkowska[72], wniosek złożyły władze miasta Sanoka[73]). Listy poparcia kandydatury zbierano w Polsce, a inicjatywę poparła również Rada Miasta Sanoka.„Ksiądz Prałat Peszkowski przez lata prowadził w Polsce i na forum międzynarodowym niezwykle owocną akcję na rzecz zachowania pamięci i uświadomienia opinii międzynarodowej faktu zbrodni katyńskiej, jako bezprecedensowego mordu popełnionego przez Związek Radziecki na internowanych polskich oficerach. (...) Jednocześnie Ksiądz Prałat – były więzień sowiecki i niedoszła ofiara Katynia od lat działa w duchu przebaczenia i pojednania polsko-rosyjskiego.” – głosiła uchwała Sejmu.
Zmarł 8 października 2007 w szpitalu w warszawskimAninie[74][75]. Jego pogrzeb odbył się 16 października 2007; liturgii mszy św. przewodniczył abpKazimierz Nycz, homilię prymasa Polski Józefa Glempa wygłosił bpPiotr Jarecki, a w uroczystościach uczestniczyli prezydent RPLech Kaczyński, ostatni prezydent RP na uchodźstwieRyszard Kaczorowski, prezydent WarszawyHanna Gronkiewicz-Waltz, marszałek Sejmu RPLudwik Dorn[76]. Zgodnie z woląmetropolity warszawskiego abp. Kazimierza Nycza spoczął w krypcie wPanteonie Wielkich Polaków wŚwiątyni Opatrzności Bożej w Warszawie; na inskrypcji nagrobnej zostało umieszczoneharcerskie pozdrowienie „Czuwaj!”[77].
Uchwałą z dnia 24 października 1995 otrzymał tytułHonorowego Obywatela Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka, wręczony 18 listopada 1995[89][90].
Otrzymał tytuły Honorowego ObywatelaGrudziądza (1995), Honorowego Obywatela Województwa Opolskiego (2002[91][63]) oraz miast: Grudziądza,Krakowa[92] (15 maja 1996[93][94]), tytułHonorowego Obywatela miasta stołecznego Warszawy (lipiec 2003), Piotrkowa Trybunalskiego (2005)[63], tytułHonorowego Obywatela Miasta Białegostoku (2005)[63],Wrocławia,Łomży, Piastowa[63] iPołczyna Zdroju.
Otrzymał tytułydoktora honoris causa:Papieskiego Wydziału Teologicznego-Bobolanum w Warszawie 7 października 2004[63] orazPolskiego Uniwersytetu na Obczyźnie wLondynie.
Tytuły honorowego członkostwa przyznały Zdzisławowi Peszkowskiemu: Katolickie Stowarzyszenia Filmowego im. św. Maksymiliana Kolbego[94], Fundacja Funduszu Obrony Narodowej, Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej[63].
W październiku 2005 ksiądz Zdzisław Peszkowski objął honorowym patronatemHufca ZHP Ziemi Sanockiej w Sanoku. 10 listopada 2008 nastąpiło oficjalne przyjęcie patronatu jego imienia[95].
Ks. Zdzisław Peszkowski jest bohaterem książkiKrzyż południa z 1983 autorstwaJerzego Krzysztonia. W fabule występuje pod nazwiskiem „Jastrzębiec” – zawołanie rodowe księdza[31]. Podczas II wojny światowej Zdzisław Peszkowski był wychowawcą trzynastoletniego wówczas Krzysztonia.
W Międzynarodowym Roku Katyńskim 1995 ksiądz Peszkowski był inicjatorem 26 sierpnia 1995 akcji pod nazwą „Golgota Wschodu – Polska Pamięta”, w ramach której w 55. rocznicęzbrodni katyńskiej w 1995 w 55 kościołach umieszczono upamiętnienie w postaciKrzyża „Golgota Wschodu” w formiereliefu[96][97]. Jedna z tychże tablic została odsłonięta 18 listopada 1995 wKościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku (w tym kościele w 1918 Zygmunt Peszkowski został ochrzczony), tego dnia w trakcie mszy św. ks. Peszkowski wygłosił homilię[97].
Szkole Podstawowej nr 4 w rodzinnym Sanoku nadano imię ks. Zdzisława Jastrzębiec Peszkowskiego. Kapłan wyraził na to zgodę tuż przed śmiercią[98]. Wcześniej, miesiąc po jego odejściu, w listopadzie 2007 przed budynkiem szkoły został zasadzony pamiątkowyplatan poświęcony księdzu[95]. Oficjalnie nadanie imienia patrona szkole nastąpiło w pierwszą rocznicę śmierci, 8 października 2008[95]. W tym dniu w głównym holu szkoły została odsłonięta tablica pamiątkowa w hołdzie patronowi[99]. Tablica zawiera podobiznę patrona, a inskrypcja brzmi:Z grodu nad krętym Sanem w szeroki świat. 23 VIII 1918 / 8 X 2007. Ks. Zdzisław Jastrzębiec Peszkowski. Prawda, pamięć, prawo, przebaczenie. Sanok, 8 X 2008. Pierwsze zdanie (Z grodu nad krętym Sanem w szeroki świat) stanowi tytuł książki wspomnieniowej ks. Peszkowskiego, wydanej w Sanoku w 2004.
Za życia Zdzisława Peszkowskiego Rada Miejska w Miastku 24 listopada 2006 nadała imię Zdzisława Peszkowskiego Szkole Podstawowej wSłosinku[100]. 5 czerwca 2008 obok szkoły odsłonięto kamień pamiątkowy honorujący księdza[58]. Ponadto patrona księdza przyjęła do swojej nazwy szkoły: Gimnazjum wKrążkowach 29 maja 2009, gdzie 26 marca 2009 ustanowiono także kamień pamiątkowy honorujący Z. Peszkowskiego[101].
W latach 2005–2008 ks. hm. Zdzisław Peszkowski był patronem honorowymHufca Ziemi Sanockiej ZHP, który rok po śmierci księdza, 10 listopada 2008 uroczyście przyjął nazwę Hufiec Ziemi Sanockiej im. ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego[102][103]. Na fasadzie budynkuDomu Harcerza w Sanoku przy ulicy Zielonej 39 (także tzw. Willa „Pod Topolami”) w dzielnicyBłonie została ustanowiona tablica pamiątkowa poświęcona ks. hm. Zdzisławowi Peszkowskiemu. Inskrypcja głosi:Na pamiątkę nadania Hufcowi ZHP Ziemi Sanockiej imienia Księdza hm. Zdzisława Peszkowskiego zuchy, harcerze, instruktorzy. Sanok 10.11.2008 r. W budynku 5 marca 2010 została otwarta Izba Pamięci ks. Peszkowskiego[84].
Symboliczna tablica nagrobna ku jego pamięci została umieszczona na grobowcu rodzinnym rodziny Peszkowskich naCmentarzu Centralnym w Sanoku[104] (w którym zostali pochowani jego rodzice i brat Bolesław[105]), odnowionym i poświęconym 23 sierpnia 2008 przez proboszczaparafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku ks. dr.Andrzeja Skibę[95][106], w 90. rocznicę urodzin księdza[107].
18 kwietnia 2009 na Cmentarzu Centralnym w Sanoku został odsłonięty Pomnik Golgota Wschodu, powstały z inicjatywy ks. Zdzisława Peszkowskiego, upamiętniający pochodzące z Sanoka i Ziemi Sanockiej ofiary zbrodni katyńskiej[84]. Głównym jego elementem jest Krzyż Pamięci Ofiar Polskiej Golgoty Wschodu, poświęcony 10 listopada 2008[107]. Stanowi go krzyżbrzozowy z tabliczką o treści:Ofiarom polskiej Golgoty Wschodu. U podstawy krzyża umieszczono kamienie, na których widnieją trzy tabliczki. Pierwsza zawiera inskrypcjęKrzyż wzniesiono z inicjatywy Ks. Prałata Zdzisława J. Peszkowskiego staraniem Hufca ZHP Ziemi Sanockiej. A.D. 2008., druga –W 40-stym nas Matko na Sybir zesłali. Sanok, 04.2009., ufundowana przezZwiązek Sybiraków, zaś trzecia, upamiętniająca por.Zbigniewa Czekańskiego zawiera cytat ks. Zdzisława Peszkowskiego i informację pamiątkową:Sercem i modlitwą otaczam postać dh Z. Czekańskiego, umiłowanego harcerza, konspiratora, bohatera i męczennika, ks. Z. Peszkowski / por. Zbigniew Czekański ur. 4.VII.1907 zginął 30.VI.1941. Z-ca komendanta hufca harcerzy w Sanoku. Dowódca Harcerskiej Kompanii Obrony Lwowa w 1939 r. Instruktor Chorągwi Lwowskiej Szarych Szeregów. Sanok, 18.04.2009. 18 kwietnia 2009, w ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w tzw. Alei Katyńskiej wokoło krzyża zostało zasadzonych 21Dębów Pamięci[102]. W drugą rocznicę śmierci księdza, 8 października 2009, posadzono trzy następne Dęby Pamięci, a w piątą rocznicę w 2012 dwa kolejne[108]. Jeden z nich upamiętnia krewnego Zdzisława Peszkowskiego, ppłk.Edwarda Peszkowskiego (1891–1940).
14 maja 2008 imię ks. Zdzisława Jastrzębiec Peszkowskiego nadano Publicznemu Gimnazjum wBelsku Dużym[109][110].
26 czerwca 2009 poświęcono Skwer im. ks. Zdzisława Peszkowskiego na osiedluJachcice wBydgoszczy[111].
31 sierpnia 2010 na terenie Polskiego Seminarium Świętych Cyryla i Metodego wOrchard Lake w stanieMichigan wStanach Zjednoczonych odsłonięto pomnik upamiętniający ks. prałata Zdzisława Peszkowskiego, ofiary zbrodni katyńskiej i ofiarykatastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku[112][113].
17 września 2010 w Alei Wielkich Polaków wparku im. Henryka Jordana w Krakowie (V.3) odsłonięto popiersie ks. Zdzisława Peszkowskiego zrealizowane w ramach projektu „słynni Polacy XX w.”[114]. 17 września 2012 w Grudziądzu odsłonięto popiersie ks. Zdzisława Peszkowskiego przy ulicy Mickiewicza[115][116].
Ksiądz Peszkowski został wybrany patronem wycieczki motocyklowej naJasną Górę oraz w 2008 patronem zlotu motocyklistów udających się na Jasną Górę[117].
Postać księdza Peszkowskiego znajduje się na polskim znaczku pocztowym wydanym z okazji 60. rocznicy zbrodni w Katyniu.
11 listopada 2013 sanoccy harcerze z Hufca Ziemi Sanockiej ZHP umieścili tablicę informacyjną pamięci ks. Zdzisława Peszkowskiego na budynku przy ulicy Jagiellońskiej 10 w Sanoku, w którym w przeszłości jego rodzice prowadzili cukiernię[6].
W grudniu 2013 wydano monetę z wizerunkiem ks. Peszkowskiego[118].
Spuścizną Zdzisława Peszkowskiego zajęła się założona przez niegoFundacja „Golgota Wschodu”[113]. Ponadto gromadzenie pamiątek po księdzu podjęła Szkoła Podstawowa nr 4 w Sanoku[95].
W związku z setną rocznicą urodzin ks. Peszkowskiego w rodzinnym Sanoku 23 sierpnia 2018 została odprawiona msza św. wkościele Przemienienia Pańskiego[119][120]. Z tej samej okazji 13 września 2018Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VIII kadencji podjął uchwałę honorującą księdza (reprezentantem wnioskodawców uchwały był poseł z Sanoka, drPiotr Uruski)[121][122][123][124]. Analogiczną uchwałę przyjął równieżSenat RP IX kadencji 27 września 2018[125].
Istniejący w Sanoku od 2011Plac Harcerski[126][127][128] uchwałąRady Miasta Sanoka z 25 marca 2021 został przemianowany na „Plac Harcerski im. ks. Zdzisława Peszkowskiego”[129][130]. Na tymże placu w 104 rocznicę urodzin ks. Zdzisława Peszkowskiego 23 sierpnia 2022 odsłonięto jego popiersie na placu jego imienia w Sanoku[131].
Rondo im. ks. Zdzisława Peszkowskiego znajduje się na warszawskimRadiowie.[132]
Był autorem książek oraz kilkuset broszur, rozpraw i artykułów poświęconych teologii, historii Polski, filozofii, literaturze, sprawom moralnym i narodowym.
