Ten artykuł dotyczy związków chemicznych. Zobacz też: inne znaczenia słów „Zasada” i „zasady”.Zasady – jedna z podstawowych obokkwasów isoli grupzwiązków chemicznych. Wodne roztwory silnych zasad nieorganicznych są nazywaneługami (np.ług sodowy). Istnieją trzy różne definicje tej grupy związków:
Według klasycznej, jonowej teoriiArrheniusa, zasada to związek chemiczny, który po wprowadzeniu do roztworu wodnego, na skutekdysocjacji z wydzieleniemanionów wodorotlenowych, zwiększa stężenie jonówOH−
i zmniejsza stężeniejonów oksoniowychH
3O+
(zwiększapH roztworu). Zasadą w rozszerzonej teorii Arrheniusa jest teżamoniak, mimo że nie zawiera w swoich cząsteczkach jonów wodorotlenowych. Wiąże on jednakatom wodoru z wodywiązaniem koordynacyjnym wolnąparą elektronową atomuazotu, co prowadzi do wzrostu stężenia jonówOH−
:
- NH
3 + H
2O→ NH+
4 + OH−
Zasada według definicji Brønsteda-Lowry’ego to każdy związek chemiczny, który w warunkach danejreakcji jest akceptorem (czyli inaczej przyjmującym) kationu wodorowego (H+
), czyli protonu.
Z drugiej strony kwas to każdy związek, który może być donorem, czyli inaczej dostarczycielem protonu (kationu wodorowego). Np. w reakcji:
- HA + B→ A−
+ HB+
związek HA jest kwasem, a związek B – zasadą.
Związki chemiczne (z wyjątkiem niektórych bardzo mocnych zasad i kwasów) mogą w zależności od warunków pełnić rolę kwasu lub zasady – związki takie nazywa sięzwiązkami amfiprotycznymi.
Inną, bardziej ogólną definicję zasady podał Lewis: Zasada to związek, który jest donorem (dostarczycielem) w warunkach danej reakcji pary elektronowej (więc kwas jest akceptorem pary elektronowej).
W przypadku zasad definicja ta jest praktycznie jednoznaczna z definicją klasyczną, gdyż przyjęciejonu wodorowego wiąże się z utworzeniem wiązania z atomem wodoru, przy czym oba elektrony tworzące to wiązanie muszą być dostarczone przez zasadę. Każda zasada będąca nią według definicji klasycznej musi być więc też zasadą według definicji Lewisa ivice versa.
Nie jest tak jednak w przypadku kwasów, gdyż definicja Lewisa obejmuje też związki, które zachowują się jak kwasy, bo mają silny deficyt elektronów, mimo że w ogóle nie posiadają w swojej strukturze atomu wodoru (np.chlorek glinu(III)AlCl
3).
Jeszcze bardziej ogólnym od kwasów i zasad Lewisa podziałem związków chemicznych pod kątem nadmiaru lub deficytu elektronów są pojęcia:elektrofil inukleofil.
