Wśród typowych objawów choroby znajdują się kaszel,ból w klatce piersiowej, gorączka oraz trudności z oddychaniem[4]. Narzędziadiagnostyczne obejmują, między innymi, zdjęcia rentgenowskie iposiew plwociny. Istniejąszczepionki zapobiegające niektórym rodzajom zapalenia płuc. Leczenie zależy od przyczyny samej choroby: przy podejrzeniu zakażenia bakteryjnego używa sięantybiotyków, a w cięższych przypadkach zapalenia pacjenta zwykle przyjmuje się do szpitala.
Na zapalenie płuc choruje rocznie około 450 milionów ludzi – siedem procent ogólnej liczby ludności świata – aliczba zgonów sięga około 4 milionów. Choć w XIX w.William Osler nazwał zapalenie „kapitanem oddziałów śmierci”[5], w XX w. chorych można było leczyć skuteczniej dzięki wprowadzeniu terapii antybiotykowej i szczepionek[6]. Wciąż jednak zapalenie płuc stanowi jedną z głównych przyczyn zgonów w krajach rozwijających się, a także wśród starszych iprzewlekle chorych osób oraz małych dzieci[6][7].
U osób chorych na zakaźne zapalenie płuc występuje zwyklekaszel produktywny, gorączka wraz zdreszczami,duszność, ostry lub kłujący ból w klatce piersiowej przy głębszym oddychaniu oraz zwiększonaczęstość oddechu[9]. U osób starszych najbardziej widocznym objawem jest dezorientacja[9]. Natomiast u dzieci do lat pięciu typowe objawy obejmują gorączkę, kaszel i szybkie oraz utrudnione oddychanie[10].
Gorączka nie jest objawem charakterystycznym tylko dla zapalenia płuc; występuje w wielu innych często spotykanych schorzeniach, a u pacjentów ciężko chorych lubniedożywionych może nie wystąpić wcale. U dzieci młodszych niż dwa miesiące często nie pojawia się kaszel[10]. Poważniejsze i cięższe objawy choroby to, między innymi,sinica, zmniejszone pragnienie, drgawki, długotrwałe wymioty, skrajne temperatury ciała lub zaburzenia świadomości[10][11].
Zapalenie płuc wywołane przez bakterie i wirusy przejawia się zwykle w podobny sposób[12]. Niektóre przypadki cechują się klasycznym, choć niespecyficznym przebiegiem. Zapaleniu wywołanemu przez pałeczkiLegionella może towarzyszyć ból żołądka, biegunka lub dezorientacja[13]; objawem zapalenia wywołanego przezStreptococcus pneumoniae jest rdzawa plwocina[14], która w przypadku bakteriiKlebsiella przybiera krwawy kolor (często opisuje się ją jako „galaretkę porzeczkową”)[8]. Plwocina z zawartością krwi (krwioplucie) może również występować w przypadkugruźlicy, zapalenia wywołanego przezbakterie Gram-ujemne,ropni płucnych oraz, częściej, w przypadkuostrego zapalenia oskrzeli[11].Mycoplasma, będąca w niektórych przypadkach przyczyną zapalenia, może spowodowaćobrzęk węzłów chłonnych szyi,ból stawów lubzapalenie ucha środkowego[11]. Wirusowe zapalenie płuc częściej niż bakteryjne objawia sięświstami przy oddychaniu[12].
Przyczyny zapalenia płuc to najczęściejinfekcje bakteryjne lub wirusowe, w dalszej kolejności grzybicze oraz pasożytnicze. Określono już ponad 100 możliwych czynników zakaźnych, ale za większość przypadków odpowiada tylko kilka z nich. U dzieci (do 45% przypadków) i dorosłych (do 15%) może wystąpić zapalenie spowodowane zarówno przez wirusy, jak i bakterie[6]. Choć przeprowadzane testy i badania są bardzo czułe, w połowie przypadków nie można wyizolować patogenu[15].
Terminpneumonia odnosi się do wszelkich stanów medycznych, których rezultatem jeststan zapalny płuc (wywołany np. przezchoroby autoimmunologiczne, oparzenia chemiczne i reakcje na leki). Ten rodzaj stanu zapalnego dokładniej nazywa siępneumonitis[16][17]. W przeszłości dzielono czynniki zakaźne na „typowe” oraz „atypowe” ze względu na częstotliwość występowania, obecnie ze względu na brak potwierdzenia założeń nie kładzie się na ten podział nacisku[18].
Bakterie rozmnażają się szybciej w przypadku występowania dodatkowych czynników ryzyka[15].Alkoholizm przyspiesza rozwójStreptococcus pneumoniae,bakterii beztlenowych orazMycobacterium tuberculosis. Palenie tytoniu wspomaga rozwójStreptococcus pneumoniae,Haemophilus influenzae,Moraxella catarrhalis iLegionella pneumophila. Kontakt zptakami łączy się z ryzykiem zakażeniaChlamydia psittaci, a ze zwierzętami hodowlanymi – z zakażeniemCoxiella burnetti. Jeśli zawartość żołądka dostanie się do układu oddechowego, pojawia się ryzyko zakażenia bakteriami beztlenowymi.Mukowiscydoza powiązana jest z zagrożeniemPseudomonas aeruginosa orazStaphylococcus aureus[15]. ZakażenieStreptococcus pneumoniae występuje częściej w zimie[15]. Należy je podejrzewać u osób, które zaaspirowały do płuc znaczną ilość anaerobów[11].
Wirusy są przyczyną około jednej trzeciej zachorowań[6] u dorosłych i około 15% u dzieci[22]. Zapalenie płuc często wywołująrynowirusy,koronawirusy,wirus grypy,RSV,adenowirusy orazwirusy paragrypy[6][23].Wirus opryszczki pospolitej rzadko prowadzi do zapalenia płuc, z wyjątkiem noworodków, biorców przeszczepów, osób chorujących na nowotwór lub mających poważne oparzenia[24]. Osoby po transplantacjach niekompetentne immunologicznie z innego powodu często zapadają na zapalenie wywołane przezcytomegalowirusa[22][24]. Pacjenci z wirusowym zapaleniem płuc mogą być dodatkowo zakażeni również bakteriamiStreptococcus pneumoniae,Staphylococcus aureus czyHaemophilus influenzae, zwłaszcza gdy występują inne choroby i powikłania[11][22]. Dominacja konkretnych wirusów wiąże się z porą roku; przykładowo podczassezonu grypowego wirus grypy może stanowić przyczynę ponad połowy przypadków wirusowego zapalenia płuc[22]. Czasami pojawiają się także nagłe wybuchy ognisk zapalenia spowodowanego przezhantawirusy i koronawirusy[22].
Schematyczny diagram ludzkich płuc – puste kółko po lewej stronie odzwierciedla normalny pęcherzyk płucny, a kółko po prawej pęcherzyk wypełniony płynem jak w zapaleniu płuc. Zapalenie płuc powoduje wypełnieniepęcherzyków płucnych płynem, co utrudnia transport tlenu.
Wirusy mogą dostać się do płuc na szereg różnych sposobów.RSV przenoszony jest zazwyczaj poprzez dotknięcie zakażonego przedmiotu, a następnie oczu lub nosa[22]. Do innych infekcji wirusowych dochodzi na skutek wdychania przez usta lub nos unoszących się w powietrzu zakażonych kropelek[11]. Po znalezieniu się w górnych drogach oddechowych wirusy mogą przedostać się do płuc, gdzie atakują komórki wyściełające drogi oddechowe, pęcherzyki płucne lubmiąższ płucny[22]. Niektóre wirusy, tj.wirus odry czywirus opryszczki pospolitej, mogą dostać się do płuc z krwią[31]. Zaatakowanie płuc może prowadzić do obumierania komórek o różnym stopniu nasilenia[22]. Odpowiedź układu immunologicznego na infekcję może spowodować poważniejsze uszkodzenie płuc[22]. Zapalenie wywołują przede wszystkimbiałe krwinki, zwłaszczaagranulocyty[31]. Oprócz płuc wiele wirusów atakuje jednocześnie innenarządy, zakłócając prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Wirusy mogą również sprawić, że organizm będzie bardziej podatny na infekcje bakteryjne; w ten sposób bakteryjne zapalenie płuc może wystąpić jako schorzenie współistniejące[23].
Większość bakterii dostaje się do płuc w drodzeaspiracji niewielkich organizmów znajdujących się w gardle lub w nosie[11]. U połowy ludzi dokonuje się to w czasie snu[18]. W gardle zawsze znajdują się bakterie, jednak temogące wywoływać infekcje występują tam tylko w określonym czasie i w określonych warunkach[18]. Niektóre typy bakterii, jakprątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis) iLegionella pneumophila, dostają się do płuc z zakażonymi kropelkami unoszącymi się w powietrzu[11]. Bakterie mogą również być przenoszone drogą krwiopochodną[12]. Po przedostaniu się do płuc mogą one atakować przestrzenie pomiędzy komórkami i pęcherzykami, gdziemakrofagi ineutrofile próbują zneutralizować bakterie[32]. Neutrofile uwalniają równieżcytokiny, wywołując ogólną aktywację układu odpornościowego[33]. Powoduje to gorączkę, dreszcze i często występujące w bakteryjnym zapaleniu płuc zmęczenie[33]. Neutrofile, bakterie i płyn z sąsiednich naczyń krwionośnych wypełniają pęcherzyki płucne, powodując zagęszczenie widoczne na zdjęciu rentgenowskim klatki piersiowej[34].
Rzężenia słyszane stetoskopem u pacjenta z zapaleniem płuc
Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.
Zapalenie płuc diagnozowane jest zazwyczaj w oparciu o połączenie objawów fizycznych i rtgklatki piersiowej[35]. Trudno może być jednak potwierdzić główną przyczynę, ponieważ nie istnieje żaden test pozwalający definitywnie rozróżnić podłoże bakteryjne od niebakteryjnego[6][35].Światowa Organizacja Zdrowia zdefiniowała zapalenie płuc u dzieci w oparciu o takie objawy kliniczne, jakkaszel lub trudności w oddychaniu i przyspieszony oddech, zapadnięta klatka piersiowa lub obniżony poziom świadomości[36].Przyspieszony oddech definiowany jest jako więcej niż 60 oddechów na minutę u dzieci w wieku poniżej 2 miesięcy, 50 oddechów na minutę u dzieci w wieku od 2 miesięcy do 1 roku lub ponad 40 oddechów na minutę u dzieci w wieku od 1 roku do 5 lat[36]. U dzieci przyspieszone tempo oddechu i zapadnięta dolna część klatki piersiowej wykazują większączułość niż wysłuchanierzężeń w klatce piersiowej za pomocąstetoskopu[10].
Wbadaniu fizykalnym można czasami stwierdzićniskie ciśnienie krwi,częstoskurcz lub niskąsaturację[11]. Tempo oddechu może być szybsze niż zwykle, co może wystąpić na dzień lub dwa przed pojawieniem się innych objawów[11][18]. Wynik badania klatki piersiowej może być w normie, ale może wykazać mniejsze rozszerzanie się klatki piersiowej po stronie dotkniętej zapaleniem płuc. Chrapliwy oddech w wyniku przenoszenia powietrza z dróg oddechowych przez objęte infekcją płuco jest słyszalny podczasosłuchiwania za pomocąstetoskopu[11].Rzężenie (szmery) może być słyszalne w dotkniętym chorobą obszarze podczaswdechu[11]. Podczasopukiwania objętego infekcją płuca dźwięk może być stłumiony, natomiast zwiększony, a nie zmniejszonyrezonans głosowy odróżnia zapalenie płuc od występowaniapłynu w jamie opłucnej[9].
Obraz z tomografii komputerowej ukazujący prawostronne zapalenie płuc (lewa strona zdjęcia)
W diagnozie często wykorzystuje się zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej[10]. W łagodnych postaciach choroby obrazowanie konieczne jest tylko w razie potencjalnych powikłań, niejasnej przyczyny choroby oraz u osób, których stan nie uległ poprawie mimo leczenia[10][37]. Prześwietlenie zalecane jest u osób w stanie na tyle poważnym, że wymagają hospitalizacji[37]. Wyniki jednak nie zawsze korelują ze stadium zaawansowania choroby i nie pozwalają na wiarygodne rozróżnienie pomiędzy infekcją o podłożu bakteryjnym a wirusowym[10].
Obrazy RTG zapalenia płuc można sklasyfikować jako przedstawiającepłatowe zapalenie płuc,oskrzelowe zapalenie płuc (znane również jako zrazikowe zapalenie płuc) orazśródmiąższowe zapalenie płuc[40]. Bakteryjne, pozaszpitalne zapalenie płuc w postaci klasycznej wykazuje konsolidację jednegosegmentarnego płata płuca i znane jest jako płatowe zapalenie płuc[20]. Wyniki mogą jednak się różnić, a w innych typach zapalenia płuc powszechne są inne wzory zmian[20]. W aspiracyjnym zapaleniu płuc obraz może wykazywać dwustronną nieprzezroczystość głównie u podstawy płuc i po prawej stronie[20]. Obrazy wirusowego zapalenia płuc mogą wydawać się normalne, płuca nadmiernie rozdęte, z dwustronnymi niejednolitymi obszarami lub podobne do bakteryjnego zapalenia płuc z konsolidacją płata[20]. Zmiany mogą nie być widoczne w obrazach RTG we wczesnych stadiach choroby, zwłaszcza w wypadku odwodnienia; mogą być również trudne do zinterpretowania u osóbotyłych lub z historią chorób płuc[11]. W ostatnich latach istotne badania kliniczne wykazały, że ultrasonografia klatki piersiowej, wykonywana przez doświadczonych specjalistów, charakteryzuje się dokładnością diagnostyczną równą, a nawet przewyższającą radiografię klatki piersiowej w diagnostyce zapalenia płuc. Podejście to znajduje coraz szersze zastosowanie w praktyce klinicznej[41]. W trudnych do określenia przypadkach dodatkowe informacje można uzyskać dziękitomografii komputerowej[20].
U pacjentów leczonych pozaszpitalnie określenie czynnika przyczynowego jest nieopłacalne i zazwyczaj nie wpływa na zmianę sposobu leczenia[10]. U osób, które nie odpowiadają na leczenie, należy rozważyć wykonanieposiewu plwociny, natomiast u osób z przewlekłym, produktywnym kaszlem należy wykonać badanie posiewowe w kierunku kulturprątków gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis)[37]. Badania w kierunku wykrycia innych określonych organizmów mogą być zalecane w czasie epidemii w celu ochrony zdrowia publicznego[37]. U osób hospitalizowanych ze względu na kilka chorób zaleca się zarówno badanie plwociny, jak iposiew krwi[37] oraz przeprowadzenie badania moczu w kierunkuprzeciwciał przeciwko bakteriomLegionella iStreptococcus[42]. Infekcje wirusowe mogą zostać potwierdzone poprzez wykrycie wirusa lub przeciwciał przeciw niemu za pomocą, między innymi, techniki hodowli kultury lubreakcji łańcuchowej polimerazy (PCR)[6]. Rutynowe badania mikrobiologiczne pozwalają określić czynnik przyczynowy zaledwie w 15% przypadków[9].
Profilaktyka obejmujeszczepienia, działania środowiskowe oraz właściwe leczenie innych problemów zdrowotnych[10]. Szacuje się, że wprowadzenie odpowiednich działań profilaktycznych na skalę globalną pozwoliłoby zmniejszyć umieralność wśród dzieci o 400 000, a powszechna dostępność odpowiedniego leczenia umożliwiłaby zmniejszenie liczby zgonów dzieci o kolejne 600 000[12].
Szczepienie zapobiega pewnym bakteryjnym i wirusowym typom zapalenia płuc zarówno u dzieci, jak i u dorosłych.Szczepionka przeciw grypie jest umiarkowanie skuteczna przeciwkogrypie typu A i B[6][45].Centrum Zwalczania i Zapobiegania Chorobom (ang.Center for Disease Control and Prevention, CDC) zaleca coroczne szczepienia dla wszystkich w wieku powyżej 6 miesięcy[46]. Zaszczepienie pracowników służby zdrowia zmniejsza ryzyko wirusowego zapalenia płuc wśród ich pacjentów[42]. W razie epidemii grypy leki jakamantadyna lubrymantadyna mogą pomóc uniknąć choroby[47]. Nie wiadomo, czyzanamiwir luboseltamiwir są skuteczne, ponieważ firma produkująca oseltamiwir nie zezwoliła na udostępnienie danych z badań klinicznych w celu przeprowadzenia niezależnej analizy[48].
Istnieją dowody potwierdzające skuteczność stosowania szczepień przeciwkoHaemophilus influenzae iStreptococcus pneumoniae[30]. Szczepienie dzieci przeciwkoStreptococcus pneumoniae doprowadziło do spadku liczby zachorowań wśród dorosłych, ponieważ wielu z nich zaraża się infekcjami od dzieci. Szczepionka przeciwStreptococcus pneumoniae dostępna jest również dla dorosłych; stwierdzono, że zmniejsza ona ryzyko inwazyjnej choroby pneumokokowej[49]. Przed zapaleniem płuc chronią również: szczepionka przeciwkrztuścowi,ospie wietrznej iodrze[50].
Zaleca się zarówno zaprzestaniepalenia[37], jak i zmniejszeniezanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach powodowanego np. przez gotowanie z wykorzystaniem drewna lubkału[10][12].Palenie tytoniu wydaje się być największym czynnikiem ryzyka rozwoju pneumokokowego zapalenia płuc u dorosłych niecierpiących poza tym na inne choroby[42]. Skutecznym środkiem zapobiegawczym może też być mycie rąk i zasłanianie ust podczas kasłania[50]. Zapobiec zarażeniu może też pomóc noszenie masek chirurgicznych przez chore osoby[42].
Odpowiednie leczenie choroby istniejącej (tj.AIDS,cukrzyca iniedożywienie) może zmniejszyć ryzyko zapalenia płuc[12][50][51]. U dzieci poniżej 6 miesiąca karmienie wyłącznie piersią zarówno zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby, jak i łagodzi jej przebieg[12]. U zakażonych HIV o liczbie komórek CD4 mniejszej niż 200 komórek/ml stosowaniekotrimoksazolu zmniejsza ryzykopneumocystozy[52] i może być również korzystne w profilaktyce u osób o obniżonej odporności, które nie mają HIV[53].
Badanie ciężarnych kobiet w kierunkupaciorkowców grupy B iChlamydia trachomatis oraz podawanieantybiotyku w razie potrzeby zmniejsza ryzyko zapalenia płuc u niemowląt[54][55]; skuteczne mogą być również środki zapobiegające przeniesieniu wirusa HIV z matki na dziecko[56]. Nie stwierdzono, by odsysanie z ust i gardła niemowlęciasmółki zpłynu owodniowego zmniejszało ryzyko aspiracyjnego zapalenia płuc, może natomiast być szkodliwe[57], więc w większości sytuacji nie zaleca się takich praktyk[57]. U osób starszych o słabym zdrowiu właściwa higiena jamy ustnej może zmniejszyć ryzyko aspiracyjnego zapalenia płuc[58].
W większości przypadków antybiotyki doustne, odpoczynek, prosteanalgetyki i płyny wystarczają, aby choroba całkowicie ustąpiła[37]. Osoby cierpiące również na inne schorzenia, osoby starsze lub mające znaczne trudności z oddychaniem mogą jednak wymagać bardziej zaawansowanej opieki. W razie nasilenia objawów, braku poprawy przy leczeniu ambulatoryjnym lub pojawieniu się powikłań konieczna może być hospitalizacja[37]. Na całym świecie około 7–13% przypadków u dzieci kończy się hospitalizacją[10], podczas gdy w krajach rozwiniętych do szpitala przyjmowanych jest od 22 do 42% dorosłych z pozaszpitalnym zapaleniem płuc[37]. Przy określaniu konieczności hospitalizacji dorosłych pacjentów zastosowanie znajduje skalaCURB-65[37]. Wynik od 0 do 1 umożliwia zazwyczaj leczenie ambulatoryjne, przy wyniku 2 konieczny jest krótkoterminowy pobyt w szpitalu lub ścisła kontrola, natomiast przy wyniku 3-5 zalecana jest hospitalizacja[37]. Przyjęte do szpitala powinny być dzieci, u których występujeduszność lub u którychsaturacja wynosi poniżej 90%[59]. Skutecznośćfizjoterapii klatki piersiowej w leczeniu zapalenia płuc jak dotąd nie została określona[60]. U osób przyjętych naoddział intensywnej terapii skuteczna może byćwentylacja nieinwazyjna[61]. Nie stwierdzono skuteczności dostępnych bez receptyleków przeciwkaszlowych[62] ani stosowaniacynku u dzieci[63]. Brakuje wystarczających dowodów na skutecznośćleków mukolitycznych[62].
W leczeniu bakteryjnego zapalenia płuc sprawdzają sięantybiotyki[64]. Wybór antybiotyku zależy w pierwszym rzędzie od charakterystyki chorego, to jest od jego wieku, ewentualnych chorób towarzyszących oraz miejsca nabycia infekcji. W Wielkiej Brytanii zalecane jestleczenie empiryczneamoksycyliną jako pierwsza linia leczenia w wypadkupozaszpitalnego zapalenia płuc; alternatywne opcje todoksycyklina lubklarytromycyna[37]. WAmeryce Północnej, gdzie atypowe formy pozaszpitalnego zapalenia płuc występują częściej,makrolidy (tj.azytromycyna luberytromocyna) i doksycyklina wyparły amoksycylinę w leczeniu pierwszego rzutu u dorosłych[21][65]. U dzieci z łagodnymi lub umiarkowanymi objawami amoksycylina pozostaje leczeniem pierwszego rzutu[59]. Nie zaleca się stosowaniafluorochinolonów w niepowikłanych przypadkach ze względu na możliwe działania niepożądane i wytwarzanie oporności w świetle braku większej korzyści klinicznej[21][66]. Leczenie tradycyjnie trwa od siedmiu do dziesięciu dni, coraz więcej dowodów przemawia jednak za tym, że krótsze leczenie (trzy do pięciu dni) przynosi podobne efekty[67]. W wypadkuszpitalnego zapalenia płuc zalecenia obejmującefalosporyny III i IV generacji,karbapenemy,fluorochinolony,aminoglikozydy iwankomycynę[68]. Antybiotyki te często podawane sądożylnie i stosowane łącznie[68]. Stan zdrowia ponad 90% pacjentów leczonych szpitalnie poprawia się po podaniu pierwszych antybiotyków[18].
Ogólnie rzecz biorąc,aspiracyjne zapalenie płuc leczone jest zachowawczo za pomocą antybiotyków wskazanych tylko w tym przypadku[69]. Wybór antybiotyku zależy od kilku czynników, w tym od charakteru organizmu podejrzanego o bycie czynnikiem choroby i od tego, czy chory zaraził się zapaleniem płuc pozaszpitalnie, czy też w warunkach szpitalnych. Do wybieranych często opcji należyklindamycyna, połączenieantybiotyku beta-laktamowego imetronidazolu lubaminoglikozydu[70]. W leczeniu aspiracyjnego zapalenia płuc stosowane są czasemkortykosteroidy, dowody na ich skuteczność są jednak ograniczone[69].
Po włączeniu leczenia w większości typów bakteryjnego zapalenia płuc stan chorego stabilizuje się w ciągu 3–6 dni[71]. Często potrzeba jednak kilku tygodni, by ustąpiła większość objawów[71]. Wyniki RTG normalizują się zazwyczaj w przeciągu czterech tygodni, a śmiertelność jest niska (poniżej 1%)[11][72]. Osoby starsze lub cierpiące na inne choroby płuc mogą potrzebować ponad 12 tygodni na wyzdrowienie[11]. U chorych wymagających hospitalizacji śmiertelność może osiągnąć nawet 10%, a u pacjentów wymagających intensywnej opieki nawet 30–50%[11]. Zapalenie płuc jest najpowszechniejszym spośródzakażeń szpitalnych kończących się śmiercią[18]. Przed pojawieniem się antybiotyków śmiertelność wśród hospitalizowanych chorych wynosiła zazwyczaj 30%[15].
Zasady prognozowania klinicznego opracowane zostały po to, by w sposób bardziej obiektywny przewidywać wyniki w odniesieniu do zapalenia płuc[18] Zasady te często brane są pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o ewentualnej hospitalizacji chorego[18]
Zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej w pozycji horyzontalnej. Znajdujący się niżej czarny obszar – prawe płuco – jest mniejszy, a pod nim widoczny jest biały obszar –płyn w jamie opłucnej. Jego rozmiar oznaczają czerwone strzałki. Strzałka A wskazuje płyn zbierający się z prawej strony klatki piersiowej. Strzałka B wskazuje szerokość prawego płuca. Rozmiar płuca jest mniejszy z uwagi na otaczający je płyn.
Przy zapaleniu płuc może się tworzyćwysięk opłucnowy wjamie opłucnej[74]. Czasami płyn ulega zakażeniu i powstajeropniaka opłucnowego[74]. W celu odróżnienia ropniaka od parapneumonicznego wysięku opłucnowego należy nakłuć jamę opłucnej w celu pobrania płynu do zbadania (torakocenteza)[74]. Jeśli okaże się, że jest to ropniak, konieczny będzie drenaż płynu, który często wymaga wykonaniadrenażu[74]. W ciężkich przypadkach ropniaka może okazać się konieczne leczenie chirurgiczne[74]. Infekcja może się utrzymywać, jeśli zakażony płyn nie zostanie odsączony, ponieważ antybiotyki nie przenikają dobrze do jamy opłucnowej. Jeśli płyn jest jałowy, należy go odsączyć tylko wtedy, gdy wywołuje objawy lub nie wchłania się[74].
Rzadko bakterie w płucu tworzą kieszonkę zakażonego płynu zwanąropniem płuca[74]. Ropnie płuca są zazwyczaj widoczne na prześwietleniu klatki piersiowej, jednak często trzeba wykonać tomografię komputerową klatki piersiowej dla potwierdzenia diagnozy[74]. Ropnie występują zazwyczaj w przypadku zapalenia płuc wskutek aspiracji i często zawierają kilka rodzajów bakterii. Leczenie ropnia polega najczęściej na długotrwałym przyjmowaniu antybiotyków, choć czasem wymaga zdrenowania przez chirurga bądź radiologa[74].
Zapalenie płuc może spowodować niewydolność układu oddechowego przez wywołaniezespołu ostrej niewydolności oddechowej (ARDS), co jest wynikiem działania samej infekcji i stanu zapalnego[22]. Płuca szybko wypełniają się płynem i włóknieją[22]. W przypadku zwłóknienia płuc w połączeniu z poważnymi trudnościami w oddychaniu spowodowanych obecnością płynu w pęcherzykach płucnych w celu utrzymania pacjenta przy życiu może być konieczna długotrwaławentylacja mechaniczna[22].
Zapalenie płuc to częsta choroba dotykająca rocznie około 450 milionów ludzi i występująca we wszystkich częściach świata[6]. Stanowi główną przyczynę zgonów wśród wszystkich grup wiekowych i rocznie powoduje 4 miliony zgonów (7% całkowitej liczby zgonów na świecie)[6][64]. Najwyższe współczynniki zgonów występują u dzieci poniżej piątego roku życia i osób dorosłych powyżej 75 roku życia[6]. Choroba występuje ok. pięć razy częściej wkrajach rozwijających się niż wkrajach rozwiniętych[6]. Wirusowe zapalenie płuc stanowi ok. 200 milionów przypadków[6]. W Stanach Zjednoczonych, zgodnie ze stanem na 2009 r., zapalenie płuc było ósmą pod względem częstości przyczyną zgonów[11].
W 2008 r. zapalenie płuc wystąpiło u ok. 156 milionów dzieci (151 milionów w krajach rozwijających się i 5 milionów w krajach rozwiniętych)[6]. Choroba doprowadziła do 1,6 milionami zgonów, co stanowiło 28–34% wszystkich zgonów u dzieci poniżej piątego roku życia. 95% tych zgonów wystąpiło w krajach rozwijających się[6][10]. Do krajów z największym odsetkiem osób cierpiących na zapalenie płuc należą: Indie (43 milionów), Chiny (21 milionów) i Pakistan (10 milionów)[77]. Choroba jest główną przyczyną zgonów wśród dzieci w krajach rozwijających się[6][64]. Wiele zgonów wystąpiło unoworodków. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia zgon jednej trzeciej noworodków był spowodowany zapaleniem płuc[78]. Teoretycznie można zapobiec ok. połowie zgonów, ponieważ dostępna jest skuteczna szczepionka przeciwko bakteriom, które je wywołują[79].
Plakat przedstawiający rekina, na którym widnieje napis „Zapalenie płuc uderza niczym rekin ludojad prowadzony przezrybę pilota – przeziębienie”. Works Progress Administration, 1936/1937
Zapalenie płuc było częstą chorobą w całej historii ludzkości[80]. WedługHipokratesa (ok. 460 – 370 p.n.e.)[80] „zapalenie i schorzenia opłucnej charakteryzują się: ostrą gorączką, bólem po jednej stronie lub obu, obecnością kaszlu przy oddychaniu, a wykrztuszane plwociny są o zabarwieniu jasnym lub szarym. Mogą być również rzadkie i spienione lub mieć inny charakter (...) Choroba jest nieuleczalna, kiedy się rozwinie, a opłucna chorego pozostanie nieoczyszczona. Złym objawem jest również duszność, rzadki i gryzący zapach moczu, jeśli chory poci się na szyi i głowie, rzężenie”[81]. Jednak według Hipokratesa zapalenie płuc to choroba „określona przez przodków.” Przedstawił on również wyniki drenażu chirurgicznego ropniaków. WedługMojżesza Majmonidesa (1135–1204 r.) „podstawowymi objawami zawsze występującymi przy zapaleniu płuc są: ostra gorączka, kłującyopłucnowy ból z boku, krótkie i szybkie oddechy, nierównypuls, kaszel”[82]. Ten kliniczny opis jest dość podobny do opisu we współczesnych podręcznikach i przedstawia zakres wiedzy medycznej począwszy odśredniowiecza aż do XIX w.
Edwin Klebs jako pierwszy zaobserwował bakterie w drogach oddechowych u osób, które zmarły z powodu zapalenia płuc w 1875 r[83]. Pierwsza praca przedstawiona przezCarla Friedländera[84] iAlberta Fränkela[85] odpowiednio w latach 1882 i 1884 opisywała dwie częste przyczyny bakteryjne: paciorkowca zapalenia płucStreptococcus pneumoniae i pałeczkę zapalenia płucKlebsiella pneumoniae. Dzięki pierwszej pracy Friedländera wprowadzonobarwienie metodą Grama, tj. podstawowe badanie laboratoryjne obecnie wciąż stosowane do identyfikacji i klasyfikacji bakterii. PracaHansa Christiana Grama opisująca procedurę w 1884 r. pozwoliła na rozróżnienie dwóch bakterii i wykazała, że więcej niż jeden mikroorganizm może być przyczyną zapalenia płuc[86]
SirWilliam Osler, znany jako „ojciec współczesnej medycyny”, zdał sobie sprawę z tego, ile zgonów i schorzeń spowodowało zapalenie płuc i w 1918 r. opisał je jako „straszliwy mór”, ponieważ w tym czasie zapalenie płuc powodowało więcej zgonów niżgruźlica.John Bunyan po raz pierwszy użył tego wyrażenia w odniesieniu do „suchot” (gruźlicy)[87][88]. Osler nazwał również zapalenie płuc „przyjacielem staruszka”, ponieważ śmierć była często szybka i bezbolesna; istniało natomiast wiele wolniejszych i bardziej bolesnych sposobów na śmierć[15].
Dzięki rozwojowi w latach 1900–1909 leczenie zapalenia płuc było skuteczniejsze. W XX w., wraz z pojawieniem siępenicyliny i innych antybiotyków, współczesnych technik chirurgicznych i intensywnej opieki, umieralność z powodu zapalenia płuc, zbliżywszy się do 30%, ostro spadła w krajach rozwiniętych. W 1988 r. zaczęto szczepienie niemowląt przeciwkoHaemophilus influenzae typu B, dzięki czemu wkrótce gwałtownie spadła zachorowalność[89]. W 1977 r. rozpoczęto szczepienie dorosłych przeciwko paciorkowcu zapalenia płucStreptococcus pneumoniae, a w 2000 r. u dzieci, co poskutkowało podobnym spadkiem zachorowalności[90].
Ze względu na dużą zachorowalność na zapalenie płuc w krajach rozwijających się i stosunkowo niską świadomość choroby w krajach rozwiniętych światowa społeczność zajmująca się problematyką zdrowotną ogłosiła 12 listopadaŚwiatowym Dniem Zapalenia Płuc. To dzień, w którym zainteresowani obywatele i decydenci podejmują działania przeciwko chorobie[91]. Globalny koszt gospodarczy pozaszpitalnego zapalenia płuc oszacowano na 17 miliardów dolarów[11].
↑abTintinalli, Judith E.: Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies, 2010, s. 480.ISBN 0-07-148480-9. (ang.).
↑J. Darby, Buising, K. Could it be Legionella?. „Australian family physician”. 37 (10), s. 812–815, 2008.PMID:19002299. (ang.).
↑A Ortqvist, Hedlund, J, Kalin, M. Streptococcus pneumoniae: epidemiology, risk factors, and clinical features. „Seminars in respiratory and critical care medicine”. 26 (6), s. 563–574, 2005.DOI:10.1055/s-2005-925523.PMID:16388428. (ang.).
↑editors, Raleigh A. Bowden, Per Ljungman, David R. Snydman: Transplant infections. Wyd. 3. Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins, 2010, s. 187.ISBN 978-1-58255-820-2. (ang.).
↑C.S. Eom, Jeon, C.Y.; Lim, J.W.; Cho, E.G.; Park, S.M.; Lee, K.S. Use of acid-suppressive drugs and risk of pneumonia: a systematic review and meta-analysis. „CMAJ: Canadian Medical Association journal = journal de l’Association medicale canadienne”. 183 (3), s. 310–319, 22 lutego 2011.DOI:10.1503/cmaj.092129.PMID:21173070. (ang.).
↑abS.C. Ranganathan, Sonnappa, S. Pneumonia and other respiratory infections. „Pediatric clinics of North America”. 56 (1), s. 135–156, xi, 2009.DOI:10.1016/j.pcl.2008.10.005.PMID:19135585. (ang.).
↑4. W: edited by Stephen J. McPhee, Gary D. Hammer: Pathophysiology of disease. An introduction to clinical medicine. Wyd. 6. New York: McGraw-Hill Medical, 2010.ISBN 0-07-162167-9. (ang.). Brak numerów stron w książce
↑15. W: Vinay Kumar: Robbins and Cotran pathologic basis of disease. Wyd. 8. Philadelphia, PA: Saunders/Elsevier, 2010.ISBN 1-4160-3121-9. (ang.). Brak numerów stron w książce
↑abT. Lynch, Bialy, L., Kellner, J.D., Osmond, M.H., Klassen, T.P., Durec, T., Leicht, R., Johnson, D.W. A systematic review on the diagnosis of pediatric bacterial pneumonia: when gold is bronze. „PLoS ONE”. 5 (8), s. e11989, 2010-08-06.DOI:10.1371/journal.pone.0011989.PMID:20700510. (ang.).
↑abcdefghijklmnW.S. Lim, Baudouin, S.V., George, R.C., Hill, A.T., Jamieson, C., Le Jeune, I., Macfarlane, J.T., Read, R.C., Roberts, H.J., Levy, M.L., Wani, M., Woodhead, M.A., Pneumonia Guidelines Committee of the BTS Standards of Care, Committee. BTS guidelines for the management of community acquired pneumonia in adults: update 2009. „Thorax”. 64 (Suppl 3), s. iii1–55, październik 2009.DOI:10.1136/thx.2009.121434.PMID:19783532. (ang.).
↑F. Saldías, Méndez, J.I., Ramírez, D., Díaz, O. [Predictive value of history and physical examination for the diagnosis of community-acquired pneumonia in adults: a literature review]. „Revista medica de Chile”. 135 (4), s. 517–528, 2007.PMID:17554463. (ang.).
↑abS.A. Call, Vollenweider, M.A., Hornung, C.A., Simel, D.L., McKinney, W.P. Does this patient have influenza?. „JAMA: the Journal of the American Medical Association”. 293 (8), s. 987–997, 2005-02-23.DOI:10.1001/jama.293.8.987.PMID:15728170. (ang.).
↑abcdL.A. Mandell, Wunderink, R.G.; Anzueto, A.; Bartlett, J.G.; Campbell, G.D.; Dean, N.C.; Dowell, S.F.; File T.M., Jr; Musher, D.M.; Niederman, M.S.; Torres, A.; Whitney, C.G.; Infectious Diseases Society of, America; American Thoracic, Society. Infectious Diseases Society of America/American Thoracic Society consensus guidelines on the management of community-acquired pneumonia in adults. „Clinical infectious diseases: an official publication of the Infectious Diseases Society of America”. 44 (Suppl 2), s. S27–72, 1 marca 2007.DOI:10.1086/511159.PMID:17278083. (ang.).
↑L Dunn. Pneumonia: classification, diagnosis and nursing management. „Nursing standard (Royal College of Nursing (Great Britain): 1987)”. 19 (42), s. 50–54, 2005 29 czerwca-5 lipca.PMID:16013205. (ang.).
↑T Jefferson, Di Pietrantonj, C., Rivetti, A., Bawazeer, G.A., Al-Ansary, L.A., Ferroni, E. Vaccines for preventing influenza in healthy adults. „Cochrane database of systematic reviews”, s. CD001269, 2010-07-07.DOI:10.1002/14651858.CD001269.pub4.PMID:20614424. (ang.).
↑Jefferson T., Deeks J.J., Demicheli V., Rivetti D., Rudin M. Amantadine and rimantadine for preventing and treating influenza A in adults. „Cochrane Database Syst Rev”, s. CD001169, 2004.DOI:10.1002/14651858.CD001169.pub2.PMID:15266442. (ang.).
↑T. Jefferson, Jones, M.A.; Doshi, P.; Del Mar, C.B.; Heneghan, C.J.; Hama, R.; Thompson, M.J. Neuraminidase inhibitors for preventing and treating influenza in healthy adults and children. „Cochrane database of systematic reviews”. 1, s. CD008965, 18 stycznia 2012.DOI:10.1002/14651858.CD008965.pub3.PMID:22258996. (ang.).
↑S.A. Moberley, Holden, J., Tatham, D.P., Andrews, R.M. Vaccines for preventing pneumococcal infection in adults. „Cochrane database of systematic reviews”, s. CD000422, 2008-01-23.DOI:10.1002/14651858.CD000422.pub2.PMID:18253977. (ang.).
↑DM Gray, Zar, HJ. Community-acquired pneumonia in HIV-infected children: a global perspective. „Current opinion in pulmonary medicine”. 16 (3), s. 208–216, May 2010.DOI:10.1097/MCP.0b013e3283387984.PMID:20375782. (ang.).
↑L. Huang, Cattamanchi, A.; Davis, J.L.; den Boon, S.; Kovacs, J.; Meshnick, S.; Miller, R.F.; Walzer, P.D.; Worodria, W.; Masur, H.; International HIV-associated Opportunistic Pneumonias (IHOP), Study; Lung HIV, Study. HIV-associated Pneumocystis pneumonia. „Proceedings of the American Thoracic Society”. 8 (3), s. 294–300, June 2011.DOI:10.1513/pats.201009-062WR.PMID:21653531. (ang.).
↑Green H., Paul M., Vidal L., Leibovici L. Prophylaxis for Pneumocystis pneumonia (PCP) in non-HIV immunocompromised patients. „Cochrane Database Syst Rev”, s. CD005590, 2007.DOI:10.1002/14651858.CD005590.pub2.PMID:17636808. (ang.).
↑M. Taminato, Fram, D.; Torloni, M.R.; Belasco, A.G.; Saconato, H.; Barbosa, D.A. Screening for group B Streptococcus in pregnant women: a systematic review and meta-analysis. „Revista latino-americana de enfermagem”. 19 (6), s. 1470–1478, November–December 2011.PMID:22249684. (ang.).
↑T Darville. Chlamydia trachomatis infections in neonates and young children. „Seminars in pediatric infectious diseases”. 16 (4), s. 235–244, October 2005.DOI:10.1053/j.spid.2005.06.004.PMID:16210104. (ang.).
↑abA. Roggensack, Jefferies, A.L.; Farine, D.; Basso, M.; Delisle, M.F.; Hudon, L.; Mundle, W.R.; Murphy-Kaulbeck, L.C.; Ouellet, A.; Pressey, T. Management of meconium at birth. „Journal of obstetrics and gynaecology Canada: JOGC = Journal d’obstetrique et gynecologie du Canada: JOGC”. 31 (4), s. 353–354, 355–7, 2009.PMID:19497156. (ang.).
↑C.D. van der Maarel-Wierink, Vanobbergen, J.N.; Bronkhorst, E.M.; Schols, J.M.; de Baat, C. Oral health care and aspiration pneumonia in frail older people: a systematic literature review. „Gerodontology”, s. no, 6 marca 2012.DOI:10.1111/j.1741-2358.2012.00637.x.PMID:22390255. (ang.).
↑abJ.S. Bradley, Byington, C.L., Shah, S.S., Alverson, B., Carter, E.R., Harrison, C., Kaplan, S.L., Mace, S.E., McCracken G.H., Jr, Moore, M.R., St Peter, S.D., Stockwell, J.A., Swanson, J.T. The Management of Community-Acquired Pneumonia in Infants and Children Older Than 3 Months of Age: Clinical Practice Guidelines by the Pediatric Infectious Diseases Society and the Infectious Diseases Society of America. „Clinical infectious diseases: an official publication of the Infectious Diseases Society of America”. 53 (7), s. e25–76, 2011-08-31.DOI:10.1093/cid/cir531.PMID:21880587. (ang.).
↑M. Yang, Yuping, Y., Yin, X., Wang, B.Y., Wu, T., Liu, G.J., Dong, B.R. Chest physiotherapy for pneumonia in adults. „Cochrane database of systematic reviews”, s. CD006338, 2010-02-17.DOI:10.1002/14651858.CD006338.pub2.PMID:20166082. (ang.).
↑Y. Zhang, Fang, C.; Dong, B.R.; Wu, T.; Deng, J.L. Oxygen therapy for pneumonia in adults. „Cochrane database of systematic reviews”. 3, s. CD006607, 14 marca 2012.DOI:10.1002/14651858.CD006607.pub4.PMID:22419316. (ang.).
↑abChang C.C., Cheng A.C., Chang A.B. Over-the-counter (OTC) medications to reduce cough as an adjunct to antibiotics for acute pneumonia in children and adults. „Cochrane Database Syst Rev”. 2, s. CD006088, 2012.DOI:10.1002/14651858.CD006088.pub3.PMID:22336815. (ang.).
↑B.A. Haider, Lassi, Z.S.; Ahmed, A.; Bhutta, Z.A. Zinc supplementation as an adjunct to antibiotics in the treatment of pneumonia in children 2 to 59 months of age. „Cochrane database of systematic reviews”, s. CD007368, 5 października 2011.DOI:10.1002/14651858.CD007368.pub2.PMID:21975768. (ang.).
↑N. Eliakim-Raz, Robenshtok, E.; Shefet, D.; Gafter-Gvili, A.; Vidal, L.; Paul, M.; Leibovici, L. Empiric antibiotic coverage of atypical pathogens for community-acquired pneumonia in hospitalized adults. „Cochrane database of systematic reviews”. 9, s. CD004418, 12 września 2012.DOI:10.1002/14651858.CD004418.pub4.PMID:22972070. (ang.).
↑J Rello. Demographics, guidelines, and clinical experience in severe community-acquired pneumonia. „Critical care (London, England)”. 12 Suppl 6, s. S2, 2008.PMID:19105795. (ang.).
↑abcdefghiH Yu. Management of pleural effusion, empyema, and lung abscess. „Seminars in interventional radiology”. 28 (1), s. 75–86, 2011.PMID:22379278. (ang.).
↑I Rudan, Boschi-Pinto, C, Biloglav, Z, Mulholland, K, Campbell, H. Epidemiology and etiology of childhood pneumonia. „Bulletin of the World Health Organization”. 86 (5), s. 408–416, 2008.DOI:10.2471/BLT.07.048769.PMID:18545744. (ang.).
↑Garenne M., Ronsmans C., Campbell H. The magnitude of mortality from acute respiratory infections in children under 5 years in developing countries. „World Health Stat Q”. 45 (2–3), s. 180–191, 1992.PMID:1462653. (ang.).
↑WHO. Pneumococcal vaccines. WHO position paper. „Wkly. Epidemiol. Rec.”. 74 (23), s. 177–183, 1999.PMID:10437429. (ang.).
↑Klebs E. Beiträge zur Kenntniss der pathogenen Schistomyceten. VII Die Monadinen. „Arch. Exptl. Pathol. Parmakol.”. 4 (5/6), s. 40–488, 1875-12-10. (ang.).
↑Friedländer C. Über die Schizomyceten bei der acuten fibrösen Pneumonie. „Virchow’s Arch pathol. Anat. U. Physiol.”. 87 (2), s. 319–324, 1882-02-04.DOI:10.1007/BF01880516. (ang.).
↑Fraenkel A. Über die genuine Pneumonie, Verhandlungen des Congress für innere Medicin. „Dritter Congress”. 3, s. 17–31, 1884-04-21. (ang.).
↑Gram C. Über die isolierte Färbung der Schizomyceten in Schnitt- und Trocken-präparaten. „Fortschr. Med”. 2 (6), s. 185–189, 1884-03-15. (ang.).
↑Adams W.G., Deaver K.A., Cochi S.L.,et al.. Decline of childhood Haemophilus influenzae type B (Hib) disease in the Hib vaccine era. „JAMA”. 269 (2), s. 221–226, January 1993.DOI:10.1001/jama.269.2.221.PMID:8417239. (ang.).
↑Whitney C.G., Farley M.M., Hadler J.,et al.. Decline in invasive pneumococcal disease after the introduction of protein-polysaccharide conjugate vaccine. „N. Engl. J. Med.”. 348 (18), s. 1737–1746, May 2003.DOI:10.1056/NEJMoa022823.PMID:12724479. (ang.).
John F. Murray: Murray and Nadel’s textbook of respiratory medicine. Wyd. 5. Philadelphia, PA: Saunders/Elsevier, 2010.ISBN 1-4160-4710-7. (ang.). Brak numerów stron w książce
