Zaibatsu (jap. 財閥 dosł. „grupa, klika, koteria finansowa”) –japoński termin oznaczający „rodzinnykartel finansowy”,syndykat,konglomerat.
Określenie to było używane w XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku w odniesieniu do wielkich grupbankowo-przemysłowych kontrolowanych przez pojedyncze rodziny. Cztery największe zaibatsu (jap. 四大財閥 yondai zaibatsu) wywodziły się jeszcze zokresu Edo. Były to:Mitsubishi,Mitsui,Sumitomo iYasuda. Korporacje „drugiego poziomu”, które pojawiły się pomiędzywojną rosyjsko-japońską a wojną na Pacyfiku to:Okura,Koga,Nakajima iAyukawa. Zaibatsu często są określane jakoplutokracja[1]. Aż do końcaII wojny światowej odgrywały istotną rolę na japońskiej scenie politycznej, mając duży wpływ napartie polityczne irząd. Większość zaibatsu (m.in. Mitsui, Sumimoto i Yasuda, związane z przemysłem ciężkim) wspierała tzw. aktywną politykę zagraniczną, oznaczającą rozwiązywanie problemów na drodze zbrojnej. Uważa się, że wpływ zaibatsu na politykę istotnie przyczynił się do agresywnej postawy Japonii na arenie międzynarodowej w pierwszej połowie XX wieku.
Zaibatsu zostały technicznie zlikwidowane przez reformy przeprowadzone w czasie amerykańskiejokupacji Japonii poII wojnie światowej. Majątki rodów kontrolujących zostały skonfiskowane,holdingi pełniące rolę „głów” dla poszczególnych zaibatsu – wyeliminowane. Rady dyrektorów, kluczowe dla starego systemu opierającego się na koordynacji między przedsiębiorstwami, zostały prawnie zabronione. Dziesięć zaibatsu, na których skupiły się działaniaSCAP (władz okupacyjnych) w 1946 roku, to między innymi Asano, Furukawa, Nakajima, Nissan, Nomura i Okura.Matsushita początkowo również było przeznaczone do rozbicia, mimo iż nie należało do zaibatsu. Zostało uratowane dziękipetycjizwiązków zawodowych, którą podpisało 15 tys.pracowników i ich rodzin.
Całkowita likwidacja zaibatsu nigdy nie została przeprowadzona, między innymi dlatego, żezeitgeist sprzyjał tego typu konglomeratom. W powszechnej opinii były one korzystne, a opinie japońskiego społeczeństwa, pracowników izarządów zaibatsu oraz biurokracji na temat planów rozbicia zaibatsu wahały się od braku entuzjazmu do dezaprobaty. Dodatkowo, zmiana polityki okupacyjnej, związana z rosnącymi obawami przedkomunizmem, spowodowała mocne ograniczenie, jeśli nie zakończenie, eliminacji zaibatsu.
Keiretsu, spadkobiercy korporacyjnego dziedzictwa zaibatsu, pozostały współzależne na podstawowym poziomie, ale zostały zniszczone stare mechanizmy finansowej i administracyjnej kontroli. Pomimo braku fundamentalnych zmian dotyczących istnienia wielkich korporacji przemysłowych w Japonii, charakterystyczne dla zaibatsu pionowe struktury decyzyjne, kończące się jedną rodziną, zostały zastąpione przez poziome związki między stowarzyszeniami i koordynację obecnie charakterystyczną dla keiretsu. Jest to istotna różnica. Japoński terminkeiretsu (jap. 系列), oznaczający „związki” lub „połączenia”, może być interpretowany jako wskazujący na istnienie tej różnicy.