Podgatunkijuara ipuruensis zostały przez niektóre ujęcia systematyczne uznane za gatunki odrębne odA. seniculus, ale dane molekularne potwierdzają ich rozpoznanie jako podgatunki[18].
Skóra, czaszka i szkielet pozaczaszkowy dorosłego samca (sygnatura BMNH Mammals 1903.9.1.1) ze zbiorówMuzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany w lutym 1902 roku[20].
Lektotyp wyznaczony w 2006 roku przez Renato Gregorina: skóra, czaszka i szkielet pozaczaszkowy dorosłego samca (sygnatura NRM A63 1217) ze zbiorów Naturhistoriska riksmuseet w Sztokholmie; okaz zebrany 10 grudnia 1935 roku przezAlfonso Olallę[22].
A. seniculus juara –wyjec nadrzeczny – zachodnia część amazońskiej Brazylii na południe od rzeki Solimões, rozciągająca się na zachód do amazońskiej części Peru, w dorzeczu rzekiJuruá i, uznając formęamazonica za synonim, rozciągającą się przez rzekę Solimões do międzyrzecza rzek Japurá i Negro; granica zachodnia nieznana.
A. seniculus puruensis –wyjec brazylijski – brazylijska część Amazonii, od dorzecza rzeki Juruá na wschód do dolnego biegu rzekiMadeira i środkowego biegu rzekiAripuana, rozciągająca się na wschód przez górny bieg rzeki Aripuana do rzekiTeles Pires, na południe zasięg ograniczony do północnej części rzekiAbuna, lewobrzeżnego dopływu rzeki Madeira rozciągającego się wzdłuż północnej granicyBoliwii; występowanie w północnejRondônii na południe od rzekiJi-Paraná niepewne, chociaż występuje w południowej Rondônii, nad rzeką Mamore-Guapore, wSerra dos Pacaás Novos i na wschodzie przezSerra dos Parecis do rzeki Teles Pires.
Długość ciała (bez ogona)samic 48–57 cm,samców 51–63 cm, długość ogona samic 52–69 cm, samców 57–80 cm; masa ciała samic 4,1–7 kg, samców 5,4–9 kg[26][27]. Duża małpa o ciemnoczerwonym lub purpurowo-brązowym ubarwieniu. Grzbiet i boki jaśniejsze, jaskrawo ubarwione pomarańczowo-czerwono lub złocisto. Głowa jest duża, u samców z wydatnymi workami krtaniowymi. Broda mniej lub bardziej wykształcona, znacznie dłuższa usamców niż usamic. Silnie rozwinięta górna partia ciała, o mocnych ramionach. Dolna część ciała w porównaniu z górną wydaje się mała i słabo rozwinięta. Twarz w przeważającej części naga i czarna. Długi ogon o spłaszczonej, nieowłosionej końcówce, zapewniającej pewny chwyt. Ogon, broda i kończyny dolne są u silnych, starych samców często czarne.Wenezuelskie odmiany wyjców są ubarwione prawie jednolicie purpurowo-czerwono.
Wyjec rudy zamieszkuje tropikalnelasy deszczowe do wysokości 1200 mn.p.m. Większość życia spędzają na drzewach. W poruszaniu się wśród gałęzi pomaga im chwytny ogon. Żyją w grupach rodzinnych (składających się z 5–10 osobników), którym przewodzi silny samiec. Młode samce są wypędzane przez dominującego osobnika z grupy rodzinnej. Samce po objęciu grupy, zabijają nie swoje młode. Są aktywne za dnia, kiedy to poszukują w koronach drzew oraz wśródlian, pożywienia. Zachowują się spokojnie i poruszają wolno, na tyle ostrożnie, że są trudne do zauważenia. Jedynie odchody spadające na ziemię, zdradzają obecność wyjców w koronach drzew. W razie zagrożenia celująodchodami imoczem w intruza. Często przebywają na gałęziach tuż nad powierzchnią wody. Schodzą wówczas na brzeg, gdzie piją wodę i zlizują sól z piaszczystych łach oraz zjadają bogatą w składniki mineralne glebę. Wyjce żywią sięowocami,kwiatami oraz nadającymi się do jedzenialiśćmi. Śpią do 15 godzin na dobę. O świcie często nawołują się, wydając charakterystyczne odgłosy, które słychać w promieniu 5 kilometrów. U samców kość gnykowa jest silnie skostniała i służy jakorezonator. Wycie służy do komunikacji wewnątrz grupy, informacji orewirze i jest demonstracją siły danej grupy.
Sezon rozrodczy przypada na okres od maja do lipca. Dominujący samieckopuluje z samicami w obrębie grupy.Ciąża u samicy trwa 186–194 dni. Po tym okresie samica wydaje na świat jedno młode, o masie urodzeniowej 263 g, które nosi później ze sobą. Dojrzałość płciową samce uzyskują w 7. roku życia, natomiast samice dwa lata wcześniej. Tylko 25% młodych przeżywa pierwszy rok życia.
IUCN za osobne gatunki uznaje wyjca nadrzecznego (A. juara) i wyjca brazylijskiego (A. puruensis); klasyfikuje je, odpowiednio, jako gatunek najmniejszej troski igatunek narażony (VU,vulnerable)[28][29].
↑abA.A.LinkA.A. i inni,Alouatta seniculus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2022-2 [dostęp 2023-09-14](ang.).
↑abNazwy polskie za:W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 42–43.ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): SpeciesAlouatta seniculus. [w:]Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-14].
↑N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Alouatta seniculus (Linnaeus, 1766). [w:]ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
↑R. Gregorin. Taxonomia e variação geográfica das espécies do gênero Alouatta Lacépède (Primates, Atelidae) no Brasil. „Revista Brasileira de Zoologia”. 23 (1), s. 129, 2006.DOI:10.1590/S0101-81752006000100005. (hiszp.).
A.J.E. Lönnberg. Notes on members of the genera Alouatta and Aotus. „Arkiv för Zoologi”. 33A (10), s. 1–44, 1941. (ang.).
J.H. Reichholf & G. Steinbach (red.); autorzy tekstów: J. Diller, S. Graf, W. Hagen, H. Hagen, U. Heckner-Bisping, P. Hey-Reidt, K. Janke, E. Keller, B.P. Kremer, J. Markl, B. Markl, H.F. Moeller, J.H. Reichholf, M. Schmitt, A. Sigl & U. Weinhold: Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 124, seria: Leksykon zwierząt.ISBN 83-7227-610-2. (pol.).
L. Cortés-Ortiz, A.B. Rylands & R.A. Mittermeier: The taxonomy of howler monkeys: Integrating old and new knowledge from morhological and genetic studies. W: M.M. Kowalewski, P.A. Garber, L. Cortés-Ortiz, B. Urbani & D. Youlatos: Howler Monkeys. New York: Springer New York, 2015, s. 55–84.ISBN 978-1-4939-4299-2. (ang.).
The Key to Scientific Names,J.A.J.A.Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billermanet al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca(ang.).
