Wolontariat (łac.voluntarius – dobrowolny) – dobrowolna, bezpłatna, świadomapraca na rzecz innych osób lub całegospołeczeństwa, wykraczająca poza związki rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie.
Wolontariusz to osoba pracująca na zasadzie wolontariatu. Według ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wolontariuszem jest ten, kto dobrowolnie i świadomie oraz bez wynagrodzenia angażuje się w pracę na rzecz osób, organizacji pozarządowych, a także rozmaitych instytucji działających w różnych obszarach społecznych. Instytucje te nie mogą korzystać z pracy wolontariuszy przy prowadzonej działalności gospodarczej, czego wprost zakazuje ustawa.
Określeniebezpłatna nie oznaczabezinteresowna, leczbez wynagrodzenia materialnego. W rzeczywistości wolontariusz uzyskuje liczne korzyści niematerialne: satysfakcję, spełnienie swoich motywacji (poczucie sensu, uznanie ze strony innych, podwyższeniesamooceny itd.), zyskuje nowych przyjaciół i znajomych, zdobywa wiedzę, doświadczenie i nowe umiejętności, a w związku z tym i lepszą pozycję narynku pracy.
Określeniewykraczająca poza związki rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie oznacza, że nie każda praca na rzecz innych jest wolontariatem. Np. pomoc własnej babci wolontariatem nie jest, natomiast pomoc starszej osobie w pobliskimhospicjum czydomu pomocy społecznej – jest.
U początku swojego istnienia wolontariat nie miał ram instytucjonalnych, z czasem zaistniał w organizacjach kościelnych, samopomocowych, a wreszciepozarządowych.
Zasadniczym pojęciem związanym z wolontariatem jestmotywacja. Aby dana praca wolontaryjna była pomyślna, zazwyczaj konieczne jest, aby zarówno sam wolontariusz, jak i organizacja z nim współpracująca, były świadome jego motywacji.
Najczęstsze motywacje wolontariuszy:
chęć zrobienia czegoś dobrego, pożytecznego;
potrzeba kontaktu z ludźmi lub nawiązania nowych znajomości;
chęć bycia potrzebnym;
chęć spłacenia dobra, które kiedyś od kogoś się otrzymało (zobacz także:filantropia,humanitaryzm);
chęć zdobycia nowych umiejętności oraz doświadczeń zawodowych i życiowych;
Wolontariat wPolsce rozwija się od 1990 r. w licznie powstających od tego rokuorganizacjach pozarządowych. Z ogólnopolskich badańStowarzyszenia Klon/Jawor z 2008 roku wynika, że około 11,3%, czyli blisko 4 mln dorosłych Polaków, jest lub bywa wolontariuszami[3].
Mimo to wolontariat jest w Polsce zjawiskiem znacznie mniej powszechnym, niż w krajach zachodnich. Wynika to zapewne z trzech przyczyn:
brak tradycji wolontariatu, przekazywanej z pokolenia na pokolenie (przerwa spowodowana okresemPRL);
dążenie do podniesienia standardu życia, które powoduje, że najpierw zaspokaja się własne potrzeby (np. samodzielne mieszkanie), a dopiero w drugiej kolejności potrzeby społeczne;
względnie niska świadomość możliwości działania społecznego w organizacjach pozarządowych.
Wolontariat w Polsce jest unormowany prawnie poprzez uchwaloną 24 kwietnia 2003 ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2024 r. poz. 1491). Po raz pierwszy w polskim prawie zostały w niej zdefiniowane takie pojęcia, jak: „wolontariusz”, „organizacja pozarządowa” oraz „działalność pożytku publicznego”. Ustawa reguluje zasady angażowania wolontariuszy, ich prawa i obowiązki oraz przysługujące im świadczenia. Nad realizacją postanowień ustawy czuwa powołany przy Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Departament Ekonomii Społecznej i Pożytku Publicznego[4].
W Polsce istnieje Sieć Centrów Wolontariatu, które oprócz promocji tej idei zajmują się:
pośrednictwem ofert pomiędzy organizacjami a osobami chcącymi zostać wolontariuszami;
przygotowywaniem obydwu tych grup do współpracy[5];
konsultowaniem zmian aktów prawnych i strategii dotyczących wolontariatu i aktywności społecznej.
Nie należy mylić wolontariatu zwoluntaryzmem (kierunkiem filozoficznym).
Określeniaspołecznik ialtruista nie są synonimami wolontariusza, gdyż to pierwsze sugeruje konieczność posiadania specjalnych predyspozycji, pozwalających zostać wolontariuszem, a to drugie sugeruje całkowitą bezinteresowność.
Potoczne określanie mianem wolontariatu pracy za niską płacę nie jest prawdziwe.
Terminprace społeczne jest w zasadzie tożsamy z wolontariatem, lecz ze względu na złe skojarzenia z czasówPRL nie jest obecnie używany. Negatywne skojarzenia wynikają z tego, że praca społeczna zazwyczaj nie była dobrowolna i często była bezsensowna lub jej cel nie był akceptowany przez wykonujących pracę.
