W późniejszej fazie konfliktu do wojny przyłączyły sięHiszpania iPortugalia oraz starająca się początkowo zachować neutralnośćHolandia, której siły zostały zaatakowane w Indiach. Konflikt ten można uznać zawojnę hegemoniczną (uczestniczyła w niej większość ówczesnychmocarstw, stanowiła też decydującą fazę w trwających niemal sto lat zmaganiach francusko-brytyjskich o dominację w Ameryce Północnej i supremację na świecie)[1][2]. Charakteryzowała sięoblężeniami i podpaleniami miast, jak i walnymi bitwami w otwartym polu, z zadawanymi wyjątkowo ciężkimi stratami. Według szacunków zginęło w jej czasie od 900 tys. do 1,4 miliona ludzi.
Konflikt rozpoczął od ofensywy królaFryderyka II, który wykorzystując dogodne położenie Śląska, skoncentrował swoje siły na pograniczu i niespodziewanie wkroczył 29 sierpnia 1756 r. doSaksonii, związanej sojuszem zAustrią[3]. Przeciwko Prusom wystąpiła Austria, chcąc odzyskaćŚląsk (tzw.III wojna śląska). Fryderyka po szybkim zajęciuDrezna zmusił armię saską do kapitulacji, a następnie skierował działania przeciw wojskom austriackim. Pierwszestarcie pod Lowosicami otworzyło drogę do wtargnięcia na terytoriumCzech i podejścia podstolicę kraju[3].
Walki roku1757 koncentrowały się początkowo na ziemiach czeskich, jednak już w połowie kampanii Fryderyk został zmuszony do odwrotu na Śląsk[3]. W tym też roku w obliczu zagrożenia Austria zawarła koalicję zFrancją iRosją, planując szybkie rozgromienie Prus[3]. Rosja przystąpiła do wojny po stronie Austrii i Francji przeciwko Prusom, zajmującKrólewiec i ogłaszając przyłączenie Prus (Wschodnich) do Rosji. Następnie przezPrusy Wschodnie wkroczyła na obszarBrandenburgii iPomorza Szczecińskiego[3].
Utrata twierdz śląskich, w tymŚwidnicy iWrocławia, nie załamała jednak króla Fryderyka, który dzięki manewrowi w rejonieLutyni poprawił położenie strategiczne swoich sił[3]. Lata1758 i1759 upłynęły pod znakiem intensywnych działań prowadzonych między Śląskiem, Brandenburgią i Saksonią[3]. Pruska ofensywa skierowana w stronę Saksonii przyniosła jedynie krótkotrwałą zmianę sytuacji, gdyż Fryderyk ponownie musiał wycofać się na Śląsk, gdzie znalazł się w okrążeniu. Toczył walki m.in. podLandeshutem iLignicą, jednak w tym samym czasieBerlin został zajęty przez połączone siły austriacko-rosyjskie[3].
W sierpniu 1759 wbitwie pod Kunowicami oddziały pruskie zostały pokonane przez koalicję rosyjsko-austriacką. W październiku 1760 rokuBerlin był przez kilka dni okupowany przez Austriaków i Rosjan. Kampanie lat1760–1762 koncentrowały się głównie na obszarze śląskim, gdzie król pruski usiłował utrzymać ostatnie nieutracone terytoria[3].
W trakcie wojny siedmioletniej Polska, choć była w unii personalnej z Saksonią, zachowała neutralność. Mimo to stała się terenem przemarszu wojsk uczestników konfliktu – głównierosyjskich, które operując z terytoriumRzeczypospolitej, zajęły tereny odKrólewca poBerlin, zagrażając egzystencji królestwa pruskiego w 1762 roku.
Przełom nastąpił w chwili najgłębszego kryzysu. Po śmierci carycyElżbiety tron rosyjski objął jej następca, zwolennik Fryderyka,Piotr III[3], co diametralnie odmieniło układ sił i umożliwiło Prusom kontynuowanie działań zbrojnych z korzystniejszej pozycji[3].
Uchodzący za zwolennika politykiFryderyka II, niezwłocznie nakazał wycofanie wojskrosyjskich z działań wojennych, a nawet przekazał część swojej armii Fryderykowi (tzw.cud domu brandenburskiego). Zmniejszenie presji militarnej ze strony koalicjantów umożliwiło Prusom ustabilizowanie sytuacji strategicznej i doprowadzenie do zawarcia pokoju, który okazał się korzystny dla państwa pruskiego[4].
Piotr III został zamordowany po paru miesiącach panowania, a jego miejsce zajęłaKatarzyna II (1762–1796). Wkrótce uznała, że ani upadek, ani też zwycięstwo Prus, nie leżą w interesie Rosji i postanowiła wycofać się z wojny. Wojnę zakończyło podpisanie 15 lutego 1763pokoju w Hubertusburgu (Saksonia), przyznającego Śląsk orazziemię kłodzką Prusom.
W koloniach wojna była rezultatem rywalizacji brytyjsko-francuskiej. Walki między siłami tych krajów rozpoczęły się w 1754 w okolicach rzekiOhio w Ameryce Północnej. Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Francji 15 maja 1756 roku. W trakcie działań wojennych Wielka Brytania odniosła w 1759 dwa wielkie zwycięstwa nad Francją:pod Quebekiem (13 września) iw zatoce Quiberon (20 listopada). Prawdziwym szokiem dla Hiszpanii okazało się zdobycie 13 sierpnia 1762 roku, silnie ufortyfikowanejHawany[5].
Wojnę w koloniach zakończyłpokój paryski (10 lutego 1763), który był złożoną umową określającą prawa do poszczególnych terytoriów. Przypieczętował on klęskę Francji, która utraciła na rzecz Wielkiej Brytanii część posiadłości zamorskich: m.in.Kanadę i niektóre inne kolonie w Ameryce i Indiach. Francja przestała być liczącym się mocarstwem kolonialnym, zaś dominację na morzach i w koloniach uzyskałaWielka Brytania[6][7]. Hiszpania utraciłaFlorydę, w zamian zaś otrzymała od FrancjiLuizjanę.
Zwycięstwo w wojnie siedmioletniej miało głębokie konsekwencje dla systemu międzynarodowego, gdyż położyło fundament pod opartą na dominacji na morzach i oceanach imperialną hegemonię Wielkiej Brytanii jako ogólnoświatowego imperium na następne 150 lat – Wielka Brytania stała się pierwszą w świecie potęgą kolonialną i handlową – a także pod dominującą pozycjęanglosfery w ciągu następnych 250 lat[8][c][9][10]. Również Prusy umocniły swoją pozycję w Europie Środkowo-Wschodniej.
↑„Wojna 7-letnia dała Anglii absolutną przewagę na morzu, jej flota dominowała na Oceanie Atlantyckim i Indyjskim (…). Powstało pierwsze kolonialne imperium brytyjskie obejmujące bezgraniczne posiadłości europejskie i władztwo mórz. Zasada równowagi sił w stosunkach europejskich, zapewniła Anglii hegemonię w świecie (…), godziła przede wszystkim we Francję – pokonanego, lecz zawsze jeszcze groźnego przeciwnika i rywala na szlakach morskich” (Zofia Libiszowska:Thomas Jefferson. Wrocław: Ossolineum, 1984, s. 25).
